Mi­ra­sa sar­pa goý­mak, Wa­ta­ny öz­gert­mek ýy­lyn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly ýol­baş­çy­ly­gyn­da türk­men hal­ky­nyň ta­ry­hy-me­de­ni mi­ra­sy­ny hem­me­ta­rap­la­ýyn öw­ren­mek­de we wa­gyz et­mek­de, Türk­me­nis­ta­nyň tä­ze ta­ry­hy eý­ýam­da ylym we me­de­ni­ýet ul­gam­la­ryn­da ga­za­nan­la­ry­ny bü­tin dün­ýä ýaý­mak­da dün­ýä nus­ga­lyk iş­le­r amal edil­ýär. Umu­ma­dam­za­dyň ru­hy dün­ýä­si­niň baý­laş­ma­gyn­da mö­hüm äh­mi­ýe­ti bo­lan bu iş­ler mäh­ri­ban hal­ky­myz bi­len bir ha­tar­da, dün­ýä hal­kla­ryn­da çuň­ňur gy­zyk­lan­ma­la­ry art­dyr­ýar.
Mil­li me­de­ni­ýe­ti­mi­zi ýaý­baň­lan­dyr­mak Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň he­mi­şe­lik ala­da­sy. “Türk­men­ler gaý­ta­lan­ma­jak me­de­ni, ru­hy we ede­bi gym­mat­lyk­la­ry dö­re­den, adam­za­dyň me­de­ni we yl­my gen­ji-ha­zy­na­sy­na taý­syz go­şant go­şan dün­ýä­niň iň ga­dy­my halk­la­ry­nyň bi­ri­dir” di­ýip, mil­li Li­de­ri­miz örän jaý­dar bel­le­ýär. Eziz Ar­ka­da­gy­my­zyň pa­ra­sat­ly söz­le­ri­niň çuň­ňur ma­na eýe­di­gi­ni dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­niň al­tyn oja­gy hök­mün­de şöh­rat­la­nyp ge­len ga­dy­my Merw ha­kyn­da asyr­la­ryň do­wa­myn­da dün­ýä alym­la­ry­nyň gal­dy­ran ta­ry­hy ýaz­gy­la­ry­na na­zar sal­mak ar­ka­ly-da göz ýe­tir­mek bol­ýar.
Merw ha­kyn­da­ky il­kin­ji ýaz­gy­lar ga­dy­my döw­rüň ta­ryh­çy­sy Al-Mak­di­si­niň iş­le­rin­de be­ýa­ny­ny ta­pyp­dyr. Tanymal ta­ryh­çy Merw ha­kyn­da şeý­le ýaz­gy­la­ry gal­dy­ryp­dyr: “Ma­ru-şa­hu-ja­han ady bi­len bel­li bo­lan Ma­ry aras­sa kli­ma­ty, gül­le­ýän, aja­ýyp we giň şä­her­dir. Ýa­şa­ýyş jaý­la­ry owa­dan we be­ýik, öý­ler öz gö­zel­lik­le­ri bi­len şä­he­riň iki ta­ra­py­na hem edil gaý­ma ýa­ly çe­ki­len gör­nüş­de. Şä­her­dä­ki köp­çü­lik­le­ýin yba­dat­ha­na met­jit­le­ri­niň iki­si-de daş­dan sal­nyp­dyr, olar­da agaç we bas­syr­ma ýok. Şä­he­riň ba­zar­la­ry owa­dan, on­da is­län ha­ry­dy­ňy tap­mak bol­ýar”.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, ga­dy­my Merw ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­my bi­len bir ha­tar­da, dür­li me­de­ni we dur­muş gym­mat­lyk­la­ry bi­len-de dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­niň ta­ry­hyn­da my­na­syp or­ny eýe­läp­dir. Or­ta asyr­da ýa­şap ge­çen arap ge­og­ra­fi­ýa­çy­sy Şet­dah­ri Mer­wiň gym­mat ba­ha­ly önüm­le­ri ha­kyn­da söh­bet açyp: “Iň gö­zel ýü­pek we nah ma­ta­lar Merw­de ön­dü­ril­ýär. Sap ýü­pek­den ti­ki­len mil­li ly­bas­lar ze­nan­la­ryň gö­zel­li­gi­ne gö­zel­lik goş­ýar. Bu ýe­re gel­ýän tä­jir­ler ol ma­ta­la­ry al­man gi­dip bil­me­ýär­ler. Çün­ki, uzak ül­ke­ler­den gaý­dan­la­ryn­da, ola­ra il­kin­ji edil­ýän sar­gyt Mer­wiň ýü­pek par­ça­la­ry bo­lup dur­ýar” di­ýip ýa­zyp­dyr. Öz döw­rü­niň bel­li ta­ryh­çy­sy Ýa­ku­dy­nyň ýaz­ma­gy­na gö­rä, uly is­le­ge eýe bo­lan ýü­pek ma­ta­lar XII asy­ryň ba­şyn­da Mer­wiň Şa­bam­han oba­syn­da do­ka­lyp­dyr we ol ýü­pek ma­ta­la­ryň at­la­ry Mul­han we Şa­hy­wan diý­lip at­lan­dy­ry­lyp­dyr.
X asyr­da ýa­şan bel­li ta­ryh­çy Al-Is­tah­ri­niň ga­dy­my Mer­wiň ta­ry­hy ha­kyn­da ýa­zan ýaz­gy­la­ry-da dün­ýä ta­ry­hy­nyň al­tyn sa­hy­pa­la­ry­ny be­zäp­dir. Ol şeý­le ýa­zyp­dyr: “Merw diý­seň gö­zel şä­her. Onuň süýt ýa­ly ýag­ty ag­şam­la­ry, ýa­kym­ly gün­diz­le­ri kal­by­ňy joş­dur­ýar. Bu ýer­de ylym gi­je-gün­diz öz hökü­mi­ni ýö­red­ýär. Bu ýer­de he­mi­şe el­le­ri ki­tap­ly adam­la­ry, uzak il­den ge­lip, ýü­kü­ni dü­şü­rip du­ran be­zir­gen­le­ri, iki­bir-üç­bir bo­lup, dün­ýä yl­my hak­da pi­kir al­şyp du­ran adam­la­ry gör­mek bol­ýar. Ylym bi­len dem al­ýan Mer­wiň her bir gü­ni şu­lar ýa­ly pur­sat­la­ra bes­len­ýär”.
XIII asy­ryň gör­nük­li ta­ryh­çy­la­ry­nyň bi­ri-de Ýa­kut Ha­ma­wy­dyr. Gör­nük­li ta­ryh­çy­nyň dö­wet ga­la­my­nyň as­tyn­dan çy­kan ýaz­gy­lar bi­ziň gün­le­ri­mi­ze ge­lip ýe­tip­dir: “Mer­we taý gel­jek şä­her älem-ja­han­da ýok­dur. Bu ýer­de ylym gaý­nap joş­ýar. Ha­na­ka­lar­da, med­re­se­ler­de oka­dyl­ýan ylym adam­la­ra dün­ýä ha­kyn­da köp dü­şün­je­le­ri ber­ýär. He­ran-ha­çan med­re­se­le­riň de­ňin­den ge­çip bar­ýar­kaň, us­sat­la­ryň dün­ýä yl­my ha­kyn­da ber­ýän gür­rüň­le­ri­ni eşit­mek bol­ýar”.
Ga­dy­my Merw­de bi­lim alan we il­kin­ji ob­ser­wa­to­ri­ýa­ny esas­lan­dy­ran be­ýik şa­hyr, fi­lo­sof, ast­ro­log Omar Haý­ýam­dyr. Ol: “Merw­de me­niň öm­rü­miň iň bir gö­zel pur­sat­la­ry geç­di. Yl­myň mer­ke­zi bo­lan­soň, ol ýer­de dün­ýä­niň dür­li kün­je­gin­den gel­ýän alym­lar köp zat­la­ry öw­re­nip gi­der­di­ler” – di­ýip ýa­zyp­dyr.
Her bir ta­ry­hy ýaz­gy-ge­çen gün­le­riň be­ýa­ny. Şeý­le be­ýan­lar geç­mi­şi öw­ren­me­giň, ata-ba­ba ge­çi­len ýol­la­ra na­zar sal­ma­gyň yg­ty­bar­ly çeş­me­si­dir.
Ga­dy­my Ma­ry­nyň Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­ri bo­lan hä­zir­ki gün­ler­dä­ki gö­zel keş­bi-de gö­ren­le­ri haý­ran gal­dyr­ýar. Mur­gap der­ýa­sy­nyň gür bag­ly ke­na­ry­na tä­sin gel­şik be­rip otu­ran köp gat­ly ýa­şa­ýyş jaý­la­ry, eda­ra­la­ryň, wel­aýat mu­ze­ýi­niň, ki­tap­ha­na­nyň bi­na­la­ry, se­ýil­gäh­ler, suw çüw­dü­rim­le­ri şä­he­riň ýa­şaý­jy­la­ryn­da, myh­man­lar­da uly ru­hu­be­lent­lik dö­red­ýär. Mu­nuň hut şeý­le­di­gi­ni bu we­la­ýat­da uly şat­lyk-şow­hu­na bes­le­ni­p ge­çi­ri­len Me­de­ni­ýet hep­de­li­gi­ne gat­na­şan­lar hem öw­ran-öw­ran tas­syk­la­dy­lar.
Gö­zel paý­tag­ty­myz­da, we­la­ýat mer­kez­le­ri­miz­de dö­re­di­len bu aja­ýyp gö­zel­lik­ler üçin mer­da­na hal­ky­myz Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ze gi­je-gün­diz al­kyş oka­ýar­lar!

Tyl­la ÖWE­ZO­WA,
TYA-nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Dil we ede­bi­ýat ins­ti­tu­ty­nyň yl­my iş­gä­ri.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА