Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hyn­da Be­ýik Ýü­pek ýo­ly aý­ra­tyn or­na eýe bol­mak bi­len, mer­da­na hal­ky­my­zyň or­ta asyr­lar­da­ky uzak we şan­ly ta­ry­hy­ny be­ze­ýär. Hut şu eý­ýam­da söw­da­nyň we hyz­mat­daş­ly­gyň gi­re­wi bo­lan bu ýol Gün­do­ga­ryň hem-de Gün­ba­ta­ryň halk­la­ry­nyň yk­ba­lyn­da oňyn hyz­ma­ty bi­ti­rip­dir. Türk­me­nis­tan bu söw­da ýo­lu­nyň çat­ry­gyn­da ýer­leş­mek bi­len, halk­la­ryň ara­syn­da, se­bit­de pa­ra­hat­çy­ly­gyň gül­läp ös­me­gin­de uly or­na eýe bo­lup­dyr.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň türk­men hal­ky­nyň baý ta­ry­hy­na ba­gyş­la­nan “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” ki­ta­byn­da: “Uly şä­her­ler­de çar­bag­ly, ser­ho­wuz­ly, gül-çe­men­zar­ly­ga bes­le­nen se­ýil­gäh­li ka­şaň myh­man­ha­na­lar – ker­wen­sa­raý­lar bi­na edi­lip­dir. Amul, Merw, Sa­rahs, Aby­wert, Ba­ga­bat, Nu­saý, De­his­tan ýa­ly şä­her­ler­de ker­wen­sa­raý­la­ryň, ýö­ri­te gur­lan uly how­lu­la­ryň yz­la­ry ýü­ze çy­ka­ryl­dy” diý­lip, dos­ta­na gat­na­şyk­lar­da mö­hüm rol oý­nan ker­wen­sa­raý­la­ryň äh­mi­ýe­ti ba­ra­da be­ýan edil­ýär. Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň ki­ta­by­nyň “Jeý­hu­nyň ýa­ka­sy”, “Nu­saý­dan De­his­ta­na çen­li”, “Da­şo­gu­zyň ga­dy­my top­ra­gyn­da” bö­lüm­le­rin­de be­ýan edi­şi ýa­ly, ker­wen­sa­raý­lar asyr­la­ryň do­wa­myn­da adam­la­ryň ýa­şa­ýyş-dur­mu­şy­nyň aý­ryl­maz bö­le­gi bo­lup ge­lip­dir. Türk­men top­ra­gyn­dan geç­ýän ker­wen ýol­la­ry­nyň bü­tin ug­run­da en­çe­me ker­wen­sa­raý­lar gur­lup­dyr, türk­men ili­ne ga­dam ba­san ker­wen­le­riň howp­suz­ly­gy üp­jün edi­lip­dir. Ker­wen­sa­raý­lar ga­dy­my Amul­dan baş­lap, Merw­dir Sa­rahs bi­len Äne­wiň ara­ly­gy­ny, on­dan aň­ryk Nu­saý­dan De­his­ta­na çen­li men­zi­li, şeý­le hem, Da­şo­g­zuň ga­dy­my top­ra­gy­ny be­zäp­dir.
Bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň­ki II asyr­dan baş­lan Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň uzak wagt­lap do­wam et­me­gin­de ker­wen­sa­raý­la­ryň or­ny ju­da uly bo­lup­dyr. Mil­li Li­de­ri­miz: “Ker­wen­sa­raý­la­ryň çe­per-be­zeg iş­le­rin­de ha­şam­ly örüm­ler we dür­li gör­nüş­dä­ki owa­dan ýo­nu­lan ker­piç­ler ula­ny­lyp­dyr. Esa­san hem gi­rel­ge ta­rap di­wa­ry aý­ra­tyn gö­zel be­ze­lip­dir. Baş gi­rel­ge­le­ri­niň tö­we­re­gi­ne ker­piç örüm­le­ri ar­ka­ly ösüm­lik na­gyş­la­ry ha­şam­la­nyp­dyr ýa-da di­ni ula­ma­la­ryň, dört ça­ry­ýar­la­ryň at­la­ry ýa­zy­lyp­dyr. Top­lu­myň umu­my bi­na­gär­li­gi, ge­zek­li-ge­ze­gi­ne ut­ga­şyp gid­ýän ar­ka­lar, güm­mez­ler, eg­mek­ler, mi­na­ra­lar, diň­ler bi­len owa­dan­la­nyp­dyr. …Or­ta asyr­lar­da şeý­le aja­ýyp amat­lyk­ly we örän owa­dan yma­rat­ly ker­wen­sa­raý­la­ry gu­ran türk­men bi­na­gär­le­ri­niň at-ab­ra­ýy hem dag­lar aşyp­dyr” di­ýip bel­le­ýär.
Ker­wen­sa­raý­lar­da tä­jir­le­re ze­rur bo­lan äh­li amat­lyk­lar göz öňün­de tu­tu­lyp­dyr. Tä­jir­le­riň ýa­şa­ma­gy, dynç al­ma­gy üçin amat­ly otag­lar, yba­dat üçin na­maz jaý­lar, at­la­ry we dü­ýe­le­ri ýer­leş­di­rer ýa­ly ugur­daş mal ýa­tak­lar we beý­le­ki kö­mek­çi bi­na­lar gur­lup­dyr. Ola­ryň ha­ta­ryn­da ga­dy­my Mer­wiň çä­gin­de ýer­le­şen Al-Es­ger ker­wen­sa­ra­ýy­ny, Sa­rahs et­ra­byn­da­ky Na­jar ra­ba­ty­ny we Şi­raz oba­sy­nyň ker­wen­sa­ra­ýy­ny, Pa­raw­da­ky, Zem­miň, De­his­ta­nyň, Yz­myk­şi­riň, Şäh­ris­la­myň, Nu­sa­ýyň, Aby­wer­diň, Gür­gen­jiň, Ba­ga­ba­dyň ete­gin­dä­ki ker­wen­sa­raý­la­ry gör­kez­mek bo­lar.
Sel­juk­lar döw­rün­de ker­wen­sa­raý­la­ryň kä­mil gör­nüş­le­ri peý­da bo­lup­dyr. My­sal üçin, Sa­ma­ny­lar za­ma­na­syn­da, ýag­ny IX asyr­da Ta­hy­ry­ýa ra­ba­ty­nyň ýe­rin­de – Da­ýa­ha­tyn­da bi­şen ker­piç­den mäh­net ker­wen­sa­raý gur­lup­dyr. Ker­wen­sa­raý­la­ryň suw bi­len üp­jün­çi­li­gi hem esa­sy me­se­le­le­riň bi­ri bo­lup­dyr. Şo­nuň üçin hem ker­wen­sa­raý­lar gu­ýu­la­ryň ýa-da kä­riz­le­riň ýa­nyn­da gur­lup­dyr. Se­bä­bi her gün­de ýüz­ler­çe dü­ýe­ler­den yba­rat bo­lan ker­wen­le­ri ka­bul edip, tä­jir­le­ri we ola­ryň at­dyr dü­ýe­le­ri­ni suw bi­len üp­jün et­mek üçin köp muk­dar­da suw ge­rek bo­lup­dyr.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň ki­ta­byn­da Aby­wert bi­len Nu­sa­ýyň ara­ly­gyn­da bol suw­ly ker­wen­sa­raý­la­ryň bir­nä­çe­si­niň bo­lan­dy­gy bel­le­nip ge­çil­ýär.
Ga­dy­my dö­wür­de Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da ýer­le­şen ker­wen­sa­raý­la­ra tä­jir­le­riň uzak il­den ge­ti­ren ede­bi-ta­ry­hy çeş­me­le­ri, dün­ýä yl­myn­dan söh­bet aç­ýan dür­li nus­ga­la­ry yl­ma-dö­re­di­ji­li­ge yk­ba­ly­ny bag­lan adam­la­ryň he­mi­şe is­leg­li ha­ry­dy­na öw­rü­lip­dir. Mu­nuň özi ola­ra dün­ýä halk­la­ry­nyň ta­ry­hy geç­mi­şi, yl­my-bi­li­mi, mil­li ýö­rel­ge­le­ri bi­len ta­nyş­ma­ga ýar­dam edip­dir. Biz türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň sa­hy­pa­la­ryn­da Çynma-­çyn, Hin­dis­tan, Bul­gar, Pe­re­ňis­tan, Ru­mys­tan, He­be­şis­tan ýa­ly döw­let­le­riň at­la­ry­na ýy­gy-ýy­gy­dan ga­bat gel­ýä­ris. Bu at­la­ryň ede­bi we ta­ry­hy çeş­me­ler­de peý­da bol­ma­gy hem şol me­de­ni gat­na­şyk­la­ryň ne­ti­je­si­dir.
Ta­ryh­da Be­ýik Ýü­pek ýo­ly ar­ka­ly al­nyp bar­lan kö­p u­gur­ly gat­na­şyk­lar bu gün hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň dost-do­gan­lyk sy­ýa­sa­ty­nyň ne­ti­je­sin­de tä­ze maz­mu­na eýe bo­lup, hal­ka­ra de­re­je­sin­de Türk­me­nis­tan Wa­ta­ny­my­zyň at-ab­ra­ýy­ny has-da ber­kid­ýär. Soň­ky ýyl­lar­da dün­ýä halk­la­ry bi­len dost­luk­ly gat­na­şyk­lar­da me­de­ni ul­gam­da­ky çä­re­ler­de hem aý­dyň ýü­ze çyk­ýar.

Sel­bin­ýaz GA­RA­GÖ­ZO­WA,
Türk­men döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň
mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА