Dü­ýe ir za­man­lar­da el­de­ki­leş­di­ri­len jan­dar bo­lup, adam­zat ýa­şa­ý­şyn­da, ho­ja­lyk iş­le­rin­de köp hyz­mat­la­ry ýe­ri­ne ýe­ti­rip­dir. Onuň bi­len ýer sü­rüp­dir­ler, dä­ne dö­wüp­dir­ler, çuň gu­ýu­lar­dan, kä­riz­ler­den suw çy­ka­ryp­dyr­lar. Ýük da­şa­mak iş­le­rin­de bol­sa dü­ýä deň gel­jek jan­dar ta­pyl­man­dyr. Teh­ni­ki ulag­la­ryň he­niz bi­ziň dur­mu­şy­myz­da ýok wagt­la­ry, dü­ýe­le­riň kö­me­gi bi­len ýurt­lar ara­syn­da söw­da gül­läp ösüp­dir. Ola­ryň kö­me­gi bi­len dür­li ýurt­la­ra söw­da sa­par­la­ry gu­ra­lyp­dyr. Olar öz ag­ra­my­nyň ýa­ry­sy­na go­laý ýü­ki, has ulu­la­ry 700 ki­log­ra­ma çen­li ýük­le­ri gö­te­rip, suw­suz ýol­lar­da ýüz­ler­çe ki­lo­metr çöl-be­ýe­wan­la­ry sö­küp, söw­da­gär­le­ri, ha­ryt­la­ry dür­li men­zil­le­re aşy­ryp­dyr­lar. Türk­men hal­ky üçin dü­ýe ma­ly has-da gym­mat­ly jan­dar­dyr. Dü­ýe ma­ly hal­ky­myz üçin uçur­syz peý­da­ly ha­sap­la­nyp­dyr. Hal­ky­myz­da “Dü­ýe­li baý-dün­ýe­li baý”, “Dü­ýe-dün­ýä, go­ýun-gaz­na” ýa­ly pä­him­ler ýör­gün­li bo­lup­dyr. Türk­men çar­wa­dar­la­ry ga­dym­dan bä­ri dü­ýe­le­ri ös­dü­rip ýe­tiş­dir­ýär­ler. Türk­men­le­riň ata-ba­ba­la­ry­nyň ös­dü­rip ýe­tiş­di­ren naý­ba­şy dü­ýe to­hum­la­ry­nyň bi­ri-de türk­men ar­wa­na dü­ýe­si­dir. Ol hal­ky­my­za pa­ra­sat­ly ata-ba­ba­la­ry­myz­dan mi­ras ga­lan aja­ýyp me­de­ni gym­mat­lyk­dyr. Türk­men hal­ky­nyň en­çe­me asyr­la­ryň do­wa­myn­da ýe­tiş­di­ren bu tä­sin to­hu­my­nyň umu­ma­dam­zat gym­mat­lyk­la­ry­na go­şan aja­ýyp go­şan­dy dog­ru­syn­da dün­ýä­niň en­çe­me alym­la­ry yl­my mag­lu­mat­la­ry gal­dy­ryp­dyr­lar. My­sal üçin, gör­nük­li rus ta­ryh­çy­sy A.W.Ko­lo­sows­kiý 1910-njy ýyl­da şeý­le ýa­zyp­dyr: ”Bir ör­küç­li dü­ýe­le­ri, ga­ra­kö­li go­ýun­la­ry, go­ýun it­le­ri, dün­ýä bel­li at­la­ry bi­len türk­men hal­ky özü­ne mü­di­mi­lik ýa­dy­gär­lik di­kelt­di”.
Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä, ga­dy­my­ýet­de türk­men­le­riň sü­ri-sü­ri dü­ýe­le­ri bo­lup­dyr. Ola­ryň baş sa­ny do­war­la­ryň­ky­dan az bol­man­dyr. Türk­me­nis­tan­da 1929-njy ýyl­da 39,6 müň baş ar­wa­na dü­ýe­le­ri­niň bo­lan­dy­gy ba­ra­da ta­kyk mag­lu­mat­lar bar. Türk­men ar­wa­na­sy çö­lüň gu­rak ho­wa­sy­na oňat uý­gun­la­şan we suw­suz­ly­ga çy­dam­ly jan­dar­dyr. Olar gy­rym­sy agaç­la­ryň pür­le­ri, ýan­dak, der­man­lyk ot­la­ry ýa­ly gu­rak­çy­ly­ga çy­dam­ly ösüm­lik­ler bi­len oň­ňut edip bil­mek­li­gi bi­len ta­pa­wut­lan­ýar­lar. Dü­ýe­dar­çy­lyk bi­len meş­gul­la­nan ata-ba­ba­la­ry­myz bu ma­lyň üýt­ge­şik hä­si­ýe­ti bi­len bag­la­ny­şyk­ly gy­zyk­ly mag­lu­mat­la­ry ne­sil­le­re mi­ras gal­dy­ryp­dyr­lar. Dü­ýe süý­di örän peý­da­ly bo­lup, ol syg­ryň süý­di bi­len de­ňeş­di­ri­len­de С we D wi­ta­min­le­ri­ne üç es­se baý­dyr. Dü­ýe süý­di, esa­sy dü­ýe ça­ly­ny taý­ýar­la­mak üçin ula­nyl­ýar. “Dü­ýe ça­ly-der­de dä­ri” di­ýil­me­gi hem ýö­ne ýer­den däl­dir. Tom­suň jöw­za­syn­da dü­ýe ça­lyn­dan teş­ne­li­gi­ni gan­dy­ran yn­sa­na gyz­gyn ho­wa tä­sir et­me­ýär. Dü­ýe ça­ly in­çe­ke­sel, aş­ga­zan ke­sel­le­ri üçin örän peý­da­ly der­man­lyk iç­gi ha­sap­lan­ýar. Dü­ýe süý­dün­den çal­dan baş­ga-da aga­ran, süz­me, gurt önüm­le­ri taý­ýar­la­nyl­ýar. Ola­ryň hem­me­si-de ada­myň gün­de­lik ýa­şa­ý­şyn­da giň­den peý­da­la­nyl­ýar. Dü­ýe ýü­ňi ta­pyl­gy­syz çig mal ha­sap­lan­ýar. Dü­ýe ýü­ňi dün­ýä ba­za­ryn­da çig mal hök­mün­de uly is­le­ge eýe­dir. Dü­ýe ýü­ňün­den edi­len sa­çak­da me­le-mys­syk çö­re­gi uzak wagt­lap sak­lap bol­ýar. Şeý­le hem dü­ýe ýü­ňün­den ala­ja­lar, bil­gu­şak­lar örül­ýär, agar­çäk­men ti­kil­ýär. Ýor­gan­la­ryň içi pa­myk­dan däl-de, dü­ýe ýü­ňün­den edil­ýär. Dü­ýe de­ri­sin­den ti­ki­len ça­ryk gyş­da so­wuk­dan go­ra­ýar, suw ge­çir­me­ýär, ýum­şak hem ýy­ly bol­ýar.
Dü­ýe­ler duý­gur, na­mys­jaň jan­dar­lar­dyr. Olar çöl­de azaş­ma­ýar­lar, suw­suz he­läk bol­ma­ýar­lar. Iner-ma­ýa­lar çy­dam­ly­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. “Ha­tar­da ner bol­sa, ýük ýer­de gal­maz” di­ýen na­ky­lyň dö­re­me­gi hem, bel­ki hut şu se­bä­be gö­rä­dir. Dü­ýe ma­ly oja­gyň rys­gal-be­re­ke­di­niň gö­nez­li­gi ha­sap­la­ny­lyp­dyr. Ge­l­na­ly­jy üçin saý­la­nyp alyn­ýan üs­ti ke­je­be­li, gap­dal­la­ry dü­ýe­baş­lyk­ly, boý­ny jaň­ja­gaz­ly ak­ma­ýa bol­sa, özü­niň owa­dan­ly­gy bi­len gö­zü­ňi do­kun­dyr­ýar. “Şa­se­nem-Ga­ryp” des­sa­nyn­da­ky ”Ke­je­bäň çek­mä­ge ak ma­ýa ge­rek” di­ýen se­tir­ler hem türk­men hal­ky­nyň mil­li däp-des­sur­lar bi­len bi­le­lik­de, bu jan­da­ra örän ýo­ka­ry ba­ha be­ren­di­gi­ni açyk-aý­dyň be­ýan ed­ýär. Ýur­du­myz­da müň­ler­çe dü­ýe­ler bo­lup, ola­r ýur­du­my­zyň dü­ýe­dar­çy­lyk, to­hum­çy­lyk ho­ja­lyk­la­ryn­da ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň öň­den­gö­rü­ji­lik­li sy­ýa­sa­ty ne­ti­je­sin­de, ata Wa­ta­ny­myz Türk­me­nis­tan dün­ýä­niň iň bir yg­ty­bar­ly, baý, pa­ra­hat­çy­lyk­sö­ýü­ji döw­let­le­ri­niň bi­ri­ne öw­rül­ýär. Ýur­du­myz äh­li ugur­lar ba­bat­da, uly ösüş­le­re bes­len­ýär. “Me­niň il­kin­ji no­bat­da, äh­li ala­dam hal­kym bo­lar” di­ýip nyg­ta­ýan hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz özü­niň her bir çy­ky­şyn­da hal­kyň ýa­şa­ýyş–dur­muş şert­le­ri­ni go­wu­lan­dyr­mak dog­ru­syn­da aý­ra­tyn nyg­tap geç­ýär we ony iş ýü­zün­de aý­dyň ýe­ri­ne ýe­tir­ýär. Şeý­le be­ýik mak­sat­ly, uly äh­mi­ýet­li iş­le­ri ama­la aşyr­mak il-gü­nüň ala­da­sy bi­len ýa­şa­ýan pa­ra­sat­ly mil­li Li­de­ri­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da müm­kin­dir. Mäh­ri­ban hal­ky­my­zy ösü­şiň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne ta­rap alyp bar­ýan be­lent mer­te­be­li döw­let­ Baş­tu­ta­ny­my­zyň ja­ny­nyň sag, öm­rü­niň uzak bol­ma­gy­ny, dün­ýä äh­mi­ýet­li iş­le­ri­niň my­da­ma ro­waç bol­ma­gy­ny ar­zuw ed­ýä­ris!

Aý­na­bat AL­LA­GU­LY­ÝE­WA,
Tag­ta­ba­zar et­ra­byn­da­ky 13-nji or­ta mek­de­biň ta­ryh mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА