Mil­li Li­de­ri­mi­ziň ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty­ny dur­mu­şa ge­çir­mek­de ýur­du­my­zyň bank ul­ga­my­nyň alyp bar­ýan iş­le­ri­ne aý­ra­tyn mö­hüm orun de­giş­li­dir. Bank ul­ga­my­nyň ma­ýa go­ýum­la­ry ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň äh­li pu­dak­la­ry­na: ýan­gyç-ener­ge­ti­ka top­lu­my­ny, se­na­gat we oba ho­ja­lyk pu­dak­la­ry­ny, gur­lu­şyk top­lu­my­ny, ulag we ara­gat­na­şy­gy, sag­ly­gy go­raý­şy ma­li­ýe­leş­dir­mek­li­ge, şeý­le hem ila­tyň ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň gur­lu­şy­gy­na, ça­ga­lar bag­la­ry­ny, mek­dep­le­ri, dür­li gör­nüş­li söw­da mer­kez­le­ri­ni, eda­ra bi­na­la­ry­ny gur­mak­ly­ga gö­nük­di­ri­len­dir. Onuň esa­syn­da ama­la aşy­ryl­ýan iş­jeň ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty ýurt­da dür­li me­se­le­le­ri üs­tün­lik­li çöz­mä­ge äh­li amat­lyk­la­ry dö­ret­di. Bu amat­lyk­lar ila­ty goş­ma­ça iş ýer­le­ri bi­len üp­jün et­mek, maş­ga­la gir­de­ji­le­ri­ni art­dyr­mak, ýur­duň eks­port kuw­wa­ty­ny ýo­kar­lan­dyr­mak, dün­ýä ba­za­ry­na ýo­ka­ry hil­li, bäs­le­şi­ge ukyp­ly, ta­ýyn önüm­ler bi­len çyk­mak, tä­ze pu­dak­la­ry ke­ma­la ge­tir­mek we ös­dür­mek, mil­li baý­lyk­la­ry­my­zy öz­leş­dir­me­gi çalt­lan­dyr­mak ýa­ly bir­nä­çe döw­let äh­mi­ýet­li we­zi­pe­ler­de öz be­ýa­ny­ny tap­ýar.
2018-nji ýy­lyň 16-njy mar­tyn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Türk­me­nis­ta­nyň Se­na­gat­çy­lar we te­le­ke­çi­ler bir­leş­me­si­niň ag­za­la­ry bi­len du­şuş­dy we ýur­du­my­zyň işe­wür we­kil­le­ri­niň öňün­de çy­kyş edip, bu bir­le­şi­giň 10 ýy­lyň do­wa­myn­da alyp ba­ran iş­le­ri­ne ba­ha ber­di hem-de mil­li ösü­şiň ile­ri tu­tul­ýan mak­sat­la­ry­ny kes­git­le­di. Şeý­le hem hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ýur­du­my­zyň te­le­ke­çi­le­ri­ni hö­wes­len­dir­me­giň no­bat­da­ky çä­re­si­ne öw­rü­len tä­ze mak­sat­na­ma­ny tas­syk­la­mak ha­kyn­da Ka­ra­ra gol çek­di. Te­le­ke­çi­le­ri­mi­ziň öz işi­ne us­sat­ly­gy­nyň ýo­kar­la­nan­dy­gy­ny göz öňin­de tu­tup, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ýo­ka­ry tiz­lik­li Aş­ga­bat-Türk­me­na­bat aw­to­mo­bil ýo­lu­nyň tas­la­ma­sy­ny, Garlykda ka­liý dö­kün­le­ri­ni ön­dür­ýän ýe­ne-de bir kär­ha­na­nyň tas­la­ma­sy­ny ama­la aşyr­ma­gy te­le­ke­çi­le­re tab­şyr­mak ba­ra­da ka­ra­ra ge­len­di­gi­ni ha­bar ber­di. Bu tas­la­ma­la­ry ama­la aşyr­mak üçin Türk­me­nis­ta­nyň Se­na­gat­çy­lar we te­le­ke­çi­ler bir­leş­me­si­ne döw­let karz se­riş­de­le­ri­ni ber­mek ha­kyn­da­ky Ka­ra­ra hem gol çek­di. Bu Ka­ra­ra la­ýyk­lyk­da, Türk­me­nis­ta­nyň Mer­ke­zi ban­ky Aş­ga­bat-Türk­me­na­bat ýo­ka­ry tiz­lik­li aw­to­mo­bil ýo­lu­nyň gur­lu­şy­gy­ny ma­li­ýe­leş­dir­mek üçin döw­let se­riş­de­le­ri­niň ha­sa­by­na “Rys­gal” paý­dar­lar tä­jir­çi­lik ban­ky­nyň üs­ti bi­len Türk­me­nis­ta­nyň Se­na­gat­çy­lar we te­le­ke­çi­ler bir­leş­me­si­ne ýyl­lyk bir gö­te­rim bi­len 5 ýyl ýe­ňil­lik­li döw­ri bo­lan 20 ýyl möh­le­te 2 mil­liard 400 mil­li­on ame­ri­kan dol­la­ry­na çen­li möç­ber­de karz be­rer. Le­bap we­la­ýa­ty­nyň “Tü­bi­ga­tan” ka­liý duz­la­ry­nyň ýa­ta­gyn­da ka­liý dö­kün­le­ri­ni dag-mag­dan baý­laş­dy­ry­jy kom­bi­na­ty­nyň gur­lu­şy­gy­ny ma­li­ýe­leş­dir­mek üçin bol­sa, ýyl­lyk 3 gö­te­rim bi­len 4 ýyl ýe­ňil­lik­li döw­ri bo­lan 11 ýyl möh­le­te 600 mil­li­on ame­ri­kan dol­la­ry­na çen­li möç­ber­de karz be­rer. Beý­le çä­rä­niň ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga uly go­şant bol­jak­dy­gy mä­lim­dir.
Hut şo­nuň üçin hem hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýur­du­myz­da ama­la aşy­ryl­ýan yk­dy­sa­dy öz­gert­me­le­rin­de ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty aý­ra­tyn orun eýe­le­ýär. Ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne go­ýul­ýan umu­my ma­ýa go­ýum­lar­da da­şa­ry ýurt­lar­dan çe­kil­ýän ma­ýa go­ýum­la­ryň pa­ýy­nyň yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­ma­gy­na hem aý­ra­tyn äh­mi­ýet be­ril­ýär. Yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek­de he­re­ket­len­di­ri­ji güýç bol­mak bi­len da­şa­ry ýurt ma­ýa go­ýum­la­ry umu­my yk­dy­sa­dy ýag­da­ýa, oza­ly bi­len-de, önüm­çi­li­giň ösü­şi­ne, ma­li­ýe-karz ul­ga­my­nyň ýag­da­ýy­na we ila­tyň tö­le­ge ukyp­ly is­leg­le­ri­niň de­re­je­si­ne özü­niň oňaý­ly tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär.
Şo­nuň üçin hem yk­dy­sa­dy­ýe­ti di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak, ýo­ka­ry dep­gin­li dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi üp­jün et­mek mak­sa­dy bi­len, mun­dan beý­läk hem da­şa­ry ýurt ma­ýa go­ýum­la­ry­ny çek­mek üçin äh­li hu­kuk bin­ýa­dy­nyň dö­re­dil­me­gi we onuň döw­rüň ta­la­by­na la­ýyk­lyk­da, kä­mil­leş­di­ril­me­gi aý­ra­tyn äh­mi­ýe­te eýe­dir. Bu me­se­le­de dün­ýä­niň ösen döw­let­le­ri­niň oňyn tej­ri­be­si­ni mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň ösüş aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny göz öňün­de tu­tup öw­ren­mek, şol öň­de­ba­ry­jy usul­la­ry mil­li tej­ri­bä­mi­ze or­naş­dyr­mak – yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ösü­şi­ne oňaý­ly tä­sir ed­ýän gu­ral­dyr.
Da­şa­ry ýurt­lar­dan çe­kil­ýän ma­ýa go­ýum­la­ryň ýur­du­my­zyň iň wa­jyp önüm­çi­lik dur­muş ugur­la­ry­na gö­nük­di­ril­me­gi­ni üp­jün et­mek iň esa­sy we­zi­pe­le­riň bi­ri bol­ma­gyn­da gal­ýar. Bu me­se­le­le­riň üs­tün­lik­li çö­zül­me­gi ýur­du­my­zyň önüm­çi­lik pu­da­gy­ny iň öň­de­ba­ry­jy teh­ni­ka we in­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa bi­len üp­jün et­mä­ge, önüm­çi­lik ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga, hal­ka­ra ta­lap­la­ry­na la­ýyk gel­ýän önüm­le­ri ön­dür­mä­ge, taý­ýar önüm bi­len dün­ýä ba­za­ry­na çyk­ma­ga, ýur­da gel­ýän gy­zyl pu­luň kö­pel­me­gi­ne ze­rur bo­lan şert­le­ri dö­re­der.
Da­şa­ry ýurt ma­ýa go­ýum­la­ry­ny ne­ti­je­li ulan­ma­gyň ýe­ne-de bir ug­ry ýur­du­myz­da dün­ýä­niň ösen döw­let­le­ri bi­len bi­le­lik­dä­ki kär­ha­na­la­ryň dö­re­dil­me­gi­dir. Ol bol­sa, öz ge­ze­gin­de, di­ňe bir goş­ma­ça iş ýer­le­ri­ni dö­ret­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­män, eý­sem, hü­när­men­le­ri­mi­ziň hü­när de­re­je­si­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga, da­şa­ry ýurt­lar­dan gy­zyl pu­la sa­tyn alyn­ýan ha­ryt­la­ry­my­zy öz ýur­du­myz­da ön­dür­mä­ge we döw­le­ti­mi­ziň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny has hem pug­ta­lan­dyr­ma­ga esas bo­lup, hyz­mat eder. Hä­zir­ki wag­ta çen­li ýur­du­myz­da uly möç­ber­li iri tas­la­ma­lar döw­let se­riş­de­le­ri­niň ha­sa­by­na ama­la aşy­ryl­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ba­zar gat­na­şyk­la­ry­na has çuň­ňur ara­laş­ma­gy bank­lar ta­ra­pyn­dan be­ril­ýän uzak möh­let­le­ýin karz we pu­dak­la­ryň öz se­riş­de­le­ri, şeý­le hem dün­ýä­niň ab­raý­ly hal­ka­ra ma­li­ýe-karz ins­ti­tut­la­ry ta­ra­pyn­dan be­ril­ýän se­riş­de­le­riň pa­ýy we or­ny yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­ýar. Mu­ňa my­sal hök­mün­de, Hal­ka­ra Pul Gaz­na­sy, Ys­lam ösüş ban­ky tarapyndan be­ril­ýän uzak möh­let­li, uly möç­ber­li karz­la­ry ag­za­mak bo­lar. Ýurt­da ama­la aşy­ryl­ýan iş­jeň ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­ma­ga, köp ugur­ly ösü­şi üp­jün et­mä­ge, tä­ze pu­dak­la­ryň ke­ma­la gel­me­gi­ne, da­şa­ry ýurt­lar­dan im­port edil­ýän ha­ryt­la­ry öz ýur­du­myz­da ön­dür­mä­ge, döw­le­ti­mi­ziň gy­zyl pu­lu­ny tyg­şyt­la­ma­ga, dün­ýä döw­let­le­ri bi­len yk­dy­sa­dy-söw­da gat­na­şyk­la­ry­nyň ge­ri­mi­ni has hem gi­ňelt­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. My­sal üçin, 2018-nji ýy­lyň bi­rin­ji çär­ýe­gi­niň je­min­de önüm­le­riň eks­port edi­li­şi­niň möç­be­ri ge­çen ýyl­da­ka ga­ra­nyň­da, 14,2 gö­te­rim ýo­kar­lan­dy, im­port edil­ýän ha­ryt­la­ryň möç­be­ri bol­sa, 40 gö­te­rim di­ýen ýa­ly azal­dy. 2018-nji ýyl­da ýur­du­my­zyň gur­lu­şyk pu­da­gy­na döw­let ta­ra­pyn­dan be­ril­ýän üns has hem ýo­kar­lan­ýar. Ol bol­sa, öz ge­ze­gin­de, “Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2018–2024-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da” bel­le­ni­len be­lent sep­git­le­re ýet­mek üçin ila­tyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­ma­ga öz sal­dam­ly go­şan­dy­ny go­şar. Mu­nuň özi ahyr­ky ne­ti­je­de Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik Bi­ta­rap ýur­du­myz­da dur­nuk­ly­ly­gyň, mil­li saz­la­şy­gyň, ra­ýat asu­da­ly­gy­nyň we ag­zy­bir­li­gi­niň da­ba­ra­lan­ma­gy­na ge­ti­rer.

Hü­se­ýin Ha­jy­gur­ba­now,
Türk­men döw­let yk­dy­sa­dy­ýet we
do­lan­dy­ryş ins­ti­tu­ty­nyň uly mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА