Be­ýik Ýü­pek ýo­ly asyr­larbo­ýy dün­ýä­niň dür­li me­de­ni­ýet­le­ri­ni, halk­la­ry­ny bi­ri-bi­ri bi­len ys­nyş­dy­ryp, me­de­ni saz­la­şy­ga, iş­jeň du­şu­şyk­la­ryň we gep­le­şik­le­riň do­wam et­me­gi­ne giň müm­kin­çi­lik­ler dö­re­den hal­ka­ra söw­da ýo­ly bol­mak bi­len bir ha­tar­da, Azi­ýa­da­ky sy­ýa­sy we me­de­ni tä­ze­lik­le­riň, oý­lap ta­pyş­la­ryň Ýew­ro­pa döw­let­le­ri ta­ra­pyn­dan öw­re­nil­me­gin­de, şol san­da Azi­ýa­nyň hem Ýew­ro­pa­nyň tä­ze­lik­le­rin­den ha­bar­ly bol­ma­gyn­da köp­ri bo­lup hyz­mat edip­dir. Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ady il­kin­ji ge­zek Mar­ko Po­lo ta­ra­pyn­dan 1877-nji ýyl­da ula­ny­lyp baş­lan­ýar. Bu hal­ka­ra söw­da ýo­lu­na şeý­le adyň be­ril­me­gi esasy söw­da ha­rydynyň ýü­pek bo­lan­ly­gy­dyr. Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň baş­lan­gy­jy hy­taý sy­ýa­hat­çy­sy we ser­ker­de­si Çžan Szýan bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. 140-njy ýyl­da Hy­taý im­pe­ra­to­ry Wu­ti (142–187) tä­ze ba­zar ýer­le­ri­ni aç­mak mak­sa­dy bi­len Çžan Szýa­ny Mer­ke­zi Azi­ýa iber­ýär. Ne­ti­je­de, yzy­na do­la­nyp ge­len Çžan Szýan im­pe­ra­to­ra be­ren ha­sa­ba­tyn­da gö­ren ýer­le­ri­niň baý­lyk­la­ry we sy­ýa­sy ýag­da­ýy ba­ra­da, aý­ra­tyn hem, Mer­ke­zi Azi­ýa­da­ky 36 şä­her döw­le­ti ba­ra­da mag­lu­mat ber­ýär.
Ga­dy­my we or­ta asyr­lar­da Hy­taý­dan baş­lap, Azi­ýa we Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­nyň ara­syn­da gat­naw bo­lup hyz­mat eden bu hal­ka­ra söw­da ýo­lu­nyň gu­ry ýer gat­naw şa­ha­la­ry bi­len bir ha­tar­da de­ňiz ýo­ly gat­naw şa­ha­la­ry­nyň hem bo­lan­dy­gy­ny bel­le­mek ge­rek. Esa­sy gat­naw şa­ha­sy Hy­taý­dan baş­lap, Mer­ke­zi Azi­ýa we Eý­ra­nyň üs­ti bi­len Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­na uza­lyp­dyr. Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň mun­dan baş­ga-da bir­nä­çe şa­ha­la­ry bo­lup, olar dün­ýä­niň dür­li kün­je­gi­ne uzap­dyr. Ola­ryň bi­ri Ow­ga­nys­ta­nyň üs­ti bi­len Hin­dis­ta­na gi­den bol­sa, beý­le­ki­si Wol­ga der­ýa­sy­nyň üs­ti bi­len Gün­do­gar Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­na gi­dip­dir. Be­ýik Ýü­pek ýo­ly ar­ka­ly Hy­ta­ýyň, Hin­dis­ta­nyň şol san­da Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ha­ryt­la­ry Alyn­ky Azi­ýa ül­ke­le­ri­ne, Or­ta­ýer deň­zi­niň ke­na­ryn­da­ky Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­na, Mü­sü­re, Now­go­rod, Mosk­wa ýa­ly ga­dy­my rus şä­her­le­ri­ne ba­ryp ýe­tip­dir.
Ge­og­ra­fi­k açyş­la­ryň ne­ti­je­sin­de, Ýew­ro­pa­dan Hin­dis­ta­na we Hy­ta­ýa de­ňiz ýol­la­ry­nyň açyl­ma­gy bi­len Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň gu­ry ýer gat­naw ýol­la­ry öz äh­mi­ýe­ti­ni ýi­ti­rip baş­lap­dyr we wag­tyň geç­me­gi bi­len bu hal­ka­ra söw­da ýo­lu­nyň gat­na­wy gu­tar­nyk­ly ke­si­lip­dir. Hä­zir­ki wagt­da Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ta­ry­hy äh­mi­ýe­ti göz öňün­de tu­tu­lyp, bu hal­ka­ra söw­da ýo­lu­ny di­kelt­mek ba­bat­da mö­hüm iş­ler ama­la aşy­ryl­ýar. Bu ýol­dan ga­dy­my­ýet­de üs­ti ýük­li dü­ýe­li ker­wen­ler gat­nan bol­sa, hä­zir­ki za­man­da bu söwda ýoly ga­ra ýol­lar­dyr de­mir ýol­la­ryň we ho­wa ýol­la­ryň üs­ti bi­len gaý­ta­dan di­kel­dil­ýär.
Ge­çen ýy­lyň baş­la­ryn­da öz çä­gin­den Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň şa­ha­la­ry geç­ýän döw­let­le­riň bir­nä­çe­si bu gym­mat­ly mi­ra­sy ÝU­NES­KO-nyň ho­wan­dar­ly­gyn­da­ky Bü­tin­dün­ýä mi­ra­sy­nyň bir bö­le­gi hök­mün­de yk­rar et­mek ba­ra­da­ky me­se­lä­ni or­ta at­dy­lar we bu ugur­da ne­ti­je­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Mer­ke­zi Azi­ýa döw­let­le­ri­nde Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da­ky ta­ry­hy-me­de­ni gym­mat­lyk­la­ry di­kelt­mek, abat­la­mak, go­rap sak­la­mak iş­le­ri ýaý­baň­lan­dy­ryl­ýar.
Ga­dy­my Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň asyl dur­ku­ny üýt­get­män, onuň asyl nus­ga­sy­ny tä­ze, döw­re­bap gör­nüş­de di­keld­ýän hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ýur­du­my­zyň Le­bap we­la­ýa­tyn­yň merkezi Türk­me­na­bat şä­he­ri­niň ulag inf­rast­ruk­tu­ra­sy­ny döw­re­bap­laş­dy­ryp, goň­şy Öz­be­gis­tan Res­pub­li­ka­sy bi­len yk­dy­sa­dy-söw­da ara­gat­na­şy­gy­ny giň möç­ber­de ös­dür­me­giň tä­ze bin­ýa­dy­ny goý­dy. 2017-nji ýy­lyň 7-nji mar­tyn­da Türk­me­nis­ta­nyň we Öz­be­gis­ta­nyň Pre­zi­dent­le­ri­niň gat­naş­mak­la­ryn­da döw­re­bap ulag dü­zü­mi­niň mö­hüm des­ga­la­ry bo­lan Amy­der­ýa­nyň üs­tün­den geç­ýän Türk­me­na­bat – Fa­rap de­mir ýol we aw­to­mo­bil köp­rü­le­ri da­ba­ra­ly ýag­daý­da açy­lyp, ula­nyl­ma­ga be­ril­di. Ak şä­he­ri­miz Aş­ga­bat­da 2016-njy ýy­lyň 26-27-nji no­ýab­ryn­da BMG-niň we Türk­me­nis­ta­nyň Hö­kü­me­ti­niň gu­ra­ma­gyn­da ge­çi­ri­len Dur­nuk­ly ulag ul­ga­my bo­ýun­ça bi­rin­ji äh­lu­mu­my mas­la­ha­tyň yzy­sü­re, 2016-njy ýy­lyň 28-nji no­ýab­ryn­da Türk­me­nis­ta­nyň we Ow­ga­nys­ta­nyň Pre­zi­dent­le­ri­niň gat­naş­ma­gyn­da Le­bap we­la­ýa­ty­nyň Kerki et­ra­byn­da Ymam­na­zar de­mir ýol be­ke­din­de Azi­ýa hal­ka­ra de­mir ýol ulag ge­çel­ge­si­niň bi­rin­ji tap­gy­ry, gel­jek­de se­bit ul­ga­my­nyň “al­tyn hal­ka­sy­na” öw­rül­jek Ker­ki – Ymam­na­zar – Aki­na ulag ge­çel­ge­si­niň türk­men bö­le­gi­niň ula­nyl­ma­ga be­ril­me­gi ýo­kar­da­ky aý­dy­lan­la­ryň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr. Dün­ýä­niň uly çö­lü­ni ke­sip geç­ýän Aş­ga­bat – Ga­ra­gum – Da­şo­guz ara­ly­gyn­da­ky ulag ýo­ly, Türk­men­ba­şy – Aş­ga­bat – Fa­rap aw­to­mo­bil ýo­ly, Gazagystan-Türk­menistan–Eý­ran transmilli de­mir ýo­ly, bu­lar in­di bir­nä­çe ýyl bä­ri ýur­du­my­zyň ulag inf­rast­ruk­tu­ra­sy­nyň esa­sy dü­züm­le­ri­niň bi­ri­dir.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” ki­ta­by ga­dy­my şan-şöh­rat­ly Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ta­ry­hy äh­mi­ýe­ti­ni açyp gör­kez­mek bi­len, adam­za­dy bir­leş­dir­ýän bu ta­ry­hy ýo­ly tä­ze­çe do­wam et­dir­me­giň nus­ga­sy­nyň ulag inf­rast­ruk­tu­ra­sy bo­ýun­ça gel­jek­ki äh­lu­mu­my ösüş­le­ri ga­zan­ma­gyň baş şer­ti bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny ün­de­ýär.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ta­ra­pyn­dan ýa­kyn gel­jek üçin kes­git­le­nen esa­sy we­zi­pe­le­riň ha­ta­ryn­da dün­ýä­niň ulag ul­ga­my­na yzy­gi­der­li go­şu­lyş­mak hem-de “Gün­do­gar-Gün­ba­tar” we “De­mir­ga­zyk-Gü­nor­ta” ugur­la­ryn­da gat­naw­la­ry we çat­ryk­la­ry bag­lanyş­dyr­ýan baş ýol­lar bo­ýun­ça dü­züm­le­riň has-da gi­ňel­dil­me­gi ýa­ly we­zi­pe­ler bar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň nyg­taý­şy ýa­ly, bu ugur­lar bo­ýun­ça mö­hüm ulag ge­çel­ge­le­ri­niň ke­ma­la ge­ti­ril­me­gi Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­ny tä­ze­den di­kelt­mek mak­sat­la­ry­ny ama­la aşyr­mak­da hem-de Ýew­ra­zi­ýa­nyň iki yk­dy­sa­dy gi­ňiş­lik­le­ri­ni bir­leş­dir­mek ba­bat­da uly äh­mi­ýe­te eýe­dir. Bu tas­la­ma Gü­nor­ta we Gün­do­gar ugur­la­ryny Hy­ta­ýa çy­kar­mak bi­len Hin­dis­ta­ny, Pa­kis­ta­ny, Azi­ýa-Ýu­waş um­man se­bi­ti­niň hem-de Ýa­kyn Gün­do­gar ýurt­la­ry­ny hal­ka­ra ulag ul­ga­my­na bi­rik­dir­mek müm­kin­çi­li­gi­ni hem göz öňün­de tut­ýar.
Hormatly Pre­zi­den­ti­mi­ziň sa­ýa­syn­da ulag we ara­gat­na­şyk ul­ga­myn­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän giň ge­rim­li tas­la­ma­lar tä­ze­den dikel­dil­ýän Be­ýik Ýü­pek ýo­ly ar­ka­ly halk­la­ry ýa­kyn­laş­dyr­ýar hem-de dost­luk-do­gan­lyk ýol­la­ry­na öw­rül­ýär. Hal­ka­ra baş­langyç­la­ry bi­len ýur­du­my­zyň dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gin­dä­ki ab­ra­ýy­ny has-da be­len­de gal­dyr­ýan, äh­li ugur­lar­da iş­jeň hyz­mat­daşly­gyň berk bin­ýa­dy­ny düz­ýän Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny­nyň sag, alyp bar­ýan döw­letli iş­le­ri­niň my­da­ma ro­waç bol­ma-gy­ny ar­zuw ed­ýä­ris!

Be­genç­dur­dy Gur­ba­now,
TGM-niň Be­ýik Sa­par­my­rat Türk­men­ba­şy adyn­da­ky Har­by ins­ti­tu­ty­nyň Jem­gy­ýe­ti
öw­re­niş ylym­la­ry ka­fed­ra­sy­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА