28-29-njy iýun­da Ýa­po­ni­ýa­nyň Osa­ka şä­he­rin­de 14-nji ge­zek gu­ral­ýan “Uly ýig­ri­mi­li­giň” (G20) sam­mi­ti ge­çi­ri­lip, onuň bar­şyn­da dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti, söw­da, ma­ýa go­ýum­la­ry, in­no­wa­si­ýa, eme­li aň, öý­jük­li yk­dy­sa­dy­ýet, howp­suz­lyk, mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­sy we eko­lo­gi­ýa bi­len bag­la­ny­şyk­ly me­se­le­ler aý­ra­tyn äh­mi­ýe­te eýe bol­dy. Hä­zir­ki wagt­da “G20” dün­ýä­niň ila­ty­nyň üç­den iki bö­le­gi­ni eme­le ge­tir­ýär. 1999-njy ýyl­da esas­lan­dy­ry­lan bu Hal­ka­ra gu­ra­ma­sy­nyň mej­li­sin­de hal­ka­ra ma­li­ýe ul­ga­myn­da­ky hyz­mat­daş­ly­gyň mö­hüm me­se­le­le­ri ara al­nyp mas­la­hat­la­şyl­dy. Uly ýig­ri­mi­li­giň 15-nji sam­mi­ti 2020-nji ýyl­da Sa­ud Ara­bys­ta­ny­nyň paý­tag­ty Er-Ri­ýad­da ge­çi­ri­ler.
Ga­ze­ti­mi­ziň şu sa­nyn­da dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ker­wen­ba­şy­sy ha­sap­lan­ýan 20 ýur­duň je­mi içer­ki önü­mi ba­ra­da mag­lu­mat ber­me­gi ma­kul bil­dik. Bu mag­lu­mat Hal­ka­ra pul gaz­na­sy­nyň “Dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ösü­şi­niň ge­le­je­gi” at­ly soň­ky ha­sa­bat­la­ry­nyň bi­ri esa­syn­da taý­ýar­lan­dy.
Eger-de 80-nji ýyl­la­ryň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň 20-li­gi­ni düz­ýän döw­let­le­re na­zar aý­la­sak, on­da ola­ryň 17-si­niň he­niz hem sa­naw­da du­ran­dy­gy­na hem-de di­ňe tä­ze üçü­si­niň go­şu­lan­dy­gy­na göz ýe­ti­re­ris. Yk­dy­sa­dy­ýe­tiň esa­sy öňdebaryjylary ama­ly taý­dan üýt­gew­siz­li­gi­ne gal­ýar­lar. Sel­je­riş­ler bu ýurt­la­ryň glo­bal yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ba­şy­ny çe­ki­ji­ler­di­gi­ni, ola­ryň dün­ýä­niň baý­ly­gy­nyň uly bö­le­gi­ne eýe­di­gi­ni gör­kez­ýär. Yk­dy­sa­dy­ýe­ti güýç­li 10 ýur­duň mil­li gir­de­ji­si dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň 67%-ini, bi­le­lik­de 20-si bol­sa, 81%-ini eýe­le­ýär.

ABŞ. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 19,39 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 19,39 tril­li­on dol­lar.
Bu ýurt 1871-nji ýyl­dan bä­ri yk­dy­sa­dy­ýe­ti güýç­li ýurt hök­mün­de dün­ýä­de öz or­nu­ny sak­lap gel­ýär. ABŞ-nyň mil­li gir­de­ji­si şu ýyl 20,41 tril­li­on dol­la­ra ýe­ter diý­lip ga­ra­şyl­ýar. ABŞ köp­lenç dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň öňdebaryjysy ha­sap­lan­ýar. Ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti ösen inf­rast­ruk­tu­ra, teh­no­lo­gi­ýa we baý te­bi­gy gor­la­ry­na da­ýa­nyp, dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň dört­den bi­ri­ni eýe­le­ýär. Içer­ki mil­li gir­de­ji­niň köp bö­le­gi­ni önüm­çi­lik däl pu­dak­lar (80%), önüm­çi­lik bol­sa 15% tö­we­re­gi­ni eýe­le­ýär. 2023-nji ýy­la çen­li ABŞ-nyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti 24,53 tril­li­on dol­la­ra, onuň yz ýa­nyn­dan gel­ýän Hy­ta­ýyň bol­sa, 21,57 tril­li­on dol­la­ra ýet­jek­di­gi çak edil­ýär.
Hy­taý. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 12,01 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 23,15 tril­li­on dol­lar.
Ýurt soň­ky on­ýyl­lyk­lar­da ok­gun­ly ösüş­le­ri ga­zan­dy. Hy­ta­ýyň önüm­çi­lik we eks­port kuw­wat­lyk­la­ry na­za­ra al­nyp, oňa dün­ýä­niň fab­ri­gi hem di­ýil­ýär. Em­ma ge­çen ýyl­lar­da önüm­çi­lik däl ugurlar bi­len bir­lik­de, gaý­ta­dan iş­le­ýän se­na­ga­tyň hem äh­mi­ýe­ti ar­typ baş­la­dy. Hy­taý 1980-nji ýyl­lar­da 305,35 mil­liard dol­lar içer­ki mil­li önü­mi bi­len ýe­din­ji or­ny eýe­län bol­sa, ABŞ-nyň je­mi içer­ki önü­mi 2,86 tril­li­on dol­la­ra deň­di. 1978-nji ýyl­da ba­zar öz­gert­me­le­ri­niň baş­la­ma­gy bi­len ýur­duň yk­dy­sa­dy ösü­şi ýyl­da 10%-e ýet­ýär.
Ýa­po­ni­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 4,87 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 5,42 tril­li­on dol­lar.
Ýurt yk­dy­sa­dy­ýe­ti bo­ýun­ça dün­ýä­de üçün­ji or­ny eýe­läp, içer­ki mil­li gir­de­ji­si 4,87 tril­li­on dol­la­ra deň­dir. Ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti bir­nä­çe kyn­çy­lyk­lar bi­len ýüz­be-ýüz bol­sa-da, ýur­duň yk­dy­sa­dy ösü­şi dur­nuk­ly­ly­gy­ny sak­la­ýar. Ila­tyň jan ba­şy­na düş­ýän je­mi içer­ki önü­mi­niň or­ta­ça möç­be­ri 38 439,52 dol­la­ra deň­dir.
Ger­ma­ni­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 3,68 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 4,17 tril­li­on dol­lar.
Ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti Ýew­ro­pa­da iň güýç­lü­si­dir. Ila­tyň jan ba­şy­na düş­ýän je­mi içer­ki önü­mi­niň or­ta­ça möç­be­ri 44 549,69 dol­la­ra deň­dir. Ger­ma­ni­ýa 1980-nji ýyl­da 850,47 mil­liard dol­lar möç­be­rin­dä­ki no­mi­nal je­mi içer­ki önü­mi bi­len üçün­ji ýer­de dur­ýar­dy.
Be­ýik Bri­ta­ni­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 2,62 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 2,91 tril­li­on dol­lar.
Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti, esa­san, hyz­mat­lar pu­da­gy­na da­ýa­nyp, mil­li gir­de­ji­de onuň pa­ýy 75 %-e deň­dir. Ýur­duň azyk önüm­le­ri­niň 60%-i öz için­de ön­dü­ril­ýär.
Hin­dis­tan. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 2,61 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 9,45 tril­li­on dol­lar.
Hal­ka­ra pul gaz­na­sy­nyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, Hin­dis­tan şu ýyl Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­dan ozup, bä­şin­ji or­na eýe bo­lmagyna ga­ra­şyl­ýar. Ýö­ne ýur­duň ila­ty­nyň köp­lü­gi jemi içerki önümiň jan ba­şy­na düş­ýän muk­da­ry­ny bel­li bir de­re­je­de azal­dyp, ol 1 982 dol­la­ra deň­dir. Hin­dis­ta­nyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti 1980-nji ýyl­lar­da je­mi 189,438 mil­liard dol­la­ra deň bo­lup, on üçün­ji or­ny eýe­le­ýär­di. Hin­dis­tan ýa­ňy-ýa­ňy­lar hem ag­rar ýurt­dy. Şu gün­ki gün­de ýur­duň hyz­mat­lar pu­da­gy dün­ýä­niň iň tiz ös­ýän pu­da­gy bo­lup, onuň pa­ýy­na yk­dy­sa­dy­ýe­tiň 60%-den gow­ra­gy, düş­ýär.
Önüm­çi­lik iň mö­hüm pu­dak­la­ryň bi­ri bo­lup, oňa hö­kü­me­tiň “Hin­dis­tanda öndür!” di­ýen baş­lan­gy­jy bi­len aý­ra­tyn üns be­ril­ýär. Eks­por­ta ga­raş­ly­ly­gyň çäk­li­li­gi, süýşürintgilere daýanç, ilat sa­ny we or­ta gürp­dä­ki synpyň ösü­şi ýur­duň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny düz­ýär.
Fran­si­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 2,58 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 2,83 tril­li­on dol­lar.
Fran­si­ýa dün­ýä­niň iň köp ge­lim-gi­dim­li ýur­dy bo­lup, yk­dy­sa­dy­ýe­ti bo­ýun­ça Ýew­ro­pa­da ikin­ji, dün­ýä­de bol­sa, ýe­din­ji or­ny eýe­le­ýär. Ýurt öz ila­ty­na ýo­ka­ry dur­mu­ş de­re­je­si­ni hö­dür­läp, ol jemi içerki önümiň jan ba­şy­na düş­ýän 44 549 müň dol­la­ry bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Fran­si­ýa öň­de­ba­ry­jy oba ho­ja­lyk önüm­le­ri­ni ön­dü­ri­ji bo­lup, Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň çäk­le­rin­dä­ki äh­li oba ho­ja­lyk ýer­le­ri­niň üç­den bir bö­le­gi bu ýur­duň pa­ýy­na düş­ýär. Ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ösü­şin­de sy­ýa­hat­çy­lyk pu­da­gy­nyň hem aý­ra­tyn äh­mi­ýe­ti bar. Fran­si­ýa oba ho­ja­lyk önüm­le­ri­ni ön­dür­mek bo­ýun­ça dün­ýä­de al­tyn­jy or­ny eýe­läp, ola­ry eks­port et­mek bo­ýun­ça hem Bir­le­şen Ştat­lar­dan soň ikin­ji or­ny eýe­le­ýär. Önüm­çi­lik pu­da­gyn­da hi­mi­ýa se­na­ga­ty hem-de aw­tou­lag gur­lu­şy­gy ag­dyk­lyk ed­ýär.
Bra­zi­li­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önü­m: 2,05 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 3,24 tril­li­on dol­lar.
Bra­zi­li­ýa La­tyn Ame­ri­ka­syn­da iň uly we gür ila­tly ýurt­dur. Hal­ka­ra pul gaz­na­sy ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň şu ýyl 2,5%-e çen­li ösüş ga­zan­jak­dy­gy­ny ha­bar ber­ýär. Rus­si­ýa, Hin­dis­tan, Hy­taý, Gü­nor­ta Af­ri­ka Res­pub­li­ka­sy bi­len bir­lik­de Bra­zi­li­ýa hem BRIKS-iň dü­zü­mi­ne gir­ýär. Ila­tyň jan ba­şy­na düş­ýän jemi içerki önüminiň ortaça möçberi 9 681 dol­la­r­dan yba­rat­dyr.
Ita­li­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,93 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 2,31 tril­li­on dol­lar.
Ita­li­ýa – Ýew­ro zo­la­gyň öňdebaryjy ag­za­la­ry­nyň bi­ri­dir. Ýur­duň eks­por­ty we biz­ne­se goý­ýan ma­ýa­la­ry ýur­duň yk­dy­sa­dy ösü­şi­ne se­bäp bol­ýar. Ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti 2016-njy we 2017-nji ýyl­lar­da de­giş­li­lik­de, 0,9% we 1,5% ös­di. Onuň häziki wagtda hem dur­nuk­ly ýag­da­ýy sak­laýan­dy­gy ha­bar be­ril­ýär.
Ka­na­da. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,65 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 1,76 tril­li­on dol­lar.
Ka­na­da 2015-nji ýyl­dan bä­ri ösüş ga­za­nyp, dur­nuk­ly­ly­gy­ny sak­lap gel­ýär. Ka­na­da­nyň ila­ty­nyň jan ba­şy­na düş­ýän gir­de­ji­si­niň möç­be­ri 45 000 dol­la­rdan gow­rak­dyr. Şol bir wag­tyň özün­de hyz­mat­lar esa­sy pu­dak bo­lup, önüm­çi­lik yk­dy­sa­dy­ýe­tiň düýp öze­ni­ni düz­ýär. Ka­na­da önüm­çi­li­ge aý­ra­tyn üns be­rip, bu ýag­daý onuň ge­l­jek­ki yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň ke­pi­li­dir.

Şeýle hem…
Ko­re­ýa Respublikasy. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,53 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 2,02 tril­li­on dol­lar.
Rus­si­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,52 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 4,01 tril­li­on dol­lar.
Awst­ra­li­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,38 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti: 1,24 tril­li­on dol­lar.
Is­pa­ni­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,31 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 1,77 tril­li­on dol­lar.
Mek­si­ka. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,15 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 2,45 tril­li­on dol­lar.
In­do­ne­zi­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 1,01 tril­li­on dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 3,24 tril­li­on dol­lar.
Tür­ki­ýe. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 849,48 mil­liard dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 2,17 tril­li­on dol­lar.
Ni­der­land­lar. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 825,745 mil­liard dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti) 916,07 mil­liard dol­lar.
Sa­ud Ara­bys­ta­ny. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 683,82 mil­liard dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 1,77 tril­li­on dol­lar.
Şweý­sa­ri­ýa. No­mi­nal je­mi içer­ki önüm: 678,57 mil­liard dol­lar. Je­mi içer­ki önüm (sa­tyn aly­jy­lyk uky­by­nyň pa­ri­te­ti): 517,17 mil­liard dol­lar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА