Soň­ky ýyl­lar­da bi­ziň ýur­du­myz­da “Elekt­ron hö­kü­me­ti” dö­ret­mek we elekt­ron hyz­mat­la­ry et­me­giň ge­ri­mi­ni gi­ňelt­mek bo­ýun­ça uly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Dür­li pu­dak­la­ry ös­dür­me­giň mak­sat­na­ma­la­ryn­da, döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­ma­ga we aw­to­mat­laş­dy­ry­lan do­lan­dy­ryş ul­gam­la­ry­ny ulan­ma­ga gö­nük­di­ri­len çä­re­le­ri ge­çir­mä­ge aý­ra­tyn orun be­ril­ýär. Geçen asy­ryň 90-njy ýyl­la­ry­nyň ba­şyn­da ýü­ze çy­kan “Elekt­ron hö­kü­met” adal­ga­sy, köp­ler üçin ta­nyş­dyr. Hä­zir­ki wagt­da mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­sy­nyň dün­ýä­niň äh­li ýurt­la­ryn­da di­ýen ýa­ly, “Elekt­ron hö­kü­met” dü­şün­je­si­niň dö­re­me­gi­ne we dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne se­bäp bo­lan­dy­gy­ny aý­dyp bo­lar.

“Elekt­ron hö­kü­met” “electro­nic govern­ment” adal­ga­sy­nyň il­kin­ji ge­zek ABŞ-nyň ozalky Pre­zi­den­ti Bill Klin­to­nyň di­wa­ny­nyň iş do­lan­dy­ryş mü­dir­li­gin­de ula­ny­lyp baş­lap, in­ter­ne­tiň we mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­sy­nyň ös­me­gi­ne uly iter­gi ber­ýär. Dün­ýä tej­ri­be­sin­de bu adal­ga, adat­ça, döw­let bi­len ra­ýat­la­ryň, döw­let bi­len işe­wür­le­riň, döw­let bi­len hä­ki­mi­ýe­tiň aý­ry-aý­ry eda­ra­la­ry­nyň ara­syn­da­ky öza­ra gat­na­şyk­la­ry­nyň gu­ra­ma­çy­lyk we öň­de­ba­ry­jy teh­ni­ki se­riş­de­le­ri­niň top­lu­my hök­mün­de ga­ral­ýar. “Elekt­ron hö­kü­met” dü­şün­je­si, bir ýurt­da ýa-da se­bit­de ýa­şa­ýan ra­ýat­la­ra dür­li jem­gy­ýet­çi­lik hyz­mat­la­ry­ny ber­mek mak­sa­dy bi­len elekt­ron ara­gat­na­şyk en­jam­la­ry­nyň, komp­ýu­ter­le­riň we in­ter­ne­tiň ula­nyl­ma­gy­ny aň­lad­ýar. Umu­man aý­da­nyň­da, “Elekt­ron hö­kü­me­tiň” kö­me­gi bi­len ýur­duň ra­ýat­la­ry hö­kü­me­tiň äh­li pu­dak­la­ry bi­len ara­gat­na­şyk sak­lap bil­ýär­ler, şeý­le hem mag­lu­mat we ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň ula­nyl­ma­gy ar­ka­ly hö­kü­me­tiň jem­gy­ýet bi­len ara­gat­na­şy­gy aň­sat­laş­ýar. El­bet­de, “Elekt­ron hö­kü­met” bu kes­git­le­me­ler üçin ula­nyl­ýan ýe­ke-täk adal­ga däl, kä­wagt­lar dün­ýä­de onuň ýe­ri­ne “in­ter­net do­lan­dy­ry­şy”, “san­ly hö­kü­met” we “on­laýn hö­kü­met” ýa­ly söz­ler ula­nyl­ýar. “Elekt­ron hö­kü­me­tiň” esa­sy mak­sa­dy döw­le­tiň hyz­mat­la­ry­na el­ýe­ter­li­li­gi ýe­ňil­leş­dir­mek, ra­ýat­la­ra we kär­ha­na­la­ra köp peý­da­la­ry ge­tir­mek üçin teh­no­lo­gi­ýa­ny ulan­mak bo­lup dur­ýar. “Elekt­ron hö­kü­me­tiň” işe gi­ri­zil­me­gi hö­kü­met bi­len işe­wür­le­riň ara­syn­da­ky ara­gat­na­şy­gy has-da ýe­ňil­leş­dir­ýär.
“Elekt­ron hö­kü­met” hyz­mat­la­ry­nyň özi dür­li gör­nüş­de bol­ýar. Ol saý­law­lar­da elekt­ron ses ber­mä­ge hem müm­kin­çi­lik ber­ýär. Bu ul­ga­my ula­nyp, adam­lar on­laýn ýa-da jü­bi te­le­fon­la­ry ar­ka­ly döw­let hyz­mat­la­ryn­dan aň­sat­lyk bi­len peý­da­la­nyp bil­ýär­ler. Mun­dan baş­ga-da, “Elekt­ron hö­kü­me­tiň” işe gi­ri­zil­me­gi bi­len, adam­lar dür­li hyz­mat­la­ra ag­za bo­lup, ola­ryň eda­ra­la­ra git­me­gi­niň ze­rur­ly­gy­ny ara­dan aýyr­ýar. Şeý­le hyz­ma­ty ýo­la goý­mak hö­kü­me­te uly ösüş­le­ri ge­tir­ýär. “Elekt­ron hö­kü­met” hyz­mat­la­ry esa­san, şeý­le gör­nüş­ler­de hö­dür­len­ýär: G2G, G2E, G2C we G2B.
XX asy­ryň ikin­ji ýa­ry­myn­da dün­ýä yl­myn­da ýü­ze çy­kan “mag­lu­mat jem­gy­ýe­ti” dü­şün­je­si 50 ýyl bä­ri ke­ma­la gel­ýär – bu se­na­gat jem­gy­ýe­ti üçin, tä­ze ugur bo­lup, onuň jem­gy­ýet­çi­lik gur­lu­şy­ny kes­git­le­mek üçin esas bo­lup hyz­mat ed­ýär. “Elekt­ron hö­kü­met” – mu­nuň özi bir ýurt­da ýa-da se­bit­de ra­ýat­la­ra we beý­le­ki adam­la­ra jem­gy­ýet­çi­lik hyz­mat­la­ry­ny ber­mek üçin, komp­ýu­ter we in­ter­net ýa­ly teh­no­lo­gik ara­gat­na­şyk en­jam­la­ry­nyň ulan­yl­ma­gy­dyr. “Elekt­ron hö­kü­met” – mu­nuň özi hö­kü­me­tiň gö­nü­den-gö­ni ra­ýat­la­ra hyz­mat et­mek üçin, tä­ze müm­kin­çi­lik­le­ri hö­dür­le­me­gi­dir.
“Elekt­ron hö­kü­met” dü­şün­je­si, has ta­ky­gy, döw­let eda­ra­la­ry­nyň we jem­gy­ýe­tiň mag­lu­mat alyş-çal­şy­gy­ny öz içi­ne al­ýar. Öza­ra gat­na­şy­gyň esa­sy he­re­ket­len­di­ri­ji­si bol­sa, bar­ha ös­ýän mag­lu­mat we ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­dyr. “Elekt­ron hö­kü­met” ul­ga­my­nyň dö­re­dil­me­gi, yl­my we teh­no­lo­gik taý­dan ösüş­dir.
Hä­zir­ki za­man hu­kuk yl­myn­da “Elekt­ron hö­kü­met” adal­ga­sy­na dü­şün­mek üçin çe­me­leş­me­le­riň bir­nä­çe­ gör­nü­şi bar. Mag­lu­mat we te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny ulan­mak ar­ka­ly döw­let eda­ra­la­ry bi­len jem­gy­ýe­tiň ara­syn­da öza­ra gat­na­şyk­la­ry gu­rap, jem­gy­ýet­çi­lik hyz­mat­la­ry­ny hö­dür­le­mek, şol çe­me­leş­me­le­riň iň esa­sy­la­ry­nyň bi­ri bo­lup dur­ýar. “Elekt­ron hö­kü­met” dü­şün­je­si, köp­ta­rap­ly bo­lup, hä­zir­ki za­man komp­ýu­ter we ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ar­ka­ly döw­let gö­zeg­çi­li­gi­ni üp­jün et­me­gi aň­lad­ýar. Ola­ryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi döw­let eda­ra­la­ry­nyň ne­ti­je­li­li­gi­ni ep-es­li ýo­kar­lan­dy­rýar, ra­ýat­la­ryň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni gi­ňeld­ýär we ne­ti­je­de, yk­dy­sa­dy­ýe­ti iler­le­dip, jem­gy­ýet­çi­lik gat­na­şyk­la­ry­ny has-da ös­dür­ýär.
Bi­ziň ýur­du­myz­da “Elekt­ron hö­kü­me­tiň” dur­mu­şa or­naş­dy­ryl­ma­gy bi­len mag­lu­mat we ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we “Elekt­ron hö­kü­met” do­lan­dy­ry­şy ba­ba­tyn­da, ýur­du­my­zyň hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ryn­da­ky or­nu­ny ber­kit­mek üçin ze­rur ädim­ bo­lar.
“Elekt­ron hö­kü­met” adal­ga­sy, jem­gy­ýe­tiň dur­mu­şyn­da hö­kü­met eda­ra­la­ry­nyň äh­mi­ýe­ti­ni kes­git­le­mek üçin, mag­lu­mat jem­gy­ýe­tin­de eme­le ge­len hä­zir­ki za­man çe­me­leş­me­si­niň gys­ga­ça be­ýa­ny bo­lup dur­ýar. Bu adal­ga, esa­san, döw­let do­lan­dy­ry­şy­ny gu­ra­ma­gyň we ös­dür­me­giň tä­ze usu­ly­ny, ra­ýat­lar bi­len ýa­kyn gat­na­şyk­la­ry ýo­la goý­ma­gy, işiň anyk peý­da­ly ne­ti­je­le­ri­ni ýü­ze çy­kar­ma­gy, wag­ty tyg­şyt­la­ma­gy we döw­let eda­ra­la­ry­nyň jo­gap­kär­çi­li­gi­ni aň­lad­ýar. Bu usul, döw­let we­zi­pe­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­mek üçin, tä­ze mag­lu­mat we ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny mak­sat­ly we ut­gaş­dy­ry­lan gör­nüş­de ulan­ma­ga esas­lan­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА