Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­byn­da öz yl­my, taý­syz açyş­la­ry, dö­re­di­jilik mi­ra­sy bi­len umu­ma­dam­zat ösü­şi­ne my­na­syp go­şant go­şan şah­sy­ýet­le­riň at­la­ry­ny buý­sanç bi­len be­ýan edip, ola­ryň bi­ti­ren iş­le­ri­ne ýo­ka­ry ba­ha ber­ýär. Şeý­le şah­sy­ýet­le­riň ha­ta­ryn­da Nej­med­din Kub­ra, Ho­ja Ýu­sup He­me­da­ny, Abu Sa­hyt as-Sa­ma­ny al-Mer­we­zi, Mu­ham­met ibn Ne­jip Bek­ran, Abul Fa­zyl, Ibn Si­na, Aly­şir No­wa­ýy, Döw­let­mäm­met Aza­dy, Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy ýa­ly en­çe­me akyl­dar­lar bar.
Özü­niň yl­my tag­ly­mat­la­ry, dür­dä­ne dö­re­di­jil­igi we pel­se­pe­wi ga­ra­ýyş­la­ry bi­len öz ady­ny halk ha­ky­da­sy­na ba­ky ýaz­ma­gy ba­şa­ran Abu Se­ýit Abul Ha­ýyr hem şeý­le şah­sy­ýet­le­riň bi­ri­dir. Halk için­de Mä­ne ba­ba ady bi­len ta­nal­ýan bu şah­sy­ýet ha­kyn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň nus­ga­wy ki­ta­byn­da şeý­le di­ýil­ýär: “Sa­rahs­dan de­mir­ga­zyk-gün­ba­ta­ra gi­di­len­de, se­bit­de o di­ýen uly bol­ma­sa-da, ady­ bir akyl­dar şah­sy­ýe­tiň ab­ra­ýy hem-de şöh­ra­ty bi­len beý­ge­len, XI asy­ryň bel­li şä­he­ri Mä­nä gel­ýär­siň. Bu şä­her­de ýa­şan akyl­dar Abu Se­ýit Abul Ha­ýyr (967-1049) – su­fiz­miň köp asyr­lar­dan soň hem uly hor­mat bi­len ady tu­tul­ýan gör­nük­li we­kil­le­ri­niň bi­ri­dir. Hal­ky­myz­da bu şah­sy­ýet Mä­ne ba­ba ady bi­len meşhurdyr”.
Abu Se­ýit Abul Ha­ýyr Mä­ne oba­syn­da her-hi­li müşk-an­bar­la­ry, atyr­la­ry, dä­ri-der­man­la­ry ýa­sa­ýan Abul Ha­ýyr Mu­ham­met ibn Ah­me­diň maş­ga­la­syn­da dün­ýä inip­dir. Onuň ka­ka­sy Abul Ha­ýyr Mahmyt Gaz­na­wy­nyň ýa­kyn dost­la­ry­nyň bi­ri bo­lup­dyr. Ol köş­gi, şanyň maş­ga­la­sy­ny müş­ki-an­bar­lar bi­len üp­jün edip du­ran­soň, Abu Se­ýi­diň ka­ka­sy­na pa­ty­şa ha­zy­na­syn­dan bel­li möç­ber­de hak tö­läp­dir.
Ka­ka­sy myh­man­sö­ýer, sa­ha­wat­ly adam bo­lan­soň Abu Se­ýit ýaş­ly­gyn­dan ka­ka­sy­nyň ter­bi­ýe­sini alypdyr. Ýag­şy­za­da­la­ryň, ylym-bi­lim­den so­wat­ly ki­şi­le­riň söh­bet­le­ri­ni diň­läp­dir. Ýaş­ly­gyn­dan ylym ýo­lu­na dü­şüp, mukaddes Gur­ha­ny-Ke­ri­mi tu­tuş­ly­gy­na ýat bek­läp­dir. Mä­ne şä­he­rin­de bi­lim alan­soň, bi­li­mi­ni çuň­laş­dyr­mak mak­sa­dy bi­len Sa­rahs­da, Merw­de, Ni­şa­pur­da öz döw­rü­niň şah­sy­ýet­le­ri Abu Ab­dyl­la al-Na­za­ry­dan, Abul Fa­zyl Sa­rah­sy­dan, Ab­dy­rah­man Se­li­mi­den tä­lim alyp, pel­se­pe­ yl­my­nyň kä­mil­lik de­re­je­si­ne ýe­tip­dir.
Mä­ne Ba­ba öz döw­rün­de en­çe­me meş­hur alym­lar bi­len dö­re­di­ji­lik gat­na­şyk­la­ry­ny sak­lap­dyr. Ola­ryň bi­ri hem döw­rü­niň meş­hur aly­my Ibn Si­na­dyr. Bir sa­par olar Ni­şa­pur­da du­şu­şyp­dyr­lar. Şol ýer­de dün­ýä­niň iki ägir­di üç gün­läp hüj­re­den çyk­man, dün­ýä­niň en­çe­me me­se­le­le­ri dog­ru­syn­da söh­bet edip­dir­ler. Bu söh­bet ha­kyn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ki­ta­byn­da şeý­le ro­wa­ýa­ty ge­tir­ýär: “Mä­ne ba­ba gep­le­şip otyr­ka­lar, kä­sä­ni ýo­ka­ry zyň­ýar, kä­se bol­sa, ho­wa­da as­ly­şyp dur­ýar. Mä­ne ba­ba myh­ma­ny­na şeý­le diý­ýär: “Siz, alym­lar, fi­zi­ka­nyň ka­nu­ny­na sal­gy­la­nyp, tu­tuş te­bi­ga­ty bo­ýun­ça äh­li ji­sim­ler mer­ke­ze ym­tyl­ýar­lar diý­ýär­si­ňiz. Nä­me üçin kä­se özü­niň ag­ra­my­nyň bar­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, ho­wa­da asy­lyp dur, aşak gaç­ma­ýar?”. Ibn Si­na şon­da oňa şeý­le jo­gap be­rip­dir: “Si­ziň ýat­lap ge­çen fi­zi­ki ka­nu­ny­ňyz mer­ke­ze ym­tyl­ma­gy­na hiç bir zat päs­gel ber­me­ýän ji­sim­le­re de­giş­li. Kä­se bol­sa, si­ziň er­ki­ňiz bi­len ýo­kar­da asy­lyp dur, şo­nuň üçi­nem aşak ga­çyp hem bil­mez”.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz bu iki şah­sy­ýe­tiň bir-bi­ri­niň yl­my­na göw­ni ýe­ten­di­gi­ni: “Ibn Si­na­nyň Mä­ne ba­ba hak­da: “Me­niň bil­ýän zat­la­ry­my ol gör­ýär”, Mä­ne ba­ba­nyň Ibn Si­na hak­da bol­sa: “Ibn Si­na me­niň gör­ýän äh­li za­dy­my bil­ýär” di­ýen söz­ler bi­len be­ýan ed­ýär.
Mä­ne Ba­ba öz döw­rü­niň uly pi­ri, gör­nük­li aly­my bol­mak bi­len, hal­kyň hem­me ta­rap­la­ýyn ös­me­gi­ne öz bi­li­mi­ni, gu­jur-gaý­ra­ty­ny sarp edip­dir. Yn­san­per­wer, sa­hy, ha­lal bol­mak, bi­rek-bi­rek bi­len he­mi­şe ýü­rek­deş, ag­zy­bir ýa­şa­mak onuň dö­re­di­ji­li­gi­niň esa­sy­ny dü­züp­dir. Ga­dy­my Sel­juk döw­le­ti­niň be­ýik şah­sy­ýet­le­ri hem oňa uly hor­mat go­ýup­dyr. Me­se­lem, Mä­ne Ba­ba­nyň mas­la­ha­ty bi­len Mer­wi paý­tagt eden Tog­rul beg he­mi­şe on­dan mas­la­hat so­rap­dyr. Mä­ne Ba­ba gol goý­ma­sa, Tog­rul beg hiç bir per­ma­na gol goý­man­dyr we ony güý­je gi­riz­män­dir.
Ga­dy­my Aby­wert – şa­hy­ryň önüp-ösen me­ka­ny he­mi­şe oňa ru­hy lez­zet be­rip­dir. Da­na akyl­dar ata­sy­nyň kä­ri­ne eýe­rip, Ha­we­ran düz­lü­gin­de bit­ýän geň-ena­ýy gül­ler­den müşk-an­bar­la­ry ýa­sap­dyr. Ol:
Ha­we­ran­da ge­çen öm­rüm har däl­dir,
Mun­da ma­ňa da­hyl­syz kär – kar däl­dir,
Se­niň di­da­ry­ňa, se­niň ro­ýu­ňa,
Bir ja­nym däl, müň jan ber­sem ar däl­dir –
– di­ýip, yk­ba­ly­nyň ba­da­şan top­ra­gy­ny jan-dil­den sö­ýüp­dir.
Mä­ne Ba­ba 82 ýyl ömür sü­rüp ara­dan çy­kyp­dyr. Be­ýik akyl­dar ara­dan çy­kan­dan soň, Gün­do­gar­da ol hak­ynda bir­nä­çe eser­ler dö­re­di­lip­dir. Şeý­le eser­le­riň bi­ri Mu­ham­met Mi­new­we­riň “Mä­ne ba­ba­nyň ke­ra­mat­la­ryn­dan we ha­lat­la­ryn­dan he­ka­ýat­lar” ki­ta­by­dyr. Aw­tor ki­ta­byn­da Mä­ne ba­ba­nyň dur­mu­şy bi­len bag­la­ny­şyk­ly halk ha­ky­da­syn­da ga­lan ýat­la­ma­la­ry, be­ýik şah­sy­ýe­tiň dün­ýä ba­ra­da­ky ga­ra­ýyş­la­ry­ny be­ýan edip­dir. Bu ba­bat­da ýa­zy­jy Ah­met Hal­my­ra­dyň “Abu Se­ýit Abul Ha­ýyr” ki­ta­by­ny-da gör­kez­mek bo­lar. Ýa­zy­jy ki­ta­byn­da Mä­ne ba­ba­nyň: “Men ta­pan zat­la­ry­myzyň ba­ry­ny gi­je – uky­ny, gün­diz – ar­ka­ýyn­ly­gy, gi­je-gün­diz ma­ly dün­ýä­ni, neb­si­mi terk eden­di­gim üçin tap­dym” di­ýen pa­ra­sa­tly ga­ra­ý­şyn­dan ugur alyp dö­re­dip­dir. Ki­tap­da be­ýik şah­sy­ýe­tiň öm­ri we dö­re­di­jil­igi ba­ra­da gym­mat­ly mag­lu­mat­lar be­ýan edil­ýär.
Mä­ne Ba­ba­nyň hal­ky­na go­ýan ede­bi mi­ra­sy ba­ky­ly­ga eýe­dir. Be­ýik akyl­da­ry­ň paý­tag­ty­my­zyň “Yl­ham” se­ýil­gä­hin­dä­ki heý­ke­li wa­tan­çy­ly­gyň, yn­san­per­wer­li­giň, pä­him-paý­ha­syň be­lent nus­ga­sy bo­lup ho­wa­la­nyp dur.

Dä­de­baý GUR­BA­NOW,
Türk­men döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА