Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­byn­da nyg­taý­şy ýa­ly, Be­ýik Ýü­pek ýo­ly adam­zat ýa­şaý­şy üçin uly äh­mi­ýe­te eýe bo­lup­dyr. Me­de­ni gat­na­şyk­la­ryň ber­ke­me­gin­de mö­hüm or­ny eýe­län bu ýol dün­ýä halk­la­ry­ny ýa­kyn­laş­dy­ryp, adam­zat ýa­şa­ýyş-dur­mu­şy­nyň öz­ger­me­gi­ne oňyn tä­si­ri­ni ýe­ti­rip­dir.

Mil­li Li­de­ri­mi­ziň ki­ta­byn­da be­ýan edi­li­şi ýa­ly, ga­dy­my dö­wür­de ata-ba­ba­la­ry­myz Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da en­çe­me bi­na­la­ry, ker­wen­sa­raý­la­ry gu­rup­dyr­lar. Şeý­le bi­na­lar türk­men top­ra­gy­na gel­ýän ja­han­keş­de­ler­de, sy­ýa­hat­çy­lar­dyr ar­gyş­çy­lar­da ýat­dan çyk­ma­jak tä­sir­le­ri galdyrypdyr. We­la­ýat­la­ry­my­zyň äh­li kün­je­gin­de bol­şy ýa­ly, Gün­ba­tar Türk­me­nis­tan­da hem Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň geç­ýän ug­run­da bi­na­gär­lik sun­ga­ty­nyň aja­ýyp nus­ga­la­ry bi­na edi­lip­dir. Eziz Ar­ka­da­gy­myz ki­ta­byn­da De­his­tan­da, ýag­ny Mis­se­ri­an­da aja­ýyp ar­hi­tek­tu­ra ýa­dy­gär­lik­le­ri­niň bir­nä­çe­si­niň sak­la­nyp ga­lan­dy­gy­ny gu­wanç bi­len ýat­la­ýar.
Şeý­le ýa­dy­gär­lik­le­riň bi­ri hem Et­rek et­ra­by­nyň mer­ke­zin­den 90 ki­lo­metr de­mir­ga­zyk-gün­ba­ta­ryn­da ýer­leş­ýän Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi­dir. Be­lent­li­gi 11 metr bo­lan Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi gur­lu­şyk ar­hi­tek­tu­ra­sy bi­len düýp­li ta­pa­wut­lan­ýar. X asy­ra de­giş­li bo­lan bu ýa­dy­gär­li­giň ýo­ka­r­sy güm­mez­li, mäh­ra­by­nyň na­gyş­la­ry Gün­do­gar bi­na­gär­li­gi­ne mah­sus bo­lan ýö­rel­ge­ler bi­len sün­nä­le­nip­dir. Alym­lar Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi­niň esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy­ny onuň di­war­la­ry­nyň ga­lyň­ly­gy bi­len öl­çe­ýär­ler. Onuň düý­bü­ne ta­rap gal­ňa­ýan di­war­la­ry­nyň öl­çe­gi or­ta­ça, 1,5 metr tö­we­re­gi­dir. Bu be­lent bi­na­nyň gur­lu­şy­gy üçin ine­dör­dül ker­piç­ler ula­ny­lyp­dyr.
Maw­zo­le­ýiň di­war­la­ry­nyň, üst­ki bö­le­gi­niň ale­bast­ra ar­ka­ly oý­mur-oý­mur be­ze­li­şi ata-ba­ba­la­ry­my­zyň çe­per­çi­lik sun­ga­tyn­dan düýp­li baş çy­ka­ran­dy­gy­ny be­ýan ed­ýär. Bu be­zeg maw­zo­le­ýiň mäh­ra­by­ny has-da gö­zel gör­nü­şe eýe ed­ýär. Gün nu­ry mäh­ra­ba dü­şen­de, bu na­gyş­lar aý­ra­tyn gö­zel keş­be girýär. Alym­lar mäh­ra­byň ösüm­lik na­gyş­la­ry­ny we epig­ra­fik na­gyş­la­ryň üz­nük­siz şe­kil­le­ri­ni kom­po­zi­si­on sun­gat­da seý­rek duş gel­ýän ýag­daý ha­sap­la­ýar­lar.
Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi­niň gur­lu­şy­gyn­da us­sa­lar, esa­san, gök, gy­zyl, ýa­şyl reňk­le­re üns be­rip­dir­ler. Mu­nuň özü­ne ýe­te­si çuň­ňur ma­ny­sy bo­lup­dyr. Reňk­ler ha­kyn­da aý­da­ny­myz­da, gök reňk ne­sil­ba­şy­myz Oguz han Türk­me­niň döw­rün­den göz­baş alyp gaýd­ýar. Ga­dy­my “Oguz­na­ma­lar­da” be­ýan edi­li­şi ýa­ly, Oguz han, onuň al­ty og­lun­dan hem-de ýig­ri­mi dört ag­ty­gyn­dan gaýd­ýan ne­sil ul­gam­la­ry gö­ge – as­ma­na yba­dat, Gök­taň­ry ha­kyn­da ýal­ňyz pi­ki­re gul­luk edip­dir­ler.
Gy­zyl reň­ke türk­men­ler aý­ra­tyn äh­mi­ýet be­rip­dir­ler. Şu ýer­de halk di­li­ne or­na­şan “Gy­zyl ýa­ly adam”, “Gy­zyl ýüz­li ýi­git” ýa-da “Gy­zyl dil – jan zäh­me­ti, ab­raý – är kuw­wa­ty”, “Gy­zyl oduň mäh­ri aý­ry”, “Gy­zyl ma­ta – gy­za ýa­ra­şyk” ýa­ly halk na­kyl­la­ry­ny ýa­da sa­la­lyň! Bu reňk kal­byň be­ýa­ny ha­sap­la­nyp­dyr.
Ýa­şyl reň­ki – ýa­şa­ýyş, di­ri­lik, te­bi­ga­tyň gül-gun­ça bü­re­nip, älem-ja­ha­nyň jan­lan­ma­sy ha­sap­lap­dyr­lar. Ýa­şyl reňk, ýa­şyl baý­dak Oguz han döw­rün­den gaýd­ýan ala­mat­lar. Bu reňk­le­riň üçü­si-de Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi­niň keş­bin­de aý­dyň ýü­ze çy­kyp­dyr.
Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi­niň ýe­ne bir esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy onuň ýer­li te­bi­gy şert­le­re gö­rä, dag­lar­da bit­ýän berk agaç­la­ryň üs­tün­de gur­lan­ly­gy­dyr. Ol agaç­lar is­len­dik öl­çeg­dä­ki agyr­lyk­la­ry sak­la­ma­ga yg­ty­bar­ly bo­lup­dyr. Maw­zo­le­ýiň bu tä­sin­li­gi X asyr arap sy­ýa­hat­çy­sy Al-Mak­di­si­ni aý­ra­tyn gy­zyk­lan­dy­ryp­dyr. Ol maw­zo­leý ha­kyn­da söh­bet açyp, onuň agaç sü­tün­le­ri­niň üs­tün­de du­ran­ly­gy­ny haý­ran ga­ly­jy­lyk bi­len be­ýan edip­dir.
Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi uzak asyr­la­ryň do­wa­myn­da ar­heo­log­la­ry, ta­ryh­çy alym­la­ry gy­zyk­lan­dy­ryp ge­lip­dir. 1856-njy ýyl­da wen­ger aly­my Ar­mi­niý Wam­be­ri Ma­şat ha­ra­ba­çy­ly­gy­nyň üs­tün­den ge­çen­de, maw­zo­leý bi­len iç­gin gy­zyk­la­nyp­dyr. 1883-nji ýyl­da Ha­zar deň­zi­niň gün­do­gar ke­na­ry­na ge­lip gi­den G.S.Ka­re­lin bol­sa, “Ge­og­ra­fik jem­gy­ýe­tiň ýaz­gy­la­ry” at­ly ki­tap­da maw­zo­leý ha­kyn­da gy­zyk­ly mag­lu­mat­la­ry be­ýan edip­dir. Bel­li alym G.A.Pu­ga­çen­ko­wa öz iş­le­rin­de maw­zo­le­ýiň üç ta­ra­py­ny sü­tün­li eý­wa­nyň gur­şap al­ma­gy­nyň, güm­me­zi­niň kä­bir ýe­rin­den bi­şen ker­piç­le­riň çy­kyp du­ran gör­nüş­de örül­me­gi­niň ar­hi­tek­tu­ra sun­ga­ty­nyň kä­mil nus­ga­sy hök­mün­de haý­ran gal­dyr­ýan­dy­gy­ny bel­läp ge­çip­dir.
Hä­zir­ki dö­wür­de Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi ýur­du­my­zyň ta­ry­hy gym­mat­ly­gy hök­mün­de go­ral­ýar. Maw­zo­leý ha­kyn­da­ky ta­ry­hy mag­lu­mat­lar we dür­li nus­ga­lyk­lar 2011-nji ýyl­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň he­ma­ýa­ty bi­len we­la­ýat mer­ke­zin­de açy­lan Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­ze­ýin­de sak­lan­ýar.
Ha­wa, asyr­la­ryň ta­ry­hy wa­ka­la­ry­ny özün­de jem­läp, bi­ziň şu gün­le­ri­mi­ze ge­lip ýe­ten Şir-Ke­bir maw­zo­le­ýi bi­na­gär­lik sun­ga­ty­nyň naý­ba­şy ese­ri hök­mün­de uç-gy­rak­syz gi­ňiş­lik­de ho­wa­la­nyp otyr. Bag­ty­ýar­lyk döw­rü­niň Gü­ne­şi onuň be­lent ba­şy­na öwüş­gin çaýýar. Ata-ba­ba­la­ry­my­zyň gud­rat­ly el­le­rin­den çy­kan bu bi­na ony syn­lan­lar­da ýat­dan çyk­ma­jak tä­sir­le­ri gal­dyr­ýar.
Goý, aja­ýyp döw­rü­miz­de hal­ky­my­zyň ta­ry­hy­ny, mil­li me­de­ni gym­mat­lyk­la­ry­ny dün­ýä ýaý­ýan Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak bol­sun, il-ýurt bäh­bit­li iş­le­ri el­my­da­ma ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin!

Ga­zak TA­GAN­MY­RA­DOW,
Ser­dar şä­he­ri­niň Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­ze­ýi­niň baş gaz­na­çy­sy, Kär­deş­ler
ar­ka­la­şy­gy­nyň iş­jeň ag­za­sy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА