Iň bat­ly ses­li jan­dar­lar

Dün­ýä­de dür­li ulu­lyk­da­ky jan­dar­lar bo­lup, ola­ryň her­si­niň özü­ne mahsus üýt­ge­şik aý­ra­tyn­lyk­la­ry bar. Haý­wan­lar ses ar­ka­ly bir-bir­le­ri bi­len ha­bar­laş­ýar­lar. Jan­dar­la­ryň ses­le­ri ola­ryň ulu­lyk­la­ry­na bag­ly bol­ma­ýar. Ýer ýü­zün­de ýa­şa­ýan iň bat­ly ses­li jan­dar­la­ryň kä­bir­le­ri ba­ra­da gys­ga­ça mag­lu­mat ber­ýä­ris.

Gu­ry ýer­de we suw­da ýa­şa­ýan iň uly jan­dar ha­sap­la­nyl­ýan gök kit bu sa­na­wyň bi­rin­ji or­nun­da dur­ýar. 150 ton­na ag­ra­my bo­lan de­ňiz jan­da­ry­nyň se­si 188 de­si­be­le (ds) ýet­ýär. Gök ki­tiň se­si­ni 8000 metr uzak­lyk­dan hem eşi­dip bol­ýar.
Sa­naw­da ikin­ji ýe­ri eýe­le­ýän ka­şa­lot­la­ryň se­si uçup bar­ýan di­ku­ça­ryň se­si­ne ba­ra­bar. Gy­zyk­ly ýe­ri ka­şa­lot­la­ryň ça­ga­sy­nyň se­si has ga­ty bol­ýar. Uly ka­şa­lo­tyň se­si 116 ds-e, ça­ga ka­şa­lo­tyň se­si 162 ds-e ýe­t­ýär.
Se­si gök güm­mür­di­si­ne ça­lym­daş bo­lan be­ge­mot­lar 3-nji ýe­ri eýe­le­ýär. Bir­nä­çe ki­lo­metr uzak­lyk­dan eşi­dip bol­ýan be­ge­mo­tyň se­si 110 ds-e ýet­ýär. Şeý­le hem bu jan­dar­lar ha­la­ma­ýan haý­wan­la­ry­ny gö­ren­le­rin­de hem bat­ly ses bi­len gy­gyr­ýar­lar. Ga­ly­ber­se-de, be­ge­mot gu­ry ýer­de ýa­şa­ýan jan­dar­la­ryň ara­syn­da su­wuň aşa­gyn­da ses çy­ka­ryp bil­ýän ýe­ke-täk süý­dem­di­ri­ji­dir.
Ga­nat­ly mör-mö­jek çyrlak özü­niň ga­ty se­si bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Onuň se­si uly or­kest­riň se­si­ni ýat­la­dyp, se­si­niň ba­dy 100 ds-e ýet­ýär. Şeý­le hem çyrlakla­ryň eşi­diş uky­by hem örän ýo­ka­ry­dyr.
Ga­ty se­si bi­len ta­pa­wut­lan­ýan ýe­ne bir suw jan­da­ry gur­la­wuk ba­ly­gy bo­lup, onuň se­si 100 ds-e ýet­ýär. Bu ba­lyk go­ran­mak mak­sa­dy bi­len dür­li ses­le­ri çy­kar­ma­ga ukup­ly­dyr.
Göw­re­si­niň 2,5 sm-di­gi­ne ga­ra­maz­dan, suw tag­ta­bi­ti sa­naw­da 6-njy ýe­ri eýe­le­ýär. Onuň 99 ds-e ýet­ýän se­si­ni di­ňe su­was­ty jan­dar­lar eşi­dip bil­ýär­ler. Suw­dan çy­ka­nyn­da bol­sa olar beý­le ga­ty ses çy­kar­ma­ýar­lar.
Awst­ra­li­ýa ma­te­ri­gin­de ýa­şa­ýan koa­la­nyň sa­naw­da 7-nji orn­a ýer­leş­me­gi geň­räk bol­ma­gy müm­kin. Em­ma ýal­ta­ly­gy bi­len ta­nal­ýan bu jan­da­ryň beý­le ga­ty se­si­niň bol­ma­gy ýö­ne ýer­den däl. Ola­ryň ýyr­ty­jy haý­wan­lar­dan go­ran­mak üçin baş­ga müm­kin­çi­lik­le­ri ýok. Koa­la­nyň se­si uly haý­wa­nyň se­si­ne meň­zeş bo­lup, ýyr­ty­jy­la­ry gor­kuz­ýar.
Gu­ry ýer­de ýa­şa­ýan iň uly jan­dar­la­ryň bi­ri bo­lan pi­le 8-nji ýer de­giş­li. Pil­le­riň go­ran­mak hem-de öz ara­la­ryn­da ha­bar­laş­mak üçin çy­kar­ýan ses­le­ri­ni adam­lar bir­nä­çe ki­lo­metr­den eşi­dip bil­ýär­ler. Pil­ler nä­çe ulal­sa, ses­le­ri hem şon­ça ga­ty çyk­ýar. Ola­ryň eşi­di­şi güýç­li bo­lup, saz­la­ry we adam­la­ryň se­si­ni ta­pa­wut­lan­dy­ryp bil­ýär­ler.
Mer­ke­zi we Gü­nor­ta Ame­ri­ka­nyň to­kaý­lyk­la­ryn­da ýa­şa­ýan re­wun at­ly maý­myn­lar 9-njy ýe­ri eýe­le­ýär­ler. Re­wun (ag­lak) maý­my­ny se­si­ni bir-bi­ri­ bilen ha­bar­laş­mak üçin ulan­ýar. Ola­ryň se­si­ni 4,7 km-den eşit­mek müm­kin. Bu maý­myn­lar, esa­san, “hor aý­dy­my” ýa­ly ses çy­kar­ýar­lar, ýag­ny il­ki bi­ri baş­la­ýar, baş­ga­la­ry do­wam ed­ýär.
Sa­na­wy owa­dan­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýan ta­wus gu­şy jem­le­ýär. Tä­sin guý­ru­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýan bu gu­şuň örän ga­ty se­si bar. Ýer ýü­zün­dä­ki güýç­li ses­li jan­dar­la­ryň ara­syn­da ta­wus ýe­ke-täk guş­dur. Ola­ryň hin­di ta­wu­sy we ýa­şyl ta­wus ýa­ly gör­nüş­le­ri bo­lup, Gü­nor­ta hem-de Gü­nor­ta-gün­do­gar Azi­ýa­da ýa­şa­ýar­lar.