Ge­çen ýy­l Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy 2019-njy ýyly “Hi­mi­ki ele­ment­le­riň Hal­ka­ra ýy­ly” (IYPT2019) diýip yg­lan edip­di. Şu ýyl rus hi­mi­gi Dmit­riý Men­de­le­ýe­wiň ele­ment­le­riň tab­li­sa­sy­ny Rus Hi­mi­ýa Bi­le­le­şi­gi­ne hö­dür­le­me­gi­niň 150 ýyl­ly­gy­dyr. Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Baş As­samb­le­ýa­syn­da dur­nuk­ly ösüş we adam­za­dyň bäh­bit­le­ri üçin hi­mi­ki ele­ment­le­riň tab­li­sa­sy­ny öw­ren­mek­de we açyş et­mek­de ösüş ga­za­nyl­ýan­dy­gy bel­le­nil­di. Şeý­le hem, ele­ment­le­riň tab­li­sa­sy­nyň hi­mi­ýa, fi­zi­ka we bio­lo­gi­ýa ýa­ly yl­myň dur­mu­şy ugur­la­ryn­da giň­den ula­nyl­ýan­dy­gy aý­dy­lyp, ge­çi­ril­jek çä­re­le­riň ýaş nes­liň ara­syn­da bi­li­me hö­we­si art­dyr­ma­ga ýar­dam et­jek­di­gi nyg­tal­dy. Hi­mi­ýa yl­myn­da ta­ryh­da bo­lup ge­çen ösüş­ler hem ýat­la­nyl­dy. 2019-njy ýy­ly “Hi­mi­ki ele­ment­le­riň Hal­ka­ra ýy­ly” di­ýip yg­lan et­mek ba­ra­da­ky tek­lip hö­dür­le­nen­de, hi­mi­ýa­nyň ta­ry­hy­nda bo­lup ge­çen ösüş­ler hem bellenildi. Esa­san hem, 1200 ýyl ozal Ja­bir ibn Haý­ýan ta­ra­pyn­dan uly iş­le­riň edi­len­di­gi, 350 ýyl ozal fos­fo­ryň ta­pyl­ma­gy, 1789-njy ýyl­da fran­suz hi­mi­gi An­tu­an Lo­ran La­wuz­ýe ta­ra­pyn­dan gaz­la­ryň, me­tal­la­ryň, me­tal däl ele­ment­le­riň we beý­le­ki 33 sany hi­mi­ki ele­men­tiň sa­na­wy­nyň taý­ýar­lan­ma­gy, Men­de­le­ýe­wiň ta­b­lisasynyň taý­ýar­lan­ma­gy we 1939-njy ýyl­da fran­si­ýa­ly ze­nan hi­mik Mar­ga­ri­ta Pe­re­ýiň fran­siý ele­men­ti­ni tap­ma­gy ýa­ly esa­sy wa­ka­lar bel­le­nip ge­çil­di.
Ýy­lyň do­wa­myn­da dün­ýä­niň dür­li ýer­le­rin­de ÝU­NES­KO-nyň hem-de Sap we ama­ly hi­mi­ýa­nyň hal­ka­ra bi­le­le­şi­gi­niň (IUPAC) hyz­mat­daş­ly­gy bi­len ge­çi­ril­jek çä­re­le­re Ýew­ro­pa Hi­mi­ýa we mo­le­kul­ýar ylym jem­gy­ýe­ti (EuChemS), Ylym üçin hal­ka­ra jem­gy­ýet ( ICSU), Hal­ka­ra ast­ro­no­mik bi­le­le­şik (IAU), Ylym we teh­no­lo­gi­ýa­nyň ta­ry­hy we fi­lo­so­fi­ýa­sy bi­le­le­şi­gi (IUHPS) we dün­ýä­niň 150 tö­we­re­gi ýur­dun­dan de­giş­li gu­ra­ma­lar gol­daw be­rer.
Men­de­le­ýe­wiň tab­li­sa­syn­da en­tek açyl­ma­dyk ele­ment­le­riň ýe­ri boş go­ýul­ýar. Ýyl­la­ryň do­wa­myn­da tä­ze ta­py­lan ele­ment­le­r de­giş­li ýer­le­rin­de goý­lup, üsti ýetirilýär. Soň­ky ge­zek 2015-nji ýy­lyň ahy­ryn­da dört sa­ny tä­ze ele­ment tab­li­sa go­şul­dy.
Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, hi­mi­ki ele­ment­le­riň tab­li­sa­sy­ny has-da çuň­ňur öw­ren­mek mak­sa­dy bi­len smart­fon­lar üçin app­li­ka­si­ýa­lar hem taý­ýar­lan­dy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА