Fin romançysy Frans Emil Sillanpýa Finlýandiýanyň günorta-günbataryndaky Hýamenkýurýoda daýhan maşgalasynda dünýä inýär. Onuň kakasy Frans Koskinen ýerli däp-dessurlara eýerip, özüniň ýaşan ýeriniň atlandyrylyşy boýunça familiýa alypdyr: Sillanpýa – “köpriniň öňündäki berkitme” diýen manyny berýär. Kakasy Luize Wilgemine Iisaksdottere öýlenmezden 11 ýyl öň, Hýamenkýurýo göçüp barýar we ol ýerde onuň gelejekki maşgalasy we nesilleri dowamly ýaşapdyr. Ol öýlenenden soňra, uly bolmadyk ferma döredýär we bu ýerde gelejekki ýazyjy dünýä inýär. Sillanpýanyň uly dogany we uýasy çagalyk döwürleri aradan çykan ekenler.
Onuň ene-atasy onçakly baý bolmandyr, ýöne her niçikde bolsa, Fransyň Tamperedäki orta mekdebe gatnamagy üçin pul ýygnapdyrlar. Ol yhlasly okapdyr we 1908-nji ýylda Helsinkiý uniwersitetine girmäge mümkinçilik beren ýokary ylymhakyny alypdyr. Ol bu ýerde biologiýa ugrundan okap, lukman bolmagy maksat edinýär. Şol döwürlerde ol şäheriň edebiýat we çeper döredijilik bilen iş salyşýan meşhur adamlary bilen tanyş bolýar. Sillanpýa uniwersiteti doly tamamlamasa-da, biologiýa onuň köp babatda ösüşlerine sebäp bolýar. Ol uniwersitet döwürleri köp okaýar, esasanam, Strindbergi, Meterlinki we Gamsuny söýüpdir, hatda “Pan” we “Wiktoriýanyň” özüni joşdurýandygyny aýdypdyr. Sillanpýa üçin edebiýat ruhy taýdan ejir berýän meselelerden çykalga bolupdyr, ol özüniň ilkinji hekaýalaryny paýtagtyň gazet-žurnallarynda neşir etdirýär we basym adygyp başlaýar.
Ol 1913-nji ýylda uniwersiteti taşlap, öýüne dolanýar we döredijilik bilen meşgullanyp başlaýar. Onuň “Kuýaş we durmuş” atly ilkinji romany 1916-njy ýylda neşir edilýär. Sillanpýa soň-soňlar özüniň bu romanyny tizräk ýazyp gutarmagy üçin neşirýatçynyň özüni myhmanhananyň otaglarynyň birine gabap goýandygyny ýylgyryp gürrüň beripdir. “Kuýaş we durmuş” romany ýaşlaryň durmuşy barada gürrüň berýän şowly çykan eser bolýar.
Sillanpýa 1916-njy ýylda goňşy obadaky fermeriň gyzy Sigrid Marii Salomýaka öýlenýär we olaryň sekiz çagasy bolup, biri çagalyk ýyllary aradan çykýar. 1917-nji ýylda Finlýandiýa döwlet garaşsyzlygyna eýe bolandan soňra, awtoryň “Durmuş ýörişinde adamzat çagalary” atly nowellalar ýygyndysy neşir edilýär. Ýazyjynyň 1919-njy ýylda “Adalatly ýoksullyk” atly iri eseri neşir edilýär. Sillanpýa “Adalatly ýoksullykda” ilkinji fin ýazyjysy hökmünde wakalary real beýan edýär. Roman häzirki zaman okyjylaryna onçakly gyzykly bolmasa-da, 1919-njy ýylda ol uly üstünlik gazanýar we uly höwes bilen garşylanýar. Ýazyjy bu romanda wakalary ýüzgörüjiliksiz beýan edip, ýurduň agyr ýagdaýdan baş alyp çykmagynda ilkinji ädimi ädýär. Ol finlere agyr ruhy meselelerden daşlaşmaga ýardam berenligi üçin, fin hökümeti tarapyndan ömürlik kömek puluny alýar.
Awtor soňky ýyllar birnäçe nowellalar ýygyndysyny neşir etdirip, olaryň hatarynda “Hiltu we Ragnar” (1923), “Perişdeleriň penasynda” (1923), “Zeminde” (1924), “Dagdaky öý” (1925), “Buthana däbi” (1928), “Şu pursat üçin Hudaýa şükür” (1930) ýaly eserler öňe saýlanyp, ol diňe bir Finlýandiýada däl, eýsem, beýleki Skandinaw ýurtlarynda hem meşhurlyk gazanýar. Ýazyjynyň “Juwanlykda ýogalan” (1931) atly romany uly meşhurlyga eýe bolup, Ýewropada oňa uly abraý getirýär.
Amerikan ýazyjysy we terjimeçisi Fillips Karlton 1933-nji ýylda oňa ýazan synlarynyň birinde şeýle diýýär: “Şahsyýet garaşsyz, ol öz orbitasynyň daşyndan aýlanýan uzakdaky syrly planeta ýaly öz durmuşynda ýaşaýar”. Ol “Juwanlykda ýogalan” bilen birlikde 1932-nji ýylda neşir edilen “Erkek kişileriň ýoly” romanyny ýazýar. Edebiýatyň taryhçysy Ýakko Ahokas bu romany iňlis ýazyjysy D.G. Lourensiň eseri bilen deňeşdiripdir. Şunuň bilen birlikde, Ahokas “Her iki awtorda hem ýylyň pasyllarynyň çalşygynyň arasyndaky ýaly arabaglanyşyk hem-de adamlaryň durmuşyndaky özgerişlik duýulýar” diýip, ýazýar.
“Tomus gijesindäki adamlar” (1934) awtoryň iň esasy eserleriniň biri hasaplanyp, ol özüniň ýokary joşgunlylygy we täsirliligi bilen tapawutlanýar. Ahokas bu eseriň “Ýazyjynyň iň oýlanyp, ölçerilen çylşyrymly eseridigini” belläp geçýär. Sillanpýa Ikinji jahan urşunyň başlanmagy hem-de aýalynyň aradan çykmagy zerarly çuňňur göwnüçökgünlige düşýär. Onuň durmuşynyň kyn geçýän döwri – 1939-njy ýylda “Fin daýhanlarynyň durmuşyna içgin aralaşanlygy we tebigat bilen baglanyşdyryp, olaryň däp-dessurlaryny täsirli beýan edenligi üçin” Nobeliň edebiýat boýunça baýragy bilen sylaglanýar. Uruş zerarly sylaglaýyş dabarasy geçirilmeýär, ýöne Sillanpýa 1939-njy ýylyň dekabrynda şwed akademiýasynyň mejlisler zalynda medal we baýragyň diplomyny alýar. Ýazyjy 1940-njy ýyldan 1943-nji ýyla çenli ruhy taýdan çökgünligi sebäpli psihiatrik keselhanada ýatýar, ýöne ýazmagyny bes etmeýär. “Awgust” (1941) we “Gözellik we adamzat durmuşynyň ejiri” atly awtobiografik eserlerini ýazýar. “Ýigit öz durmuşynda ýaşady” (1953), “Gürrüň berýärin we şekillendirýärin” (1955) we “Günüň möhüm wakalary” (1956) ýaly üç jiltlik kitaby ýazyjynyň iň soňky eserleridir. Uzyn boýly, eginlek, sakally, takyr kelle erkek kişi watanyny tüýs ýürekden söýüpdir. Ýazyjy ömrüniň soňky ýyllarynda radioda köp çykyş edip, uly meşhurlyga eýe bolýar. Ol 1964-nji ýylyň 3-nji iýunynda Helsinkide aradan çykýar.
“Hiç bir fin ýazyjysyna oba durmuşynda bolup geçýän wakalary Sillanpýanyň derejesinde beýan etmek başardan däl bolsa gerek. Ol Ýewropa kyssasynda özboluşly hadysadyr” diýip, edebiýat tankytçysy Lauri Wilýanen belläp geçýär.
