Türk­me­nis­tan 1991-nji ýyl­da Ga­raş­syz döw­let bo­la­nyn­dan soň­ra, türk­men me­de­ni­ýe­ti we sun­ga­ty hem gül­läp, ösüp baş­la­dy. 1992-nji ýyl­da Türk­men mil­li kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň hem-de Türk­men döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň açyl­ma­gy türk­men me­de­ni­ýe­ti­niň dur­mu­şyn­da mö­hüm ädim bol­dy. Men şol wagt­lar Türk­men te­le­wi­de­ni­ýe­sin­de re­žiss­ýor bo­lup iş­le­ýär­dim. Me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň açyl­ma­gy bi­len ma­ňa-da bu ugur­dan bi­li­mi­mi art­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik dö­re­di. Men ins­ti­tu­tyň “Teatr re­žiss­ýo­ry” bö­lü­mi­ne res­mi­na­ma­la­ry­my tab­şy­ryp, döw­let sy­nag­la­ryn­dan üs­tün­lik­li ge­çip, uly ha­ly­pa mu­gal­lym­lar­dan tä­lim alyp baş­la­dym. Bi­ziň to­pa­ry­my­zy re­žis­su­ra we akt­ýor us­sat­ly­gy sa­pak­la­ryn­dan, şol ma­hal­lar ins­ti­tu­tyň ka­fed­ra mü­di­ri bo­lup iş­län Re­jep Gur­ba­now okad­ýar­dy. Şeý­le­lik­de, men re­žiss­ýor hü­nä­ri bo­ýun­ça ýo­ka­ry bi­lim alyp, Türk­men te­le­wi­de­ni­ýe­sin­de işe baş­la­dym. On­dan bä­ri aý­lar aý­la­nyp, ýyl­lar do­lan­dy. Gün­ler­de bir gün Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky saz­ly-dra­ma te­at­ryn­da “Ag­zy­bir­lik ýy­ly­sy­dyr oja­gyň” at­ly tä­ze spek­tak­lyň prem­ýe­ra­sy­nyň bol­ýandy­gyny eşitdim. Men eg­len­män, oýun gör­mä­ge git­dim. Bu spek­takl adyn­da­nam bel­li bol­şy ýa­ly, maş­ga­la dur­mu­şy, ag­zy­bir­lik ha­kyn­da gür­rüň ber­ilýär­di. Spek­takl­da baş keşp­de, ýag­ny maş­ga­la­ba­şy­nyň keş­bin­de, Re­jep aga çy­kyş ed­ýär­di. Men ony şol ba­da ta­na­dym-da, öz ýa­nym­dan: «Gör, nä­hi­li adam­dan tä­lim alyp­dy­ryn” di­ýip be­gen­dim. Şol spek­takl­dan soň, me­ni özü­mi oka­dan mu­gal­ly­mym Re­jep aga­nyň dur­muş we dö­re­di­ji­lik ýo­ly gy­zyk­lan­dyr­dy. Men onuň bi­len söh­bet­deş bol­ma­gy we ony oky­jy­la­ry­my­za ýe­tir­me­gi ma­kul bil­dim.
Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Re­jep Gur­ba­now 1941-nji ýyl­da Ahal welaýatynyň Ýer­bent oba­syn­da ene­den bol­ýar. Ol he­niz 4 aý­lykka 1941-nji ýyl­da ka­ka­sy ur­şa gid­ýär. Şol ýyl Ýer­bent oba­sy­nyň ýa­şaý­jy­la­ry­ny Le­bap we­la­ýa­ty­nyň hä­zir­ki Ata­my­rat (öň­ki Ker­ki) et­ra­by­nyň Gy­zy­la­ýak obasyna gö­çür­ýär­ler. 1943-nji ýyl­da Re­je­biň eje­si 7 ça­ga­sy­ny hem-de ýü­wür­ji­si­ni alyp, ata­sy öýü­ne – Ahal we­la­ýa­ty­nyň Te­jen et­ra­by­na gö­çüp gel­ýär. Re­jep il­ki oba­da­ky 1-nji or­ta mek­dep­de, 1-njiden 7-nji syn­pa çen­li oka­ýar. Soň­ra et­rap­da­ky ag­şam­ky iş­çi-ýaş­lar or­ta mek­de­bi­ni ta­mam­la­ýar. Gün­dizine-de oba me­de­ni­ýet bö­lü­min­de ki­tap­ha­nada iş­le­ýär.
Re­jep aga ça­ga­lyk ýyl­la­ry­ny, uludan demini alyp, şeý­le ýat­la­ýar: “Uruş gu­tar­dy, 1947-nji ýy­lyň aç­ly­gy gow­şaş­dy. Adam­la­ryň ar­ka­sy­na ýel ça­lyp baş­la­dy. 1948–1949-njy ýyl­lar­da et­ra­by­myz­da ak ekin­dir ga­wun­dan baş­ga-da, pag­ta hem ön­dü­ri­lip baş­lan­dy. Bu-da hal­ky dok­lu­ga çy­kar­dy. Şol ýyl­lar­da oba­nyň ýa­şaý­jy­la­ry­na ga­wun-gar­pyz, gök ekin ek­mek üçin mel­lek ýe­ri bö­lü­nip be­ril­di”.
Or­ta bi­lim alan­dan soň, Re­jep 1961-nji ýyl­da Aş­ga­ba­dyň D.Öwe­zow adyn­da­ky ýö­ri­te­leş­di­ri­len saz­çy­lyk mek­de­bi­niň wo­kal bö­lü­mi­nde okap başlaýar.
— Men­de du­tar­da saz ça­lyp, aý­dym aýt­mak hö­we­si ça­ga­lyk ýyl­la­rym­da dö­re­di. Bir gü­n Bag­şy atly goň­şy­my­zyň­ka Gir­man bag­şy myh­man­çy­ly­ga gel­di. Şon­da ma­ňa Gir­man bag­şy­ny ýa­kyn­dan diň­le­mek mi­ýes­ser et­di. Soň-soňlar Gir­man bag­şa öý­kü­nip, aý­dym aý­dyp baş­la­dym. Dos­tu­myň sow­gat be­ren kö­ne­je du­ta­ry bi­len deň-duş­la­ry­myň, synp­daş­la­ry­myň ara­syn­da-da wagtal-wagtal aý­dym aýd­ýar­dym. Gir­man bag­şy­nyň aý­dan “Ala­ga­ýyş­ly”, “Gür­ji­niň”, “Dur­na­nyň” at­ly aý­dym­la­ry me­niň ýadym­da go­wy ga­lyp­dyr. Bu bag­şy­dan baş­ga-da, ma­ňa Sa­hy Jep­ba­row, Ki­çi Gel­di­my­ra­dow, Giç­gel­di Ama­now, Ab­dyl­la Aman­ja­ýew, Nur­my­rat An­na­ýew, Gel­di­mäm­met Oraz­gu­ly­ýew ýa­ly meş­hur bag­şy­la­ry, Jep­bar Han­sä­he­dow, Ça­ry Gur­ba­now ýa­ly us­sat sa­zan­da­la­ry-da ýakyndan diň­le­mäge mümkinçilik boldy. Eger-de şol us­sat­la­ry diň­le­me­dik bol­sam, men­de ar­tist­lik hö­we­si dö­re­mez­di. Me­ge­rem, me­niň saz­çy­lyk mek­de­bi­ne gir­me­gi­me-de şol ha­ly­pa­lar se­bäp bo­lan­dyr­lar.
Sun­ga­tyň haý­sy gör­nü­şi­ni al­saň-da, olar bi­ri-bi­ri bi­len berk bagly bolup durýar. Ga­ly­ber­se-de, ar­tis­tiň bag­şy­çy­lyk­dan hem ba­şy çyk­ma­ly. Kä­bir spek­takl­lar­da bag­şy­nyň keş­bi­ni-de dö­ret­me­li bol­ýar. Şon­da du­tar­da saz çal­mak­dan, aý­dym aýt­mak­dan başyň çy­kaý­ma­ly. Şol zat­la­ry akt­ýo­ra öw­ret­me­gi-de ba­şar­ma­ly – di­ýip, Re­jep aga ýaş­lyk ýyl­la­ry­na nazar aýla­ýar.
Re­jep 1965-nji ýyl­da Türk­men te­le­wi­de­ni­ýe­sin­de re­žiss­ýo­ryň kö­mek­çi­si bo­lup işe ýer­leş­ýär. Bir ýyl­dan soň ol Daş­ken­diň Ost­rows­kiý adyn­da­ky te­at­ral-çe­per­çi­lik ins­ti­tu­ty­nyň teatr we ki­no akt­ýo­ry bö­lü­mi­ne oku­wa gir­ýär. Re­jep bu ýo­ka­ry okuw mek­de­bin­de bel­li re­žiss­ýor Wah­tan­go­wyň okuw­çy­sy Ru­benş­teýn­den sa­pak al­ýar. Re­jep ins­ti­tut­da okaýarka dip­lom işi üçin taý­ýar­la­nan iki sa­ny uly spek­takl­da çy­kyş ed­ýär. R. Gam­za­to­wyň pýe­sa­sy esa­syn­da sah­na­laş­dy­ry­lan “Dag­ly gyz” spek­takl­ynda Re­je­be gy­zyň ka­ka­sy­nyň keş­bi­, A.S.Puş­ki­niň ki­çi tra­ge­di­ýa­la­ryn­dan dü­zü­len “Mo­sart we Sal­we­ri” at­ly spek­tak­lyn­da-da baş keşp bo­lan Sal­we­ri­niň keş­bi­ ynanyl­ýar. Olaryň iki­si-de şow­ly çyk­ýar. 1970-nji ýyl­da ins­ti­tu­ty üs­tün­lik­li ta­mam­lap ge­len Re­je­bi Da­şo­gu­zyň N.An­da­lyp adyn­da­ky döw­let saz­ly-dra­ma te­at­ry­na işe ýol­la­ýar­lar. Ony te­at­ryň şol wagt­ky baş re­žiss­ýo­ry Ar­tyk Jal­ly­ýew gü­ler ýüz bi­len gar­şyla­ýar.
Şol wagt­lar Ar­tyk aga Go­go­lyň “Öý­len­mek” at­ly ko­me­di­ýa­sy­nyň üs­tün­de iş­leýär eken. Ol Re­je­bi re­žiss­ýo­ryň as­sis­ten­ti edip bel­le­ýär hem-de oňa şol spek­takl­da­ky Heý­ge­ne­ko­wyň keş­bi­ni ynan­ýar.
1971-nji ýyl­da bu te­at­ra Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Dur­dy­mäm­met Örä­ýe­wi baş ýol­baş­çy hem re­žiss­ýor edip bel­le­nilýär. Ol Mus­taý Ka­ri­miň “Aý­gü­lüs­tan” at­ly spek­tak­ly­ny sah­na­laş­dyr­ma­ga gi­riş­ýär. Re­jep bu oýun­da Ýa­ba­ta­ýe­wiň keş­bi­ni jan­lan­dyr­ýar.
Re­jep aga bu ýerde bir ýyl gow­rak iş­lä­nin­den soň, 1972-nji ýyl­da Aş­ga­ba­da gaý­dyp gel­ýär. Ol türk­men te­le­wi­de­ni­ýe­si­niň saz­ly gep­le­şik­ler re­dak­si­ýa­syn­da re­žiss­ýor bo­lup işe ýer­leş­ýär. Ýö­ne ol köp wagt geç­män­kä, sah­na dur­mu­şy­ny küý­säp ugra­ýar. Ol ýe­ne-de N.An­da­lyp adyn­da­ky döw­let saz­ly-dra­ma te­at­ry­na do­la­nyp bar­ýar. Hü­nä­ri­ni has-da kä­mil­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len, 1979-njy ýyl­da Mosk­wa­nyň Lu­na­çars­kiý adyn­da­ky te­at­ral ins­ti­tu­ty­nyň ýa­nyn­da­ky ýo­ka­ry re­žiss­ýor­lyk kur­su­na oku­wa gid­ýär. Ony 1981-nji ýyl­da ta­mam­lan Re­jep ýe­ne-de öň­ki iş­län te­at­ry­na gaý­dyp gel­ýär. In­di re­žiss­ýor hem bo­lan Re­jep bu te­at­ryň sah­na­syn­da Ber­di­na­zar Hu­daý­na­za­ro­wyň “Ah, siz goň­şu­lar”, Nar­gy­lyç Ho­ja­gel­di­ýe­wiň “Ze­li­li”, Ah­met Gur­ban­ne­pe­so­wyň “Der­ňew­çi–78”, Hu­daý­ber­di Di­wan­gu­ly­ýew bi­len No­bat­gu­ly Re­je­bo­wyň “Çu­wal bag­şy” hem-de baş­ga-da bir­nä­çe spek­takl­la­ry­ sah­na­laş­dyr­ýar.
Şo­nuň ýa­ly-da, ol akt­ýor hök­mün­de-de en­çe­me il­ha­lar keşp­le­ri dö­red­ýär. Olar­dan my­sal hök­mün­de B.Su­ha­no­wyň “Syr­ly der­we­zedäki” Ser­da­ro­wyň, A.Gur­ban­ne­pe­so­wyň “Der­ňew­çi–78-däki” Döw­ra­nyň, A.Na­za­row bi­len A.Gur­ban­dur­dy­ýe­wiň “Go­şa be­la” spek­tak­lyn­daky Ma­wo­wyň, T.Ho­jak­ga­ýe­wyň “It gyrk­ýan ho­ja­ýyn” oýnundaky Ta­zy­ly­ýe­wyň, “Çu­wal bag­şy­da” Sa­par gy­jak­çy­nyň hem-de N.Ho­ja­gel­di­ýe­wiň “Ze­li­li” spek­tak­lyn­daky baş keşp bo­lan Ze­li­li­niň keş­bi ýa­ly biri-birinden tapawutlanýan dürli rol­la­ry ag­za­mak bo­lar.
Ir­gin­siz çe­ki­len zäh­met ne­ti­je­sin­de, ol öz gö­wün be­ren kä­rin­de us­sat­ly­ga ýe­tip­dir. Ol bir kä­riň däl, eý­sem, bir­nä­çe hünäre eýe­lik edýär. Ha­ly­pa hem re­žiss­ýor, hem akt­ýor, pe­da­gog. Bu­la­ryň da­şyn­dan pýe­sa-da ýaz­ýar. Ol özü­niň hü­nä­ri­ni ýaş­la­ra-da ir­män-ar­man öw­red­ýär. Bu gün­ki gün onuň elin­den tä­lim alan og­lan-gyz­lar bar­mak ba­syp sa­nar­dan kän. Ha­ly­pa mu­gal­lym ola­ra gu­wa­nyp ýa­şa­ýar.
—Men 1985-nji ýy­lyň baş­la­ryn­da, her nä­çe kyn hem bol­sa, teatr bi­len hoş­laş­dym. Aş­ga­ba­da ge­lip, şä­he­riň ýö­ri­te­leş­di­ri­len çe­per­çi­lik mek­de­bin­de eti­ka­dan we es­te­ti­ka­dan sa­pak be­rip baş­la­dym. 1989-njy ýyl­da bol­sa “Türk­men­film” ki­nos­tu­di­ýa­syn­da “Naý­za” at­ly sa­ti­ri­ki žur­nal­da iş­läp ugra­dym. Şeý­le-de şol ýyl­lar Türk­men döw­let pe­da­go­gik sun­gat ins­ti­tu­tyn­da esa­sy işi­miň da­şyn­dan ta­lyp­la­ra tä­lim ber­ýär­dim.
1992-nji ýyl­da Ga­raş­syz di­ýa­ry­myz­da il­kin­ji ge­zek açy­lan Me­de­ni­ýet ins­ti­tu­tyn­da ka­fed­ra mü­di­ri bo­lup, ta­lyp­la­ry akt­ýor hem re­žiss­ýor us­sat­ly­gyn­dan sa­pak okadyp baş­la­dym. Ýön şon­da-da teatr­dan ara­my ymyk­ly üzüp bil­me­dim. Öň iş­läp gaý­dan ýe­rim bo­lan N.An­da­lyp adyn­da­ky saz­ly dra­ma-te­at­ry bi­le­nem he­mi­şe ara­gat­na­şyk sak­la­dym. Bu te­at­ryň sah­na­syn­da Jam­ma Me­re­do­wyň “Aşy­k Aý­dyň pir”, Taň­ry­gu­ly Ta­ga­no­wyň “Syr­ly ge­lin”, Ga­zak­baý Ýol­ly­ýe­wiň “Nur­mu­ham­met An­da­lyp” spek­takl­la­ry­ny sah­na­laş­dyr­dym – di­ýip, ha­ly­pa ge­çen gün­le­ri­ni ýat­la­ýar.
Re­jep aga esa­sy işi­niň da­şyn­dan 1993-nji ýyl­da “Go­pu­zyň owa­zy” at­ly dra­ma ese­ri­ni ýaz­ýar hem-de ony sah­na­laş­dy­ryp, to­ma­şa­çy­la­ra hö­dür­le­ýär. Şeý­le-de ha­ly­pa­nyň ýa­zan “Je­na­ýat” at­ly pýe­sa­sy Aý­na­zar Ba­ty­row tarapyndan sah­na­laş­dy­rylýar. Bu spek­takl hem halk köp­çü­li­gi ta­ra­pyn­dan oňat gar­şy alyn­ýar.
Re­jep aga Türk­men döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­tyn­da 1999-njy ýy­la çen­li iş­lä­nin­den soň­, Aş­ga­bat şä­he­ri­niň Ru­ha­bat et­ra­by­nyň Her­rik­ga­la oba­syn­da­ky sun­gat mek­de­bi­niň di­rek­to­ry­nyň okuw iş­le­ri bo­ýun­ça orun­ba­sa­ry we şol et­ra­byň Gyp­jak oba­syn­da­ky saz­çy­lyk mek­de­bi­niň mü­di­ri we­zi­pe­le­rin­de zäh­met çek­ýär.
Köp­le­riň ha­ly­pa­sy Re­jep aga 2004-nji ýyl­dan hä­zir­ki gü­ne çen­li Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky mil­li saz­ly-dra­ma te­at­ryn­da ýo­ka­ry de­re­je­li sah­na us­sa­dy bo­lup zäh­met çe­kip ýör. Bu te­at­ryň sah­na­syn­da hem ha­ly­pa akt­ýor bir­nä­çe keşp­le­ri jan­lan­dyr­dy. Olar­dan “Ag­zy­bir­lik ýy­ly­sy­dyr oja­gyň” at­ly spek­takl­da maş­ga­la­ba­şy­nyň, G.Da­ňa­ta­ro­wyň “Ha­zy­na­syn­da” Emir Mej­nu­nyň, “Ha­ky­da” hem-de “Söý­gi we has­rat” spek­takl­la­ryn­daky ýa­şu­ly­nyň keşp­le­ri aýratyn bel­lär­lik­li­dir. Re­jep aga türk­men ki­no sun­ga­ty­na hem öz go­şan­dy­ny goş­ýar. Ol ir dö­wür­ler­de “Türk­men­film” ki­nos­tu­di­ýa­syn­da su­ra­ta dü­şü­ri­len “Mys­gal” film­inde, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Il­my­rat Bek­mi­ýe­wiň “Jen­net ba­gy”, Ke­rim An­na­no­wyň su­ra­ta dü­şü­ren “Ak ma­ýa­nyň ýo­ly” çe­per fil­mlerin­de, şo­nuň ýa­ly-da, te­le­wi­de­ni­ýä­niň önü­mi bo­lan “Bagt ag­şa­my”, “Buş­luk, og­luň bol­dy” at­ly film­ler­de dürli keşp­le­ri dö­red­ýär.
Köp­le­riň ha­ly­pa­sy Re­jep Gur­ba­no­wa 1994-nji ýyl­da “Us­sat mu­gal­lym” di­ýen hor­mat­ly at, şeý­le-de 2011-nji ýyl­da “Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti”, 2014-nji ýyl­da-da “Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti” di­ýen hor­mat­ly at­lar da­kyl­ýar.
— Pur­sat­dan peý­da­la­nyp, Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ze berk jan sag­lyk, uzak ömür, alyp bar­ýan il-ýurt bäh­bit­li, döw­let äh­mi­ýet­li iş­le­rin­de di­ňe ro­waç­lyk­la­ry ar­zuw ed­ýä­rin – di­ýip, bu gün­ki gün 75 ýa­şy ar­ka atan ha­ly­pa ar­tist Re­jep Gur­ba­now ýü­rek buý­san­jy­ny be­ýan ed­ýär.

Ak­my­rat Ho­ja­ber­di­ýew,
Oguz­han adyn­da­ky “Türk­men­film”
bir­le­şi­gi­niň hü­när­me­ni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА