Ilkinji ýolyşyklar entek awtoulaglaryň ýok wagty, iri şäherlerde gatnawyň düýä, ýaba, eşege goşulan arabalar bilen amala aşyrylýan döwürleri peýda bolupdyr. Bu ýolyşyk tok bilen däl-de, gaz bilen işleýän eken. Fonar görnüşli yşyk gyzyl we ýaşyl reňkli bolupdyr. Ortada ýanyp duran oduň daşyndaky gabarany aýlamak arkaly onuň reňkini sazlapdyrlar. Demir ýol inženeri Jon Pik Naýtyň döreden bu enjamy 1868-nji ýylyň ahyrynda Londonda parlament binasynyň öňündäki çatrykda ýerleşdirilipdir. Ony el bilen işletmeli eken. Bir aý çemesi ulanylan bu ýolyşygyň gyzyp ot almagy bilen onuň ulanylyşy bes edilipdir. 1890-njy ýyllaryň ahyrynda uly şäherlerde arabalaryň, welosipedçileriň we pyýadalaryň hereketini sazlamak üçin täze çözgüde zerurlyk duýlup başlanýar. Ernst Sirrin işläp düzen ýolyşygy üçin 1910-njy ýylda patent alýar. Onda “Saklan” (STOP) we “Dowam et” (PROCEED) ýazgyly iki göz bolupdyr.
Garrett Morgan atly amerikaly inžener hem ýol hereketini sazlaýan ulgamy işläp düzýär. 1914–1923-nji ýyllar aralygynda öz açyşyny kämilleşdirmek üçin birnäçe usuly barlap görýär. Ahyrynda elektrik energiýasy bilen işleýän ýolyşygyň patentini alýar. Häzirki ýolyşyklar Morganyň açyşyna meňzeýär. Onuň döreden iki gözli (gyzyl we ýaşyl) ýolyşygyna gysga wagtda duýduryjy sary göz hem goşulypdyr. Morgan bu açyşyny has öňräkden bäri demir ýollarda ulanylýan “T” harpyna meňzeş ulgama meňzedip ýasapdyr. Gysga wagtda ýolyşygyň bu görnüşi dünýäniň dürli ýurtlaryna ýaýrapdyr. Alym bu patentiň ygtyýarlyklaryny 1963-nji ýylda “General Electric” kompaniýasyna satýar.
Ilkinji elektrik energiýaly ýolyşyk 1914-nji ýylda ABŞ-nyň Ogaýo ştatynyň Kliwlend şäherinde peýda bolýar. “American Traffic Signal Co.” şereketiniň öndüren 5 metrlik sütüne ýerleşdirilen yşyk iň gatnawly çatryga goýulýar. Onda gyzyl yşyk “Dur!”, ýaşyl yşyk “ýöre” diýmegi aňladypdyr. Reňkleriň çalyşjakdygy bolsa, ses bilen duýdurylýardy. 1923-nji ýylda Pariždäki iň köp gatnawly köçäniň çatrygynda hem şeýle ýolyşyk peýda bolýar.
1926-njy ýylda bolsa, ilkinji awtomatik ýolyşyklar işläp başlaýar.
Beýleki reňkiň näçe wagtdan ýanjagyny görkezýän sanly ýolyşyklar bolsa, 1990-njy ýyllarda ilki pyýadalar üçin döredilýär. Soňlugy bilen, awtoulaglar üçin hem şeýle ýolyşyklar işlenip düzülýär.
Aslynda, ýolyşyk demir ýol ulgamyndan has ir peýda bolýar. 1830-njy ýyllarda demir ýol gatnawlarynda duýduryjy reňki ýaşyl, “hereket et” reňki ak bolan ýolyşyklar ulanylypdyr. Belli bir wagtdan soňra ak reňk adaty ýagtylandyryjy çyralar bilen garyşdyrylyp başlanypdyr. Üstesine “Dur!” diýmegi aňladýan gyzyl çyra hem solup, agarýandygy üçin mesele has hem ulalypdyr. Şol sebäpli demir ýollarynda hem gyzyl – “Durmak”, ýaşyl – “ýöremek” we sary duýduryjy reňk hökmünde ulanylyp başlanýar.
Bu üç reňkiň saýlanyp alynmagynyň sebäbi olary saýgarmak beýleki reňklere garanyňda has aňsat.
