Halypa (Hekaýa gysgaldyldy)

Gä­mi­niň gel­me­gi
Dur­mu­şy­nyň bo­sa­ga­syn­da deň-duşlarynyň ählisinden saý­lan­ýan Al­mus­ta­fa, Or­fa­les ga­la­syn­da dog­duk ada­sy­na alyp git­me­li gä­mi­si­ne on iki ýyl ga­raş­dy. Ol on ikin­ji ýyl, ha­sy­lyň räh­neti gö­rül­ýän aý­da – orak möw­sü­mi­niň ýe­din­ji gü­ni ga­la di­war­la­ry­nyň da­şyn­da­ky de­pä çy­kyp, deň­ze göz aý­lan­da, du­man üme­zin­den çy­kyp gel­ýän gä­mä gö­zi düş­di. Şon­da onuň kal­by­nyň der­we­ze­le­ri giň­den açyl­yp, şat­ly­gy deň­ziň ýü­zün­den alysla­ra per­waz ur­dy. Ol göz­le­ri­ni ýum­dy, asu­da göw­ni bi­len do­ga-di­leg et­mä­ge baş­la­dy. Em­ma, de­pe­den aşak dü­şen­de, ony gam-gus­sa gur­şap al­dy we öz ýa­nyn­dan oýa bat­dy: “Nä­dip, bu ýer­den ar­ka­ýyn, gaý­gy­syz gi­dip bi­le­rin? Ýok, men ýa­ra­syz kalp bi­len bu mekany terk et­jek. Bu di­war­la­ryň ara­syn­da ge­çi­ren mu­şak­gat­ly gün­le­rim uza­ga çek­di, ýal­ňyz-ten­ha ga­lan gi­je­le­rim uzyn bol­dy, heý, on­soň kim gynanman öz der­din­den we ýal­ňyz­ly­gyn­dan jy­da dü­şüp bi­ler?!
Köň­lü­miň ju­da köp par­ça­la­ry­ny bu kö­çä ýaý­rat­dym, hy­ju­wym­dan dünýä inen ju­da köp oý-pikirler bu de­pe­le­riň ara­la­ryn­da aýak­ýa­la­ňaç aý­la­nyp ýör­ler, on­soň men olar­dan nä­dip, agy­ry-ün­jü­siz daş­la­şyp bi­le­rin?! Ýok, men özüm­den soň­ra hiç hi­li akyl gal­dyr­ma­ýa­ryn, me­ge­rem, di­ňe teş­ne­lik bi­len süý­je­di­len kal­by­my gal­dyr­ýa­ryn. Her ni­çik-de bol­sa, men bu ýer­de uzak sak­la­nyp bil­me­ýä­rin. Äh­li när­se­le­ri özü­ne ça­gyr­ýan de­ňiz, me­ni hem ça­gyr­ýar, men gä­mä hökman mün­me­li. Şo­ňa gö­rä, gi­je­le­riň ça­gyr­ýan­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, bu ýer­de meniň gal­ma­gym da­şa dön­me­gi­mi, he­mi­şe­lik üýt­gew­siz bir ga­ly­ba sa­lyn­ma­gy­my aň­lad­ýar. Käş­gä, bu ýer­dä­ki­le­riň ba­ry­ny özüm bi­len alyp git­sem­dim. Ýö­ne nä­dip? Se­da we oý-pikirler özüne ga­nat be­ren di­li we le­bi alyp gi­dip bil­me­ýär. Ol ýalňyzlykda as­ma­ny göz­le­me­li. Hö­würt­ge­siz ten­ha bür­güt hem Ku­ýa­şa sa­ry uç­ýar ahy­ryn”.
Ol de­päniň etegine ýetende, ýa­ňa­dan­dan deň­ze ta­rap öw­rül­di, şon­da onuň du­ral­ga­ly aýlaga gi­rip gel­ýän gä­mä gö­zi düş­di, on­da bol­sa, de­ňiz­çi­ler – mäh­ri­ban ül­ke­si­niň adam­la­ry bar­dy. Onuň göw­ni gö­te­ri­lip, öz ýanyndan dillendi: “Gar­rap, tap­dan dü­şen ene­miň per­zent­le­ri, siz möwç­le­riň ça­pyk­su­war­la­ry, siz düýşümde ju­da ýy­gy-ýy­gy­dan ýüz­ýär­di­ňiz. In­di bol­sa, syr­ly düýş­le­rim hu­şum­da go­laý­la­şyp gel­ýär. Men ug­ra­ma­ga taý­yn, ýel­ken­ler gal­dy­ry­lan, ýele sa­byr­syz­lyk bi­len ga­raş­ýa­ryn. Di­ňe bu asu­da ho­wa­dan ýe­ne-de bir ge­zek dem ala­ýyn, di­ňe ýe­ne-de bir ge­zek söý­gi bi­len yzy­ma nazar aý­la­ýyn. On­soň men de­ňiz­çi bo­lup, siziň ýanyňyzda – de­ňiz­çi­le­riň ara­syn­da du­ra­ryn. Sen ägirt uly de­ňiz, uky­syz ene, ýe­ke özüň der­ýa­la­ryň, çeş­me­le­riň aky­my­na asu­da­lyk we er­kin­lik ber­ýär­siň. Ol der­ýa­lar ýe­ne-de öw­rüm ýa­sar­lar, öz ha­na­la­ryn­dan ýe­ne-de mu­kam ýaý­ra­dar­lar. Şon­da men göz­ýet­mez deňze sa­ry ak­ýan tü­ke­nik­siz der­ýa­nyň ke­na­ry­na ge­le­rin”.
Ol gi­dip bar­ýar­ka, alys­dan ekin meý­dan­la­ry­ny, üzüm­li­gi­ni taş­lap, ga­la­nyň der­we­ze­si­ne bakan al­ňa­sap gel­ýän er­kek ki­şi­le­ri we ze­nan­la­ry gördi. Ol adam­la­ryň öz ady­ny tu­tup, ekin meý­da­nyn­dan ekin meý­da­ny­na gy­gy­ryp, gä­mi­niň ge­len­di­gi­ni bi­ri-bi­ri­ne buş­la­ýan ses­le­ri­ni eşit­di. Ol öz ýa­nyn­dan pikir ýüwürtdi:
“Eý­sem, bu aý­ra­lyk gü­ni ýyg­na­ny­şyk gü­ni bo­lup bi­ler­mi? Eý­sem, me­niň ag­şa­my­ma me­niň sä­he­rim di­ýip bo­lar­my? Men öz aza­ly­ny sü­rüm wag­tyn­da taş­lap gaý­da­na ýa-da üzüm syk­ýan çar­hy­ny tog­ta­da­na nä­me be­re­ýin? Eý­sem, ola­ra ýy­gyp be­re­rim ýa­ly meniň kalbym bol mi­we­ler­den ag­ra­my­na eg­lip du­ran da­ragt bo­lup bi­ler­mi? Ola­ryň py­ýa­la­la­ry­ny dol­du­ra­rym ýa­ly, is­leg-ar­zuw­la­rym çüw­dü­rim deý zog­du­ry­lar­my? Gud­ra­tyň el­le­ri ma­ňa gal­ta­şar ýa­ly, me­ge­rem, men ar­fa­dy­ryn ýa-da onuň ne­pe­si içim­den ge­çer ýa­ly gar­gy tüý­dük­di­rin? Men di­ňe asu­da­ly­gy göz­leý­ji, ony ynam­ly paý­la­rym ýa­ly bu rahat­lyk­dan nä­hi­li gen­ji-ha­zy­na­ny ta­pyp bi­le­rin? Eger-de şu gün ha­syl ýyg­na­ýan gü­nüm bol­sa, haý­sy meý­da­na to­hum sep­dim we ýa­dy­ma düş­me­ýän haý­sy möw­süm­de? Eger-de bu, ha­ky­kat­dan-da, şol pur­sat bol­sa, öz şam­çy­ra­gy­my gö­te­re­ýin, ýog­sam, pel­te­de me­niň ala­wym ýan­maz. Men şam­çy­ra­gy­my boş we öçük hal­da gö­ter­jek, goý, ony gi­jä­niň sak­çy­sy ýag bi­len dol­dur­syn, özi hem ýak­syn”.
Ol bu sözleri zybana getirdi. Ýö­ne onuň kal­byn­da köp zat aý­dyl­man gal­dy. Çün­ki ol çuň­ňur syr­la­ry­ny aý­dyp bi­le­nokdy. Ol ga­la­nyň içi­ne gi­ren­de, äh­li adam­lar ony gar­şy­la­ma­ga gel­di­ler, bir ses bi­len oň ha­ly­na ag­la­dy­lar. Ga­la­nyň ýa­şu­lu­la­ry öňe saý­la­nyp, şeý­le diý­di:
– Gi­di­ber, ýö­ne biz­den daşlaşma. Sen bi­ziň gi­je­le­ri­mi­zi gün­di­ze öwür­diň, se­niň ju­wan­ly­gyň ar­zuw et­mä­ge huruç ber­di. Sen bi­ziň ara­myz­da ke­se­kem, myh­ma­nam däl­siň, eý­sem, söý­gü­li, eziz per­zen­di­miz­siň. Göz­le­ri­miz di­da­ry­ňa teş­ne hem bol­sa, sabyr et.
Er­kek ki­şi­ler we ze­nan­lar hem içlerini dökdüler:
– De­ňiz möwç­le­ri­niň bi­zi aý­ra sal­ma­gy­na, se­niň ara­myz­da ge­çi­ren ýyl­la­ryň ýa­dy­gär bo­lup gal­ma­gy­na ýol ber­me! Sen ruh bo­lup, ara­myz­da gez­diň, sa­ýaň bol­sa, ýü­zü­mizde nur bo­lup şugla saçdy. Biz se­ni juda söý­dük. Ýö­ne bi­ziň söý­gi­miz ses­siz-üýn­süz bo­lup, bü­ren­çek bi­len ör­tü­len­di. Ýö­ne hä­zir ol bat­ly se­si bi­len se­niň öňüň­de äş­gär bol­ýar. He­mi­şe şeý­le bo­lup­dyr ahy­ryn, söý­gi aý­ra­lyk pur­sady­na çen­li öz çuň­lu­gy­ny bil­me­ýär.
Beý­le­ki­ler hem ge­lip oňa to­wak­ga et­di­ler. Em­ma ol jo­gap ber­me­di. Ol di­ňe ba­şy­ny aşak sallady, ýa­nyn­da du­ran­lar onuň kük­re­gi­ne dam­ýan göz­ýaş­la­ry­ny gör­dü­ler. Ol je­men­de bi­len bir­lik­de, yba­dat­ha­na­nyň öňün­dä­ki uly meý­da­na ta­rap ug­ra­dy. Yba­dat­ha­na­dan Al­mit­ra di­ýen ze­nan çyk­dy. Ol bi­hal däl­di. Almitra çuň mä­hir bi­len oňa ga­ra­dy, çün­ki bu ze­nan, Almustafanyň ga­la ge­len gü­ni ýa­ny­na ba­ran, yna­nan il­kin­ji yn­sa­ny­dy. Ze­nan ony mü­bä­rek­läp, dil ýardy:
– Hu­da­ýyň ben­de­si, sen has ýo­ka­ry kä­mil­li­giň göz­le­gin­de uzak wagt­lap gä­miň ýo­lu­na ga­rap­dyň. Hä­zir se­niň gä­miň gel­di, se­niň hök­man git­me­giň ge­rek. Pi­ki­riň­dä­ki ýe­re teş­ne­li­giň, dog­duk de­pä­ňe bo­lan be­ýik ar­zuw­la­ryň çuň­ňur, goý, bi­ziň söý­gi­miz se­ni bag­lap goý­ma­syn, sa­ňa bo­lan ze­rur­ly­gy­myz se­ni sak­la­ma­syn. Em­ma bi­zi taş­lap git­mez­den ozal, biz bi­len gür­leş­me­gi­ňi­zi, ha­ky­ka­ty­ňy­zy, oý-pi­kir­le­ri­ňi­zi bi­ze gal­dyr­ma­gy­ňy­zy ha­ýyş ed­ýä­ris. Biz ola­ry öz per­zent­le­ri­mi­ze, olar bol­sa, öz per­zent­le­ri­ne goýarlar we ol ber­bat bol­maz. Sen ten­ha­lyk­da bi­ziň gün­le­ri­mi­zi yz­la­dyň, oýa­ly­gyň­da düý­şü­miz­dä­ki agy­la­ry­my­za we gül­kü­le­ri­mi­ze gu­lak as­dyň. Şo­nuň üçin hä­zir bi­zi özü­mi­ze äş­gär et, dog­luş we ba­ky­ýe­te gö­çüň ara­syn­da­ky bo­lup geç­ýän äh­li bilýänleriň ba­ra­da gür­rüň ber.
Ol şeý­le jo­gap ber­di:
– Eý, Or­fa­le­siň adam­la­ry si­ze ru­hu­ňyz­da­ky he­mi­şe bar zat­lar­dan baş­ga nä­me gür­rüň be­re­ýin?

Söý­gi hak­da
Al­mit­ra oňa ba­kyp, şeý­le diý­di:
– Halypa bi­ze söý­gi hak­da gür­rüň ber.
Ol ba­şy­ny göterip, adam­la­ra garanda, ola­ry üm­süm­lik gur­şap al­dy. Ol be­lent ses bi­len şeý­le diý­di:
– Ha­çan-da, söý­gi si­zi ça­gyr­ýar­ka, onuň yzy­na dü­şüň, onuň ýo­ly agyr, öw­rüm­li bol­sa-da. Onuň ga­nat­la­ry se­ni pe­na­la­sa – iý­miş be­riň. Per­le­ri­ne ýa­py­şan ti­ken­le­riň çüm­me­gi müm­kin bol­sa-da. Ha­çan-­da, ol seniň bi­len gür­le­şen­de – oňa ynan. Onuň se­siniň de­mir­ga­zyk şemalynyň da­gy-da­şy toz­du­ry­şy dek, düýş­le­ri­ňi boz­ma­gy müm­kin bol­sa-da. Çün­ki söý­gi ba­şy­ňa täç goý­ýan hem bol­sa, bendi edýär. Şeý­le hem ös­dü­rip ýe­tiş­di­rip, gyrk­ýar.
Ol di­ňe bir sen­de has ýo­ka­ry de­re­je­le­re çen­li gö­te­ril­män we Ku­ýa­şa sa­ry yraň at­ýan nä­zi­jek şa­ha­la­ry­ňy sy­pa­la­man, eý­sem, kök­le­ri­ňe çen­li ara­la­şyp, ola­ry ýer bi­len bir­lik­de ler­za­na ge­tir­ýär. Edil bug­daý har­py­gy­nyň çä­ji­ni gy­sy­şy deý – ol se­ni bag­ry­na bas­ýar. Ol se­ni me­saňa äş­gär et­mek üçin döw­ýär, har­pyk­dan azat et­mek üçin ele­ýär. Ol se­ni päklemek üçin üwe­ýär. Ol se­ni tä ýum­şa­ýan­çaň ýu­gur­ýar; şol wagt se­ni Hu­da­ýyň sahawatly sup­ra­sy­nyň mu­kad­des na­ny bol­ma­gyň üçin öz keramatly ata­şy­na ber­ýär. Söýgi bularyň ba­ry­ny öz kal­byň syr­la­ry­ny bil­me­giň, bu bi­lim bi­len dur­mu­şyň kal­by­nyň bir parçasy bol­ma­gyň üçin ed­ýär. Em­ma siz we­him ed­ýän­li­gi­ňiz­den öt­ri di­ňe asu­da söý­gi­ni, söý­gi sa­pa­sy­ny göz­le­ýär­si­ňiz.
Şon­dan soň, si­ze öz eg­na­çyk­ly­gy­ňy­zy des­si­ne ýap­ma­gy­ňyz, söý­gi har­ma­ny­nyň dö­wül­ýän ýe­rin­den uzak­laş­ma­gy­ňyz üçin iň go­wy pur­sat dö­re­ýär. Söý­gi özün­den özge hiç zat ber­me­ýär we özün­den baş­ga hiç zat al­ma­ýar. Söý­gi eýe­le­me­ýär, şeý­le hem eýe­let­me­ýär; çün­ki söý­gä di­ňe söý­gi ýe­ter­lik­dir.
Siz söý­gi­ni öz aky­my­na gö­nük­di­rip bi­le­ris di­ýip pi­kir et­mäň, eger-de ol si­zi my­na­syp ha­sap­la­sa, özi gö­nük­di­rer. Söý­gi­niň di­ňe özü­ni ama­la aşyr­mak­dan baş­ga is­le­gi ýok. Şo­ňa gö­rä-de, goý, se­niň söý­giň­de hem eräp akyp, mu­ka­my­ny gi­jä ça­lyp ber­ýän, ýü­wür­ýän çeş­me ki­min is­leg bol­sun.
Çak­da­na­şa köp mä­hir­li­li­giň der­di­ni duý­ma­ly. Söý­gä öz şah­sy haky­daň bi­len ýa­ra­dar bol­ma­ly; şeý­le hem hö­wes we ho­şal­lyk bi­len derýa bo­lup ak­ma­ly. Sä­her ça­gy ga­nat bag­lan ýü­rek bi­len oýan­ma­ly, söý­gi­niň ýe­ne-de bir gü­nü­ne ho­şal­lyk bil­dir­me­li. Gü­nor­ta ça­gy söý­gi joş­gun­ly­gy ba­ra­da oý­la­nyp dynç al­ma­ly. Ag­şam­la­ry­na ho­şal­lyk bi­len öýe do­lan­ma­ly. Şon­da ýü­re­gi­ňe bes­lä­ni­ňe do­ga-di­leg edip, dil­le­ri­ňi­ziň ta­ryp ed­ýän aý­dy­my bi­len uka git­me­li.

Ni­ka hak­da
Şol wagt Al­mit­ra ýe­ne-de sö­ze baş­la­dy we oňa ýüzlendi:
– Ha­ly­pa, ni­ka ba­ra­da nä­me aý­dar­sy­ňyz?
Ol şeý­le jo­gap ber­di:
– Siz biri-biriňiz üçin doguldyňyz, ömür­lik hem bi­le bo­lar­sy­ňyz. Hat­da ba­ky­ýe­te gö­çüň ak ga­nat­la­ry si­ziň gün­le­ri­ňi­ze sa­ýa sal­sa-da. Ýö­ne goý, si­ziň bir­li­gi­ňiz­de bel­li bir ara­lyk bol­sun, goý, as­man ýel­le­ri si­ziň ara­ňyz­da tans et­sin. Bi­rek-bi­re­gi sö­ýüň, ýö­ne söý­gü­den zyn­jyr ýa­sa­maň. Goý, bu söý­gi si­ziň göw­nü­ňi­ziň ara­syn­da­ky möwç ur­ýan de­ňiz bol­sun!
Bi­ri-bi­ri­ňi­ziň py­ýa­la­ňy­zy dol­du­ryň, ýö­ne bir py­ýa­la­dan iç­mäň. Bi­ri-bi­ri­ňi­ze öz çö­re­gi­ňiz­den be­riň, ýö­ne bir diş­lem çö­rek­den gät­mäň. Bi­le­lik­de aý­dym aý­dyň, tans ediň, şa­dy­ýan bo­luň, ýö­ne bi­ri-bi­ri­ňi­ze ýal­ňyz galmaga ýol be­riň. Hat­da lýutn­ýa­nyň her bir ta­ry ýe­ke hem bol­sa, olar bir­meň­zeş owaz bi­len ýaň­lan­ýar.
Ýü­re­gi­ňi­zi bi­rek-bi­re­ge be­riň, ýö­ne sak­la­mak üçin däl. Çün­ki di­ňe dur­mu­şyň gol­la­ry si­ziň ýü­rek­le­ri­ňi­zi sak­lap bi­ler. Bi­le bo­luň, ýö­ne be­ter go­laý däl. Çün­ki yba­dat­ha­na­nyň sü­tün­le­ri hem aý­ra­tyn dur­ýar. Dub we ser­wi agaç­la­ry hem bi­ri-bi­ri­niň sa­ýa­syn­da ös­me­ýär ahy­ryn.

Peş­geş ber­mek hak­da
Şol wagt bar­ly adam gönüsinden geldi:
– Bi­ze peş­geş ber­mek ba­ra­da gür­rüň ber­se­ne.
Ol şeýle jogap berdi:
– Ha­çan­-da, eýe­le­ýän za­dy­ňyz­dan bir bö­lek ber­ýär­kä­ňiz, on­çak­ly zat ýi­tir­me­ýär­si­ňiz. Ha­çan­-da, ja­ny­ňyz­dan bir zat­lar eçilse­ňiz, şon­da bir zat­lar ber­ýär­si­ňiz. Çün­ki em­läk er­tir­ki gün ge­rek bo­lar öý­düp, gor­ky­ňy­za go­rap sak­la­ýan za­dy­ňyz­dan baş­ga nä­me bo­lup bil­sin. Ha­çan-­da, zy­ýa­rat­çy­la­ryň yzy­na dü­şüp, mu­kad­des şä­he­re bar­ýar­ka, süňk­le­ri­ni ýol­suz-ýo­da­syz çä­ge­de gö­men, çen­denaşa ha­sap­ly ite er­tir­ki gün nä­me ge­ti­rer!? Gu­ýy suw­dan do­lu­ka, teş­ne­lik­den gork­mak teş­ne­li­gi­ňi gan­dy­ryp bil­mez­lik­den baş­ga hiç zat däl­dir.
Kä­bir adam­lar köp za­da eýe bo­lup, bar za­dyn­dan ju­da az ber­ýär­ler. Olar mu­ny di­ňe baş­ga­la­ryň özü­ni yk­rar et­mek­le­ri üçin ber­ýär­ler, ola­ryň giz­lin is­leg­le­ri sow­gat­la­ry­ny peý­da­syz ed­ýär. Em­ma az za­da eýe bo­lup, äh­li za­dy­ny ber­ýän adam­lar bar. Bu­lar dur­mu­şa, onuň sa­hy­ly­gy­na ynan­ýan­lar bo­lup, ola­ryň gap­jyk­la­ry hiç ha­çan boş bol­ma­ýar. Ho­şal­lyk bi­len ber­ýän­ler bo­lup, şol ho­şal­lyk ola­ryň ser­pa­ýy­dyr. Dert bi­len ber­ýän­ler bo­lup, şol dert ola­ryň ço­kun­ýan za­dy­dyr. Şeý­le hem agy­ry-ün­jü­siz be­rip, on­dan şat­lyk göz­le­me­ýän, ýag­şy­ly­gy­ny unud­ýan adam­lar bar; olar edil alys­da­ky de­rä­niň mit gül­le­ri­niň hoş­boý ysy­ny as­ma­na ýaý­ra­dy­şy ýa­ly eçil­ýär­ler.
Eý­sem, berip bil­me­ýän nä­me­dir bir za­dyň bar­my? Bar zat­la­ryň ba­ry bir gün dar­ga­dy­lar. Şo­nuň üçin hä­zir ber, goý, be­ril­ýän wagt se­niň mi­ras­dü­şer­le­riň­ki däl-de, se­niň­ki bol­sun. Sen “Men ber­jek, ýö­ne di­ňe my­na­syp­la­ra” di­ýip, köp aýd­ýar­syň. Se­niň mi­we­li ba­gyň daragtlary, öri meý­da­nyň­da­ky sü­rü­ler şeý­le di­ýe­nok. Olar ýa­şa­mak üçin ber­ýär­ler, çün­ki olar üçin ber­mez­lik ber­bat bol­mak bi­len ba­ra­bar. Sen il­ki özü­ňi ber­mä­ge, ber­ýän el bol­ma­ga my­na­syp et. Çün­ki ha­ky­kat­da, di­ňe dur­muş dur­mu­şa ber­ýär, sen bol­saň, özü­ňi ber­ýän saý­ýaň, as­lyn­da we­lin, sen di­ňe şa­ýat­syň. Siz aly­jy­sy­ňyz, si­ziň äh­li­ňiz aly­jy­sy­ňyz – min­net­dar­ly­gyň ulu­ly­gy ba­ra­da pi­kir et­mäň, şeýt­mek bi­len, siz özü­ňi­ze, si­ze peşgeş ber­ýä­ne ag­ram sal­ýar­sy­ňyz.

Dost­luk hak­da
Şol ma­hal bir ýi­git öňe saý­la­nyp, ja­nyk­dy:
– Halypa bi­ze dost­luk ba­ra­da aýt­sa­ňyz­laň!
Ol uzak ga­raş­dyr­mady:
– Se­niň dos­tuň – bu se­niň ka­na­gat­lan­dy­ry­lan ze­rur­ly­gyň­dyr. Ol se­niň ekin meý­da­nyň bo­lup, oňa mä­hir bi­len to­hum sep­ýär­siň, ho­şal­lyk bi­le­nem ha­syl al­ýar­syň. Ol se­niň sup­ra­ňyň na­ny, oja­gyň ata­şy­dyr. Çün­ki onuň ýa­ny­na teş­ne­lik bi­len ba­ryp, aram we sa­pa göz­le­ýär­siň. Ha­çan-da, dos­tuň sa­ňa öz pi­ki­ri­ni aý­dan­da öz hy­ýa­lyň­da “ýok” diý­mek­den çe­kin­me, “bor” sö­zü­ňi hem gaý­gyr­ma. Ha­çan-da, ol dy­man­da, goý, se­niň kal­byň onuň kal­by­na diň sal­ma­gy­ny bes et­me­sin; çün­ki dost­luk­da­ky äh­li pi­kir­ler, is­leg­ler we umyt­lar söz­süz dün­ýä in­ýär­ler we şat­lyk bi­len paý­la­şyl­ýar.
Goý, dost­luk­da mak­sat däl-de, çuň­laş­ýan ruh bol­sun! Çün­ki öz syr­la­ry­ny aç­mak­dan öz­ge za­dy göz­le­ýän söý­gi, çyn däl­dir, me­ge­rem, ga­bat ge­len za­dy tut­mak üçin, çen bi­len taş­la­nan du­zak­dyr. Goý, se­niň iň go­wy zat­la­ryň dos­tuň­ky bol­sun! Eger-de ol se­niň gün­le­riň gaýt­gyn­la­ry­ny gör­me­li bol­sa, goý, ol daş­gyn­la­ry­ňy hem bil­sin! Eger-de, di­ňe wagt geçirmek üçin dost göz­le­ýän bol­saň, ol sa­ňa nä­mä der­kar?!
Onuň ýa­ny­na wag­ty­ňy hoş ge­çir­mek üçin bar! Çün­ki dost se­niň ru­hu­ňy boş­luk bi­len dol­dur­man, ze­rur­lyk­la­ry­ňy ka­na­gat­lan­dyr­ma­ly­dyr. Şeý­le hem dost­lu­gyň süý­jü­li­gin­de, goý, gül­ki hem-de deň paý­la­şyl­ýan şat­lyk bol­sun! Çün­ki kalp ow­nuk-uşak zat­la­ryň ne­min­den sä­he­ri­ni ta­pyp gu­jur­lan­ýar.

Zäh­met hak­da
Soň daý­han şeý­le diý­di:
– Ha­ly­pa, bi­ze zäh­met ba­ra­da gür­rüň ber­se­ne!
Ol şeý­le jo­gap ber­di:
– Siz Ze­min hem-de onuň ru­hy bi­len hem­ra bol­mak üçin zäh­met çek­ýär­si­ňiz. Çün­ki bihuda gez­mek pa­syl­lar­da bi­gä­ne bo­lup, dur­mu­ş ýö­relgesinden da­şy­na ga­dam ur­mak­dyr – buý­sanç­ly baş­la­ry­ňy egip, uzak ýo­la düş­mek­dir. Ha­çan-da, siz iş­lä­ni­ňizde saz guraly ýa­ly bo­lup, onuň kal­byn­da wagtyň py­şyr­dy­sy owaza öw­rül­ýär. Beý­le­ki­le­riň äh­li­si saz­la­şyk­ly owazlanýarka, si­ziň haý­sy bi­ri­ňiz dym­ma saz guraly ýaly bol­mak is­le­ýär­si­ňiz? Ýö­ne men, siz iş­le­ýär­kä­ňiz, Ýe­riň iň mu­kad­des ar­zu­wy dog­lan ma­ha­ly, si­ze tab­şy­ry­lan şol ar­zu­wyň bir bö­le­gi­ni ama­la aşyr­ýan­dy­gy­ňy­zy si­ze aýd­ýa­ryn. Siz özü­ňi­zi zäh­met bi­len sak­lap, ha­ky­katda, dur­mu­şy söý­ýär­si­ňiz. Zäh­met ar­ka­ly dur­mu­şy söý­mek, ýa­şaý­şyň iň pyn­han syr­la­ry­na akyl ýe­tir­mek­dir. Dur­muş bu is­leg dö­re­ýän­çä, ha­ky­kat­dan hem boş­luk­dyr. Ýö­ne bi­lim bol­ma­sa, ta­gal­la­la­ryň ba­ry kör­dür. Äh­li bi­lim hem zäh­met­siz bihudadyr.
Ha­çan-da, siz söý­gi bi­len iş­le­ýär­kä­ňiz, özü­ňi­zi-özü­ňi­ze, bi­ri-bi­ri­ňi­ze hem-de te­bi­ga­ta ulaş­dyr­ýar­sy­ňyz. Eý­sem, söý­gi bi­len zäh­met çek­mek nä­me? Bu se­niň kal­byň­dan uza­ýan sa­pak bi­len köý­nek tik­mek ýa­ly bir zat bo­lup, ha­ma­la, se­niň söý­gü­liň bu köý­ne­gi geý­jek ýa­ly­dyr. Bu söý­gi bi­len öý gur­mak ýa­ly bo­lup, gö­ýä, ol öý­de dil­da­ryň ýa­şa­jak my­sa­ly­dyr. Bu mä­hir bi­len to­hum taş­la­mak­dyr we şat­lyk bi­len ha­syl top­la­mak­dyr, gö­ýä, se­niň dil­be­riň ol mi­we­le­ri iý­jek ýa­ly­dyr. Bu öz göw­nüň is­le­gi bi­len amal edip, äh­li za­dy ýer­be-ýer et­mek­dir. Ady ar­şa çy­kan äh­li ež­dat­la­ryň al­nyň­da du­ran­dy­gy­ny we sa­ňa se­red­ýän­di­gi­ni unut­ma­ly däl­siň. Seni gö­ýä, düýş­de gür­le­ýän deý te­lim sa­par diň­le­dim: “Mer­mer bi­len iş­läp, öz ru­hu­nyň su­du­ry­ny daş­dan tap­ýan adam pä­him­li­dir. Älem­go­şa­ry ken­dir ma­ta­nyň ýü­zü­ne çe­kip, yn­san­la­ry be­gen­dir­ýän adam has ha­ýyr­ly­dyr”.
Em­ma men aýd­ýa­ryn we uky­da däl, eý­sem, gü­nor­tan ça­gy­nyň oýa­ly­gyn­da, şe­mal bol­sa, edil otuň na­şy­ja bal­da­jy­gy bi­len gep­leş­ýän dek ägirt uly dub aga­jy bi­len mä­hir­li gür­leş­ýär. Di­ňe ýe­liň şuw­wul­dy­syn­dan nag­ma düz­ýän adam be­ýik bo­lup, ol özü­niň söý­gü­si bi­len sa­pa­ly bol­dy. Zäh­met – bu gö­rün­ýän söý­gü­dir. Eger-de, na­ny üns­süz bi­şir­seň, on­da sen adam­la­ry çig çö­rek bi­len di­ňe ýar­py-ýal­ta do­ýu­rar­syň. Eger-de sen aý­dy­my hat-da, pe­riş­de ýa­ly aýd­ýan hem bol­saň, ýö­ne se­niň aý­dy­myň­da söý­gi bol­ma­sa, on­da adam­la­ryň gu­lak­la­ry­ny gün­diz­le­riň we gi­je­le­riň se­da­sy­ny eşit­mek­den sak­lar­syň.

Akyl we hy­juw hak­da
Şol pur­sat ze­nan maş­ga­la dil ýar­dy:
– Bi­ze paý­has hem hy­juw ba­ra­da gür­rüň be­riň!
Ol şeý­le jo­gap ber­di:
– Si­ziň göw­nü­ňiz köp­lenç bäs­le­şik meý­da­ny bo­lup, aky­ly­ňyz hem wyž­da­ny­ňyz hy­juw we şöw­ket bi­len dar­kaş gur­ýar. Käş­gä, men si­ziň göw­nü­ňi­ziň yla­laş­dy­ry­jy­sy bol­sam­dym, ruhuňyzdaky bäs­deş­li­gi je­bis­li­ge, saz­la­şy­ga öw­rüp bil­sem­dim. Eger-de, si­ziň özü­ňiz bar­lyş­mak is­le­me­se­ňiz we öz iç­ki dün­ýä­ňi­ze mä­hir ber­me­se­ňiz, men mu­ny nä­dip ba­şa­ra­ryn? Si­ziň paý­ha­sy­ňyz, hy­ju­wy­ňyz, göw­nü­ňi­ziň ru­lu­dyr, gä­mi­ňi­ziň ýel­ke­ni­dir. Eger-de se­niň ru­luň ýa-da ýel­ke­niň syn­sa, on­da ol bi­de­rek ýe­re iki ýa­na çyr­py­nyp, ug­ru­ny üýt­ge­der ýa-da deň­ziň or­ta­syn­da ga­lar. Çün­ki akyl bir özi do­lan­dyr­sa, çäk­len­dir­ýän güýç­dür; hy­juw hem per­waý­syz bol­sa, tu­taş­ýan ataş özü­ni ýok ed­ýär. Şo­ňa gö­rä, öz göw­nüň aý­dym aýt­ma­gy üçin paý­ha­sy­ňy­za hy­ju­wyň be­lent­lik­le­ri­ne gö­te­ril­me­gi­ne ýol be­riň; se­niň hy­ju­wyň do­wam­ly gal­kyn­ma­gy, kak­nus gu­şy ki­min öz kü­lün­den gal­kyp çyk­ma­gy üçin, goý, paý­has se­niň hy­ju­wy­ňy aky­la la­ýyk gö­nük­dir­sin!
Men si­ziň öz ge­len ka­ra­ry­ňy­za, gö­wün is­leg­le­ri­ňi­ze edil öý­ňü­ze ge­len ar­zy­ly myh­ma­ny­ňyz dek ga­ra­ma­gy­ňy­zy is­le­ýä­rin. Şek­siz, siz bir myh­ma­ny beý­le­ki­sin­den ýo­kar­da goý­mar­sy­ňyz, çün­ki kim­de-kim myh­ma­nyň bi­ri­ne, beý­le­ki­den has köp üns ber­se, iki­si­ni­ňem söý­gü­si­ni, yna­my­ny ýi­ti­rer. Ha­çan-da, de­pe­le­riň ara­syn­da, ak de­rek­le­riň sal­kyn sa­ýa­syn­da otyr­ka­ňyz, uzak­da­ky ekin meý­dan­la­ry­nyň, çe­men­zar­lyk­la­ryň pa­ra­hat­ly­gy­na, asu­da­ly­gy­na ün­sü­ňi­zi jem­lä­ni­ňiz­de – goý si­ziň kal­by­ňyz üm­süm­lik bi­len şeý­le ses­len­sin: “Te­bi­gat paý­has bi­len ra­hat­lyk dö­red­ýär”. Ha­çan-da, tu­pan tu­rup, güýç­li ýel­ler jeň­ňe­liň da­ragt­la­ry­ny yra­lan­da, gök gür­rül­di­si we ýyl­dy­rym as­ma­nyň şan-şöh­ra­ty­ny jar ed­ýär – şon­da, goý, se­niň kal­byň yz­zat bi­len py­şyr­dap şeý­le dil­len­sin: “Te­bi­gat hy­juw bi­len öňe he­re­ket ed­ýär”. Ahyr­da, siz te­bi­ga­tyň gur­şa­wy­nyň ne­pe­si­si­ňiz we te­bi­ga­tyň ýap­rak­la­ry­sy­ňyz. Si­zem paý­has bi­len dynç al­ma­ly­sy­ňyz, hy­juw bi­len hem he­re­ket et­me­li­si­ňiz.

Özü­ňi ta­na­mak hak­da
Şol wagt er­kek ki­şi şeý­le diý­di:
– Bi­ze özü­ňi ta­na­mak ba­ra­da gür­rüň be­riň!
Ol mä­het­del et­me­di:
– Si­ziň kalp­la­ry­ňyz öz üm­süm­li­gin­de gi­je­le­riň we gün­diz­le­riň syr­la­ry ba­ra­da bil­ýär. Ýö­ne gu­lak­la­ry­ňyz kal­byň bi­li­mi­ni diň­le­mä­ge teş­ne­dir. Siz öz pi­ki­ri­ňiz­de he­mi­şe bi­lýän zat­la­ry­ňy­zy, söz­de hem eşi­der­si­ňiz.
Si­ziň köň­lü­ňi­ziň pyn­han çeş­me­si, şag­gyl­dap deň­ze sa­ry gö­te­ri­lip bat­ly ak­ýar; si­ziň tü­ke­nik­siz çuň­lu­gy­ňy­zyň gen­ji­ni bol­sa, öz göz­le­ri­ňiz äş­gär ed­ýär. Em­ma si­ze bu nä­bel­li ha­zy­na­nyň ag­ra­my­ny çek­mek üçin te­re­zi hök­man däl. Çün­ki, ol çäk­siz, uç-gy­rak­syz de­ňiz. “Men göw­nüň ýö­re­ýän ýo­lu­ny tap­dym” diý­mäň. Me­ge­rem, “Men öz ýo­lum­dan ýö­re­ýän göw­ne sa­taş­dym” di­ýiň! Çün­ki gö­wün äh­li ýol­lar­dan ýö­re­ýär. Gö­wün gö­ni ýö­re­me­ýär, ga­myş ki­bi ös­me­ýär. Gö­wün suw­da bit­ýän ni­lu­far gü­li deý gun­ça­lap, san­syz gül ýap­ra­jyk ge­tir­ýär.

Gö­zel­lik hak­da
Şol ma­hal şa­hyr şeý­le diý­di:
– Bi­ze gö­zel­lik hak­da gür­rüň ber!.
Ol şeý­le jo­gap ber­di:
– Eger-de onuň özi se­niň ýo­luň ýa-da ýol­be­le­diň bol­ma­sa, sen nä­dip gö­zel­li­gi göz­le­jek, nä­dip ony tap­jak?! Eger-de onuň özi se­niň söz­le­riň haý­ýa­ty bol­ma­sa, nä­dip ol ba­ra­da gür­rüň be­rer­siň?!
Gö­zel­li­gi her ki­miň öz gör­şi bar:
Gö­zel­lik mäh­rem we my­la­ýym. Öz hus­ny-je­ma­lyn­dan az-kem utan­ýan ýaş ene dek ara­myz­da ge­zip ýör.
Ýok, gö­zel­lik – bu güýç­li he­mem gor­ku­ly zat, çün­ki ol edil apy-tu­pan ki­min aýa­gy­my­zyň as­tyn­da­ky go­ja Ze­mi­ni, ba­şy­my­zyň üs­tün­dä­ki as­ma­ny sars­dyr­ýar.
Gö­zel­lik – bu my­la­ýym py­şyr­dy bo­lup, ru­hu­myz bi­len gür­leş­ýär. Onuň se­dasy edil şe­mal­dan gor­kup elen­ýän ha­ýal ataş ýa­ly, bi­ziň üm­süm­li­gi­mi­ziň öňün­de pe­sel­ýär.
Biz onuň se­da­sy­ny dag ge­riş­le­ri­niň ara­syn­dan eşit­dik, çün­ki onuň se­si bi­len bir­lik­de, toý­nak­la­ryň ta­pyr­dy­sy, ga­nat­la­ryň pa­syr­dy­sy we şir­le­riň ar­ryl­dy­sy gu­la­gy­my­za il­di.
Ol jy­bar­ly pas­ly ba­har­da de­pe­le­riň üs­tün­den gü­lüp-ýaý­nap gel­ýär. Ne­ga­da biz ony güýz ýap­rak­la­ry bi­len tans ed­ýär­kä gör­dük.
Siz bu­la­ryň ba­ry­ny gö­zel­lik ba­ra­da aýt­dy­ňyz. Em­ma, ha­ky­kat­da, siz ol hak­da däl-de, eý­sem, özü­ňi­ziň ka­na­gat­lan­ma­dyk ze­rur­ly­gy­ňyz ha­kyn­da gür­rüň ber­di­ňiz, gö­zel­lik – bu ze­rur­lyk däl, eý­sem, aşa joş­gun­lyk ha­ly­dyr. Ol boş uzan el däl-de, has ta­ky­gy, alaw bi­len gur­şa­lan ýü­rek­dir, haý­ran ga­lyp, aý­dyma hiňlenýän gö­wün­dir. Dog­ru­sy, ol gö­züň ýu­muk bol­sa-da, se­niň alnyňda du­ran şe­kil, gu­la­gy­ňa pag­ta dy­ky­lan bol­sa-da, sa­ňa eşi­dil­ýän aý­dym­dyr. Ol da­rag­tyň çyl­gam-çyl­gam ga­by­gyn­da­ky şi­re däl, gol­la­ra ber­ki­di­len ga­nat hem däl, has dog­ru­sy, ba­ky pa­jar­lap du­ran bag we he­mi­şe uçuş­da bo­lan pe­riş­de­ler top­lu­my­dyr.
Eý, Or­fa­le­siň adam­la­ry! Gö­zel­lik – bu dur­muş bo­lup, öz päk ro­ýun­dan per­de­si­ni sy­ran ça­gy eme­le gel­ýär! Em­ma siz dur­mu­şyň özü­si­ňiz, özü­ňiz onuň per­de­si­si­ňiz. Gö­zel­lik – bu özü­ni aý­na­da gör­ýän ebe­di­lik­dir. Emma si­ziň özü­ňiz ebe­di­lik­si­ňiz, özü­ňiz onuň aý­na­sy­sy­ňyz.

Söw­da-sa­tyk hak­da
Şol ma­hal tä­jir gy­pynç et­män şeý­le diý­di:
– Bi­ze sa­tyn alyş we sa­tyş ba­ra­da gür­rüň ber­se­ne!
Ol şeý­le diý­di:
– Ze­min mi­we­le­ri­ni eçi­len­de, el­le­ri­ňi nä­dip dol­dur­ma­ly­dy­gy­ny bil­se­ňiz, mä­täç­lik çek­mer­si­ňiz. Söw­da-sa­tyk Ze­mi­niň peş­geş­le­rin­den bo­lup, ol ar­ka­ly siz be­re­ket­li näz-nyg­mat­la­ra go­wuş­ýar­sy­ňyz. Eger-de bu söw­da-sa­tyk söý­gi hem ada­lat bi­len amal edil­me­se, ol bi­ri­ni gys­ganç­ly­ga, ýe­ne-de bi­ri­ni bol­sa, teş­ne­li­ge alyp ba­rar.
Eý, deň­ziň, eke­ran­çy­ly­gyň we üzüm­çi­li­giň zäh­met­keş­le­ri, siz ha­çan-da, ti­kin­çi, küý­ze­gär he­mem hoş­boý ys­ly ösüm­lik­le­ri ýyg­na­ýan­lar bi­len ba­zar­da sa­ta­şa­ny­ňyz­da, te­re­zi­ňi­ze we bir nyr­hyň beý­le­ki bir nyr­ha bo­lan gat­na­şy­gy­na gözegçiligiňizi elden bermäň! Se­niň zäh­me­ti­ňe boş söz­le­ri­ni sa­typ, söw­da­ňa şä­rik bol­ma­ga dyr­jaş­ýan­lar­dan ga­ça du­ruň! Şeý­le diý: “Bi­ziň bi­len ekin meý­da­ny­na bar ýa-da bi­ziň do­gan­la­ry­myz bi­len deň­ze git-de, tor taş­la; çün­ki bi­ze hem bol­şy ýa­ly, Ze­min we de­ňiz si­ze-de sa­hy­lyk eçi­ler”.
Eger-de ol ýe­re aý­dym­çy­lar, tans­çy­lar we tüý­dük­çi­ler gel­se, ola­ryň hem sow­gat­la­ry­ny sa­tyn alyň! Çün­ki olar hem mi­we top­laý­jy­lar bo­lup, ola­ryň sa­tu­wa ge­ti­ren zat­la­ry di­ňe ar­zuw-hy­ýal­lar­dan dü­zü­len hem bol­sa, ru­hu­ňyz üçin oňat iý­mit­dir. Siz ba­zar meý­da­ny­ny taş­lap git­mez­den ozal, hiç ki­miň eli boş git­mez­li­gi­ne gö­zeg­çi­lik ediň!

Iň­rik ga­ra­lyp­dy. Al­mit­ra şeý­le diý­di:
– Goý, şu gün, şu ýer we köň­lü­ňe ge­len söz­le­riň ýa­dy­gär bo­lup gal­syn!
Ol şeý­le jo­gap ber­di:
– Eý­sem, gür­rüň be­ren men­mi? Eý­sem, me­nem diň­leý­ji bol­man­dym­my nä­me?
Soň­ra ol bi­na­nyň bas­gan­ça­gyn­dan aşak düş­di, äh­li adam­la­ram onuň yzy­na düş­dü­ler. Ol öz gä­mi­si­ne mün­di-de, pa­lu­ba çyk­dy. Ol ýe­ne bir ge­zek mä­re­kä ýü­zü­ni öw­rüp, şeý­le diý­di:
– Eý Or­fa­le­siň adam­la­ry, ýel­ler ma­ňa si­zi şu ýer­de gal­dy­ryp git­me­li­di­gi­mi aýd­ýar. Me­niň gys­san­maç­ly­gym ýe­liň­ki­çe ýok, ýö­ne men hök­man git­me­li. Biz he­mi­şe ýö­rel­me­dik ýo­ly göz­le­ýän ja­han­keş­de­ler­di­ris. Hat­da Ze­min uka gi­den­de hem biz ýo­lu­my­zy do­wam et­dir­ýä­ris. Biz ber­daş­ly ösüm­li­giň to­hu­myn­dan bo­lup, bi­şip ýe­ti­şe­ni­miz­de hem-de ýü­re­gi­miz do­lan­da, bi­zi ýe­le be­rip, pyt­rad­ýar­lar. Si­ziň ara­ňyz­da ge­çi­ren gün­le­ri­mem, si­ze aý­dan söz­le­ri­mem gys­ga bol­dy. Ýö­ne, eger-de se­sim si­ziň gu­la­gy­ňyz­da ýaň­lan­ma­sy­ny bes et­se, söý­gim ýa­dy­ňyz­dan çyk­sa, şon­da men ýe­ne-de yzy­ma do­la­na­ryn. Men ýe­ne-de siz bi­len has do­ly kal­bym, he­mem göw­nü­miň di­li bi­len söz­le­şe­rin. Ha­wa, men deň­ziň joş­gu­ny bi­len ýe­ne-de gaý­dyp ge­le­rin. Ba­ky­ýe­te göç me­ni giz­le­se-de, do­ly üm­süm­lik gur­şap al­sa-da, ýe­ne-de si­ziň duý­gy-dü­şün­jä­ňi­zi göz­lä­rin. Me­niň göz­leg­le­rim bi­hu­da bol­maz. Eger-de me­niň si­ze aý­dan­la­rym ha­ky­kat bo­lup çyk­sa, şol ha­ky­kat aý­dyň ses bi­len özü­ni äş­gär eder, ol söz­ler bol­sa, si­ziň pi­ki­ri­ňi­ze has go­laý bo­lar.
Eý, Or­fa­le­siň adam­la­ry, men ýel bi­len gid­ýä­rin, ýö­ne boş çuň­lu­ga däl. Eger-de şu gün si­ziň ze­rur­lyk­la­ry­ňy­zyň hem-de me­niň söý­gü­miň ka­na­gat­lan­ýan gü­ni däl bol­sa, on­da, goý, şu gün baş­ga bir gü­ne ber­len wa­da bol­sun. Şeý­le­lik­de, me­niň do­ly üm­süm­lik­den yzy­ma do­lan­ja­gy­my bi­liň! Sä­her bi­len gaý­ry ýer­le­re gid­ýän du­man, meý­dan­lar­da di­ňe ýo­ka­ry gö­te­ri­lip, bu­lut­lar­da top­lan­ma­ly hem-de ýa­gyş bo­lup ýag­ma­ly ne­mi­ni gal­dyr­ýar. Men hem şol du­ma­na meň­ze­ýä­rin. Gi­jä­niň üm­süm­li­gin­de si­ziň kö­çä­ňiz­den ýö­re­dim, ru­hum bol­sa, si­ziň öý­le­ri­ňi­ze gir­di. Şon­da si­ziň kalp­la­ry­ňyz me­niň kal­bym bi­len deň ur­ýar­dy, dem­le­ri­ňiz bol­sa, ro­ýu­ma çaw­ýar­dy, şon­da men si­ziň ba­ry­ňy­zy ta­na­dym. Ha­wa, men si­ziň şat­ly­gy­ňy­zy, der­di­ňi­zi paý­laş­dym, uku­da­ka­ňyz si­ziň gö­ren düýş­le­ri­ňiz me­niň düýş­le­rim­di. Men köp­lenç si­ziň ara­ňyz­da dag­la­ryň ara­syn­da­ky köl bol­dum. Men si­ziň be­lent­lik­le­ri­ňi­zi, be­ýik­li-pes­li eň­ňit­le­ri­ňi­zi, hat­da ge­çip bar­ýan pi­kir we ar­zuw sü­rü­le­ri­ňi­zi şöh­le­len­dir­dim. Si­ziň çeş­me­ler­dä­ki oý­nap ýö­ren ça­ga­la­ry­ňy­zyň gül­kü­si, der­ýa­lar­da su­wa dü­şüp ýö­ren ýaş­la­ry­ňy­zyň ar­zu­wy me­niň üm­süm­li­gi­me go­şul­dy. Bu çeş­me­ler, der­ýa­lar me­niň çuň­lu­gy­ma ara­la­şan­la­ryn­da-da aý­dym aýt­mak­la­ry­ny bes et­me­di­ler. Em­ma, gül­kü­den has süý­ji, ar­zuw­dan has uly zat hem me­niň ýa­ny­ma gel­di. Bu siz­dä­ki çäk­siz­lik­di; siz te­bi­ga­tyň öý­jük­le­ri we da­mar­la­ry­sy­ňyz; onuň mu­ka­myn­da­ky se­niň mu­ka­myň di­ňe ses­siz-üýn­süz tir­pil­de­ýär. Bu ägirt uly te­bi­gat­da si­ziň hiç bi­ri­ňiz ki­çi däl­si­ňiz. Men oňa se­re­dip, si­zi gör­düm hem söý­düm.
Eý­sem, söý­gi­niň per­waz ur­ýan äh­li ara­lyk­la­ry bu uly te­bi­ga­tyň gur­şa­wyn­da däl­mi nä­me?! Haý­sy ga­ra­ýyş, haý­sy umyt-ar­zuw, haý­sy çak­la­ma bu uçuş­dan has uzak­la­ra alyp gi­dip bi­ler?! Al­ma gül­le­ri­ne bü­re­nen ägirt uly dub aga­jy deý ol uly te­bi­gat si­ziň iç­ki dün­ýä­ňiz­de ýa­şa­ýar. Onuň paý­ha­sy si­zi Ze­mi­ne bag­la­ýar, onuň hoş­boý ysy si­zi älem gi­ňiş­li­gi­ne gö­ter­ýär, onuň mä­käm­li­gi bi­len siz ba­ky­sy­ňyz. Sa­ňa iň gow­şak zyn­jyr dek ejiz­di­gi­ňi aý­dyp­dy­lar. Ýö­ne bu di­ňe ha­ky­ka­tyň ýa­ry­sy. Se­niň güý­jüň hem iň berk zyn­jy­ra ba­ra­bar­dyr. Si­zi iň ki­çi­jik işi­ňiz bi­len öl­çe­mek, um­ma­nyň kuw­wa­ty­ny onuň kö­pür­ji­gi­niň nä­zik­li­gi bi­len öl­çe­mek ýa­ly­dyr. Şow­suz­ly­gy­ňyz üçin si­zi aýyp­la­mak üýt­gäp du­ran­ly­gy üçin ýy­lyň pa­syl­la­ry­ny aýyp­la­mak bi­len ba­ra­bar­dyr. Ha­wa, siz um­ma­na ça­lym ed­ýär­si­ňiz, agyr ýük ur­lan gä­mi si­ziň ke­na­ry­ňyz­da joş­gu­na ga­raş­sa-da, um­man dek öz joş­gu­ny­ňy­zy gys­sap bil­mer­si­ňiz. Siz edil ýy­lyň pa­syl­la­ry­na ça­lym edip, öz gy­şy­ňy­zy ba­har­da in­kär et­se­ňiz-de, içi­ňiz­de aram ta­pan ba­har uky ara­syn­da ýyl­gyr­ýar, ýö­ne öý­ke-ki­ne et­me­ýär.
Men bu­la­ry di­ňe söz bi­len aýd­ýa­ryn, ony pi­kir­len­se­ňiz, özü­ňi­zem bi­ler­si­ňiz. Eý­sem, söz bi­li­mi pi­kir­ler um­ma­ny­nyň sa­ýa­sy däl­mi nä­me? Si­ziň pi­ki­ri­ňiz hem-de me­niň sö­züm, bu­lar düýn­ki gü­nü­miz, ga­dy­my­ýe­ti­miz hak­da ýaz­gy­la­ry sak­la­ýan mö­hür­le­nen ha­ky­da­my­zyň möwç­le­ri­dir. Ga­dy­my­ýet­de Ze­min bi­zi hem, özü­ni hem, gi­je­ler hak­da hem hiç zat bil­me­ýär­di. Paý­has­ly adam­lar sa­ňa öz pä­hi­min­den ber­mek üçin ýa­ny­ňa gel­di­ler. Men hem se­niň paý­ha­syň­dan al­mak üçin gel­dim. Şeý­le­lik­de, men da­na­lyk­dan hem uly za­dy tap­dym. Bu si­ziň ös­ýän ru­hu­ňy­zyň ala­wy­dyr, onuň ösü­şi­ne go­wy üns ber­se­ňiz, ýa­şan gün­le­ri­ňi­ze ökün­mer­si­ňiz.
Bu dag­lar, bu düz­lük­ler şol bir­wag­tyň özün­de sal­lan­çak hem bas­gan­çak­dyr. Ha­çan-da, siz ež­dat­la­ry­ňy­zyň aram ta­pan ýer­le­rin­den ge­çe­ni­ňiz­de, ol ýe­re go­wy se­ret­se­ňiz, el-ele be­rip, bi­le­lik­de tans ed­ýän özü­ňi­zi we per­zent­le­ri­ňi­zi gö­rer­si­ňiz. Ha­ky­kat­dan-da, siz bu ba­ra­da çyn­la­kaý oý­lan­ma­ly­sy­ňyz. Beý­le­ki­ler hem se­niň ýa­ny­ňa gel­di­ler, olar yna­my­ňa al­tyn wa­da­la­ry ber­di­ler. Se­nem ola­ryň sö­zü­ne baý­lyk, güýç hem şöh­rat ber­diň. Ýö­ne men si­ze wa­da­dan az ber­sem-de, siz ma­ňa has köp sa­ha­wat eçil­di­ňiz. Siz ma­ňa dur­mu­şa bo­lan çuň­ňur teş­ne­li­gi peş­geş ber­di­ňiz. Şek­siz yn­sa­na özü­niň äh­li mak­sat­la­ry­ny gu­ran­lar üçin, tu­tuş dur­mu­şy­ny çüw­dü­ri­me öwür­mek­den uly sow­gat ýok­dur. Me­niň buý­san­jym we ser­pa­ýym şu­lar­da jem­len­ýär; ha­çan-da, men iç­mek üçin çüw­dü­ri­miň ba­şy­na ge­le­nim­de, di­ri su­wuň özü­niň teş­ne­di­gi­ni gör­ýä­rin; men on­dan iç­ýär­käm, ol hem me­ni iç­ýär.
Men de­pe­le­riň ara­syn­da iý­miş çöp­läp ýör­sem-de, me­ni öz sup­ra­ňy­zyň ba­şyn­da gör­mek is­le­di­ňiz. Ha­çan-da, siz me­ni şat­lyk bi­len pe­na­la­ny­ňyz­da, men bi­na­nyň eý­wa­nyn­da dynç al­ýar­dym. Eý­sem, bu­lar hö­re­gi­mi süý­jü­li­ge öw­ren, uky­my reňk­li düýş­ler bi­len dol­du­ran gi­je­le­ri­me bo­lan mä­hir­li ala­da­ňyz däl­mi nä­me?! Mu­nuň üçin si­ze köp go­wy di­leg­ler ed­ýä­rin: siz köp zat ber­ýär­si­ňiz, be­ren äh­li za­dy­ňy­zy özü­ňiz hem bil­me­ýär­si­ňiz. Si­ziň kä­bir­le­ri­ňiz me­ni ke­se­ki he­mem öz ýal­ňyz­ly­gyn­dan ser­hoş bo­lan sa­ýyp, şeý­le diý­di­ňiz: “Ol adam­lar bi­len däl-de, jeň­ňe­liň da­ragt­la­ry bi­len gür­leş­ýär. Ol de­pe­le­riň üs­tün­de ýal­ňyz-ten­ha otu­rup, aşak – bi­ziň ga­la­my­za se­red­ýär”.
Me­niň de­pä çy­ka­nym, bar­ma­sy uzak ýer­le­re aşa­nym dog­ru­my?! Uly be­lent­lik­den ýa-da daş ara­lyk­dan se­ni nä­dip gö­rüp bi­le­rin?! Ha­ky­kat­dan-da, kim­dir bi­ri uza­ga gi­den bol­sa, nä­dip ýa­kyn bo­lup bi­ler? Si­ziň ara­ňyz­dan kä­bir­le­ri iç­le­rin­den şeý­le diý­di­ler: “Ja­han­keş­de, ja­han­keş­de ýe­tip bol­ma­ýan be­lent­li­giň aşy­gy, nä­me üçin bür­güt­le­riň hö­würt­ge ýa­sa­ýan be­lent­lik­le­rin­de mes­gen tut­ýar­syň? Nä­me üçin ýe­tip bol­ma­ýan zat­la­ry göz­le­ýär­siň? Gel, bi­ziň bi­ri­miz bol, bi­ziň na­ny­myz­dan gar­ny­ňy do­ýur, bi­ziň su­wu­myz­dan teş­ne­li­gi­ňi gan­dyr”.
Olar öz gö­wün­le­ri­niň ýal­ňyz­ly­gyn­da ma­ňa bu­la­ry aýt­dy­lar. Eger me­niň di­ňe ola­ryň şat­ly­gy­nyň we gus­sa­sy­nyň syr­la­ry­ny göz­le­ýän­di­gi­mi bil­se­di­ler, on­da ola­ryň ýal­ňyz­ly­gy has-da çuň­ňur bo­lar­dy. Men di­ňe si­ziň as­man­da per­waz ur­ýan uly iç­ki dün­ýä­ňi­ze ara­laş­dym. Ýö­ne me­niň dün­ýä­me hem ara­laş­ýar­lar. Men ynan­sam hem şüb­he­len­ýär­dim; şo­ňa gö­rä, si­ze has köp ynan­ma­gym, si­zi has köp ta­na­ma­gym üçin öz ýa­ra­my ýy­gy-ýy­gy­dan dyr­na­çak­la­ýar­dym. Men şu yna­mym we bi­li­mim bi­len aýd­ýa­ryn; siz di­ňe öz be­de­ni­ňi­ziň, öýü­ňi­ziň ýa-da ekin meý­da­ny­ňy­zyň yg­ty­ýa­ryn­da däl­si­ňiz. Se­niň me­niň da­gyň de­pe­sin­de pel­pel­le­ýär, ýel bi­len bir­lik­de-de sy­ýa­hat ed­ýär.
Äh­li zat­la­ryň baş­lan­gy­jy gu­bar­ly bo­lup, ahy­ry aý­dyň bol­ýar. Si­ziň hem me­ni edil baş­lan­gyç ýa­ly ýat­la­ma­gy­ňy­zy is­le­ýä­rin. Dur­mu­şyň äh­li jan­ly när­se­le­ri du­ry kris­tal­lar­dan däl-de, du­man­dan baş­lan­ýar. Kris­ta­lyň çö­ken du­man­dy­gy­ny kim bil­ýär? Si­ziň me­ni ýat­lap, şu­la­ry unut­maz­ly­gy­ňy­zy is­le­ýä­rin: siz­dä­ki iň gow­şak gö­rün­ýän zat, ha­ky­kat­da, iň güýç­li hem aý­dyň zat­dyr. Eý­sem, ys­ty­han­la­ry­ňy­zy gu­ran, ber­ki­den si­ziň ne­pe­si­ňiz däl­mi? Eý­sem, si­ziň bu ga­la­ňy­zyň gur­lup, on­da­ky äh­li zat­la­ryň dö­re­dil­me­gi si­ziň eý­ýäm unu­dan ar­zuw­la­ry­ňyz däl­mi?
Ol bu­la­ry aý­dan­dan soň, tö­we­re­gi­ne se­re­den­de, kä­ma­hal da­ba­ra­ly ýel­ken­le­re, kä­te hem uzak göz­ýe­ti­me se­red­ýän gä­mi­niň ka­pi­ta­ny­na gö­zi düş­di:
Ol şeý­le diý­di:
– Me­niň gä­mi­miň ka­pi­ta­ny sa­byr­ly, çak­da­na­şa sa­byr­ly adam. Ýel öwüs­ýär, onuň ýel­ken­le­ri hem yn­ja­lyk ta­pa­nok. Hat­da, gä­mi­niň ru­lam eý­ýäm ugur is­le­ýär, her ni­çik-de bol­sa, ka­pi­ta­nym üm­süm­li­gi­me ra­hat­lyk bi­len ga­raş­ýar. Deň­ziň ägirt uly owa­zy­ny eşi­den de­ňiz­çi­le­rim, sa­byr­ly­lyk bi­len me­ni diň­le­di­ler. Ýö­ne olar in­di uzak ga­ra­şyp bil­me­ýär­ler. Men taý­ýar. Çeş­me­ler deň­ze ýet­di­ler, be­ýik ene ýe­ne-de öz per­zen­di­ni bag­ry­na bas­ýar.
Eý Or­fa­le­siň adam­la­ry, sag bo­luň! Bu gün ta­mam­lan­dy. Ol suw li­li­ýa­sy ýa­ly özü­niň er­tir­ki gü­ni üçin ýa­pyl­ýar. Şu ýer­de bi­ze ber­len zat­la­ry sak­la­rys, eger-de, bu ýe­ter­lik bol­ma­sa, on­da biz ýe­ne-de tä­ze­den jem­le­nip, eli­mi­zi ber­ýä­ne ta­rap bi­le­lik­de uza­da­rys. Unut­maň, men yzy­ma do­la­na­ryn. Ýe­ne az wagt­dan sä­hel­çe pur­sat ugur­daş ýel­de dynç al­ýar­kam, baş­ga bir ene me­ni dün­ýä in­de­rer. Siz bi­len ge­çi­ren ýaş­ly­gy­mam, hoş ga­lyň!
Biz di­ňe düýn ar­zu­wy­myz­da di­dar­la­şyp­dyk ahy­ryn. Siz ýal­ňyz­ly­gym­da me­niň üçin aý­dym aýt­dy­ňyz, men si­ziň is­le­gi­ňiz bi­len gök­de ga­la gur­dum. Ýö­ne in­di bi­ziň düýş­le­ri­miz biz­den uzak­laş­dy, pa­ýaw­la­dy, in­di sä­her çag­la­ry ýok. Gü­nor­tan ça­gy go­laý­laş­ýar, ýa­rym gü­nü­miz eý­ýäm, do­ly gü­ne öw­rül­ýär. In­di biz bir-bi­ri­miz­den aý­ra düş­me­li. Eger-de, ýa­dy­my­zyň ala­ga­raň­ky­ly­gyn­da biz tä­ze­den di­dar­laş­sak, biz ýe­ne-de gür­le­şe­ris we sen ma­ňa has çuň­ňur ma­ny­ly aý­dym aý­dyp be­rer­siň. Eger-de, bi­ziň eli­miz ýe­ne bir ar­zuw­da ga­bat­laş­sa, biz as­man­da ýe­ne-de bir mi­na­ra gu­ra­rys.
Ol şeý­le di­ýen­den soň­ra, de­ňiz­çi­le­re yşa­rat et­di, olar des­si­ne la­by­ry gal­dyr­dy­lar, ba­gy­ny çöz­dü­ler. Gä­mi gün­do­ga­ra ta­rap ugur al­dy. Mä­re­ke­den bir ýü­rek­den çyk­ýan ýa­ly ses gel­di, ol ag­şam ala­ga­raň­ky­ly­gy­na si­ňip, uly sur­naý ça­lyn­ýan dek deň­ziň üs­tün­den ça­wyp geç­di.
Di­ňe Al­mit­ra du­man­la­ryň ara­syn­da göz­den ga­ýyp bol­ýan­ça gä­mä si­ňe se­re­dip dym­ýar­dy. Ha­çan-da, äh­li adam­lar dar­gan­dan soň hem Al­mit­ra onuň “Ýe­ne az wagt­dan sä­hel­çe pur­sat ugur­daş ýel­de dynç al­ýar­kam, baş­ga bir ene me­ni dün­ýä in­de­rer” di­ýen söz­le­ri­ni ýü­rek­den ýat­lap, ke­nar­da ýe­ke özi ga­lyp­dy.

Terjime eden
Ýegenmämmet Taýlyýew,
“Zaman-Türkmenistan”.

Ter­ji­me eden

Ýe­gen­mäm­met Taý­ly­ýew.

“Zaman-Türkmenistan”.