2017-nji ýyl­da Aş­ga­bat şä­he­rin­de ge­çi­ril­jek Ýa­pyk bi­na­lar­da we sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça V Azi­ýa oýun­la­ry­na taý­ýar­lyk gör­me­giň çäk­le­rin­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz umu­my bi­lim ber­ýän hem-de sport mek­dep­le­rin­de, okuw­çy­la­ryň, tür­gen­le­riň, şeý­le hem ra­ýat­la­ryň ara­syn­da Olim­pia­da-da ge­çi­ril­jek oýun­la­ryň gör­nüş­le­ri, onuň ta­ry­hy äh­mi­ýe­ti ba­ra­da sport hü­när­men­le­ri­niň ga­zet-žur­nal­la­ryň sa­hy­pa­la­ryn­da, ra­dio­da, te­le­wi­de­ni­ýe­de wa­gyz-ne­si­hat iş­le­ri­ni ge­çir­me­li­dik­le­ri­ni nyg­ta­dy. Me­nem bu ugur­dan hü­när­men hök­mün­de köp ýyl­lyk iş tej­ri­bä­me esas­la­nyp, şu ma­ka­lam­da 2017-nji ýyl­da ýur­du­myz­da ge­çi­ril­jek Ýa­pyk bi­na­lar­da we sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça, V Azi­ýa oýun­la­ry­nyň 21 gör­nü­şi­niň 3-si bo­ýun­ça ýag­ny, türk­men gö­re­şi, ýe­ňil at­le­ti­ka we ten­nis ba­ra­da gür­rüň ber­me­gi ma­kul bil­dim.

Türk­men gö­re­şi
Gö­reş – adam­za­da bel­li bo­lan spor­tuň iň ga­dy­my gör­nüş­le­ri­niň bi­ri­dir. Oguz han­dan göz­baş al­ýan türk­men hal­ky­nyň ta­ry­hyn­da spor­tuň iň köp­çü­lik­le­ýin meş­gul­la­nyl­ýan gör­nü­şi bo­lan türk­men gö­re­şi uly meş­hur­ly­ga eýe­dir. Türk­men gö­re­şi hal­ky­my­zyň mil­li spor­ty bo­lup, geç­miş­den tä şu gün­le­ri­mi­ze çen­li toý-to­ma­şa­la­ry, baý­ram­la­ry be­ze­ýän sport sun­ga­ty­dyr. Türk­men gö­re­şi­niň özü­ne mah­sus bo­lan öz­bo­luş­ly aý­ra­tyn­lyk­la­ry bar. Gö­re­şiň ýa­ka­laş­ma, alyş hem-de gu­şak­ly gör­nüş­le­ri bo­lup, ola­ryň til­sim­le­ri­ni oňat öz­leş­di­ren päl­wan­lar spor­tuň ba­şa-baş sö­weş gör­nüş­le­ri bi­le­nem meş­gul­lan­ma­ga ukyp­ly bol­ýar­lar. Gö­reş adam­da be­den sag­ly­gy­ny, gö­zel­lik, sa­byr-ta­ka­dy, gu­jur-gaý­ra­ty, hüş­gär­li­gi, mak­sa­da ok­gun­lu­ly­gy ös­dür­ýär.
Ir­ki dö­wür­ler­de türk­men gö­re­şi­ni sy­nag hök­mün­de hem ula­nyp­dyr­lar. Kä­ha­lat­lar­da adam­la­ryň ara­syn­da dö­re­ýän dür­li je­del­le­ri ak­sak­gal­la­ryň ýol­baş­çy­ly­gy esa­syn­da gö­reş tut­dur­mak ar­ka­ly-da çö­züp­dir­ler.
Türk­men mil­li gö­re­şi­niň ta­ry­hyn­da bir­nä­çe ha­ly­pa päl­wan­lar bar. Olar­dan Mah­myt päl­wan (Pil­mah­myt), Bäh­bit päl­wan, An­na­dur­dy Ýag­so­ran ýa­ly şah­sy­ýet­le­ri gör­kez­mek bo­lar. Bu päl­wan­la­ryň ady, şan-şöh­ra­ty, goň­şy ýurt­lar­da-da bel­li bo­lup­dyr. Çe­çen asy­ryň or­ta­la­ryn­da Hu­daý­ber­di Pal­ta­ýew, Mät­we­li Mä­ti­ýew, Ata Öwe­zow, My­rat Sa­pa­row ýa­ly päl­wan­la­ry­my­zyň ady hal­ky­my­zyň ara­syn­da giň­den meş­hur­dy.
Mil­li Ga­raş­syz­ly­gy­my­za eýe bo­la­ny­myz­dan soň, türk­men gö­re­şi ýur­du­myz­da giň­den ös­dü­ril­di. Spor­tuň bu gör­nü­şi hä­li-şin­di tu­tul­ýan toý-baý­ram­la­ry­my­zyň be­ze­gi bol­dy. Soň­ky ýyl­lar­da mil­li Li­de­ri­mi­ziň baş­da dur­ma­gyn­da se­bit we hal­ka­ra ýa­ryş­la­ryn­da öň­dä­ki orun­la­ry eýe­le­me­gi mak­sat edin­ýän päl­wan­la­ryň en­çe­me­si­niň ýe­tiş­ýän­di­gi örän buý­san­dy­ry­jy­dyr.
Ýe­ňil at­le­ti­ka
Spor­tuň bu gör­nü­şi hem­me­le­re mah­sus, köp­çü­lik­le­ýin meş­gul­la­nyl­ýan sport­dur. Ol ýö­re­mek, yl­ga­mak, bök­mek we zyň­mak ýa­ly sport gör­nüş­le­ri­ni öz içi­ne al­ýar. Spor­tuň şa­sy ha­sap­la­nyl­ýan ýe­ňil at­le­ti­ka spor­tuň äh­li gör­nüş­le­ri­niň için­den eriş-ar­gaç bo­lup geç­ýär. “At­le­ti­ka” ga­dy­my grek sö­zi bo­lup, türk­men di­lin­de “maşk et­mek” di­ýen ma­ny­ny aň­lad­ýar. Ga­dy­my Gre­si­ýa­da güýç­li, çy­dam­ly, ça­la­syn, ba­tyr adam­la­ry ýa­ryş­dy­ryp, ola­ryň ça­la­syn he­re­ket­le­ri­ne to­ma­şa edip­dir­ler. Ola­ra “at­let­ler” di­ýip, at be­rip­dir­ler. Ýe­ňil at­le­ti­ka öz baş­lan­gy­jy­ny örän ga­dym­dan alyp gaýd­ýar.
Bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň­ki 776-njy ýyl­da ge­çi­ri­len bi­rin­ji Olim­pia­da­da ýe­ňil at­le­ti­ka­nyň di­ňe yl­ga­mak gör­nü­şi bo­ýun­ça ýa­ryş gu­ra­lyp­dyr. Ýa­ry­şa gat­na­şy­jy­lar go­laý ara­ly­ga yl­ga­mak bo­ýun­ça ýa­ry­şyp­dyr­lar. Soň-soň­lar bu bäs­le­şi­giň çä­gi­ni art­dy­ryp, 5 gör­nüş bo­ýun­ça güýç sy­na­ny­şyp­dyr­lar. Olar yl­ga­mak, uzyn­ly­gy­na bök­mek, gö­reş­mek, ýas­myk (disk) we naý­za zyň­mak bo­ýun­ça öz us­sat­lyk­la­ry­ny gör­ke­zip­dir­ler. 1896-njy ýyl­da ge­çi­ri­len I Olim­pi­ýa ýa­ryş­la­ryn­da ame­ri­ka­ly at­let T.Berk 100 metr ara­ly­gy il­kin­ji bo­lup geç­ýär. T.Berk bu ara­ly­gy 12 se­kunt­da geç­me­gi ba­şa­ryp­dyr. Pa­riž­de ge­çi­ri­len II Olim­pia­da ýa­ryş­la­ryn­da bu ara­ly­gy 11 se­kunt­da geç­me­gi ba­şar­ýar­lar. 100 metr ara­ly­gy 10 se­kun­da ge­tir­mek üçin at­let­le­re 68 ýyl ge­rek bo­lup­dyr. 1968-nji ýyl­da Mek­si­ka­da ge­çi­ri­len XIX Olim­pi­ýa oýun­la­ryn­da ame­ri­ka­ly D.Haýns 100 metr ara­ly­gy 9,95 se­kunt­da geç­ýär. 2009-njy ýyl­da Ger­ma­ni­ýa­da ge­çi­ri­len ýe­ňil at­le­ti­ka bo­ýun­ça Dün­ýä çem­pio­na­tyn­da ýa­maý­ka­ly at­let Hu­seýn Bolt 100 metr ara­ly­gy 9,58 se­kunt­da geç­me­gi ba­şar­ýar we dün­ýä re­kor­dy­ny tä­ze­le­ýär. Hä­zir­ki dö­wür­de Olim­pia­da ýa­ryş­la­ryn­da ýe­ňil at­le­ti­ka­nyň 20-den gow­rak gör­nü­şi bo­ýun­ça ýa­ryş­lar gu­ral­ýar.

Ten­nis
XI asyr­da “re­al – ten­nis” ýa-da “zýo-de pom” esas­lan­dy­ryl­ýar. Ol “eliň aý­asyn­da oý­nal­ýan oýun” ma­ny­sy­ny be­rip­dir. XIII we XIV asyr­lar­da Ita­li­ýa­da, Ang­li­ýa­da hem-de Fran­si­ýa­da ten­ni­siň dar­ty­lan ýü­püň üs­tün­de to­py el­le­riň kö­me­gi bi­len zy­ňyl­ýan gör­nü­şi oý­na­lyp­dyr. Di­ňe iki ýüz ýyl­dan soň, ýag­ny XIV asyr­da ten­nis ra­ket­ka­sy peý­da bo­lup­dyr. Hä­zir­ki za­man ten­nis oý­ny 1873-nji ýyl­da Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da ýaý­baň­lan­ýar. Ony oý­lap ta­pan bri­tan go­şu­ny­nyň ser­ker­de­si Uol­ter Uing­fird­dir. Ol ten­ni­si öz myh­man­la­ry­na güý­men­je hök­mün­de ýa­sap­dyr.
Uol­ter Uing­fird 1874-nji ýyl­da ten­nis oý­nu­nyň düz­gü­ni­ni kes­git­le­ýär. Il­ki ten­ni­si el­de, bi­raz soň­ra el­lik­de, ta­ýak­da oý­nap­dyr­lar. Il­kin­ji ten­nis ýa­ry­şy 1877-nji ýyl­da Ang­li­ýa­nyň Uimbl­don şä­he­rin­de ge­çi­ril­ýär. 1913-nji ýyl­da hal­ka­ra ten­nis fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň (TTF) düý­bi tu­tul­ýar. 1998-nji ýyl­da oňa 190-a go­laý mil­li fe­de­ra­si­ýa go­şul­ýar. Ten­nis olim­pi­ýa oýun­la­ry­nyň ara­sy­na 1896-njy ýyl­da go­şul­ýar we şol ýyl­da er­kek­le­riň ara­syn­da, 1900-nji ýyl­da bol­sa ze­nan­la­ryň ara­syn­da ýa­ryş ge­çi­ril­ýär. At­la­ry ro­wa­ýat­la­ra öw­rü­len ten­nis­çi­ler­den Bill Til­den, Els­nort Waýns Fred Per­ri, Jek Kreým­ler we Pan­ço Gon­sa­le da­gy köp­le­re bel­li­dir.

Aman­gel­di Ata­ba­ýew,
Ak­de­pe et­ra­byn­da­ky 2-nji or­ta
mek­de­biň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА