Hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda Mirasa sarpa goýmak, Watany özgertmek ýylynda ýurdumyzda dünýä nusgalyk işler amala aşyrylýar. Halkymyzyň ruhy dünýäsiniň ganaty bolup gelen edebi eserlerimiziň, milli gymmatlyklarymyzyň dünýä ýaýylmagy dünýä halklarynda çuňňur gyzyklanmalary artdyrýar.
Gündogar halklarynyň halk döredijilik eserleri köp öwüşginlidir hem-de many we gerimi babatda ýaýrawlydyr. Gündogarda uly meşhurlyk gazanan şeýle eserleriň biri-de Keý-Kowsuň ogly Gilanşaha nesihat bermek maksady bilen ýazan kitabydyr. Muny onuň ogluna: “Oglum, bu dünýäde meniň toplan iň gowy zatlarym şu sözlerdir. Men iň eý görýän adamym bolan saňa şu sözleri miras goýasym geldi” diýen sözleri-de tassyklaýar.
Keý-Kowus 1021-1098-nji ýyllar aralygynda ýaşap geçipdir. Ol Ýürjen şäheriniň häkimi Kowusyň agtygy eken. Ol atasynyň hatyrasyna kitabyny “Kowusnama” diýip atlandyrypdyr.
Keý-Kowus meşhur eserini uzak ýyllaryň dowamynda döredipdir. Onuň kämil çykmagyna her bir ündeýän pikirini degerli mysallaryň üsti bilen berkitmegi ýardam edipdir.
Taryhy maglumatlar Keý-Kowusyň dini taglymatlardan-da, dünýewi ylymlardan-da ýeterlik baş çykarandygyny tassyklaýar. Ol dünýä halklarynyň ençemesiniň medeniýetini, dilini gowy bilipdir. Onuň köpýyllyk zähmetiniň miwesi bolan “Kowusnama” eseri awtoryň baý durmuş tejribeli, ýokary ylymly-bilimli bolandygyny habar berýär.
“Kowusnama” eseri okyjylar köpçülüginiň arasynda nesihatnama hökmünde belli bolupdyr. Eser belli bir adama degişli bolsa-da, onda gozgalýan meseleleriň tutuş adamzat nesline degişlidigi üçin ony söýüp okapdyrlar we beýan edilýän pikirlerden degişli netije çykarypdyrlar. Eseriň esasy ideýasy – atanyň öz perzendine berýän pentlerinden we nesihatlaryndan ybarat bolupdyr. Mähriban ata eziz perzendine her bir meselede oýlanyşykly, pähim-paýhasly, sabyrly bolmagy ündeýär. Awtor aýdýan, beýan edýän pikirlerini dürli degerli mysallaryň üsti bilen berkidýär. Bu aýdylýan pentleriň perzendiň aňynda ornaşmagyna ýardam edýär.
Käbir ýitip giden däp-dessurlaryň, milli oýunlaryň ýatlanmagy eseriň gymmatyny has-da artdyrýar. Olarda ata-babalarymyzyň durmuşyna mahsus bolan dürli ýagdaýlar beýan edilýär. Umumylykda alnanda, kitap 44 fazyldan, ýagny bölümden durýar. Bölümler biri-biri bilen many taýdan baglanyşyp, bitewi bir mazmuny emele getirýär. Çagalara mynasyp terbiýe bermekde, ýagşylygy ýaran edinip, ýaman närselerden gaça durmakda eseriň ähmiýeti diýseň uludyr. Aradan ýüzýyllyklaryň geçendigine garamazdan, eseriň öz agramyny saklaýandygy hem şunuň bilen baglanyşyklydyr.
Eserde gozgalýan käbir pikirlere nazar salalyň.
“Ata-enäni sylamak hakynda” atly bölüm eserde aýratyn orny eýeleýär. Onda pähim-parasatly ata perzendine ýüzlenip, oňa öwüt-ündewleri edýär: “Oglum, ata-enäniň göwnüne degmegin, olaryň ýüregine bitmez ýara salmagyn, çünki Ýaradan ata bilen enäni ynjydana agyr jeza berýändir. Allatagala şeý diýipdir: “Sen olary ynjytma, olara hoş sözler diý”.
Ata-ene seni jan-dili bilen ösdürip ýetişdiren adamlardyr. Sen olaryň göwnüne degseň, hiç haçan ýagşylyk görmersiň. Perzentleriň saňa nähili rakyp bolmaklaryny isleseň, senem ata-eneňe şonça rakyp bolgun! Seni dogran nämäni arzuw edýän bolsa, senden önjek hem şony arzuw eder. Perzent miwä meňzese, ata-ene daragta meňzeýändir. Daragtyň idegini ýetirdigiňçe, miwesi köp we datly bolýar, ata-eneňi hem näçe sylap, olara näçe hyzmat etseň, olaryň sen hakdaky doga-dilegleri şonça tiz hasyl bolar, sen Allanyň ýanynda hem, ata-enäniň ýanynda hem ýüzli bolarsyň”.
“Kowusnama” eserinde mundan başga-da, dostluk, dilewarlyk, kiçigöwünlilik, bilimiňi artdyrmak, bedewi tanamak, myhmançylyk, bagşy-sazandalyk, dürli görnüşli oýunlaryň ähmiýeti barada hem öwüt-nesihatlar ündelýär.
“Kowusnamada” ýörite “Amanat zady saklamak hakynda” atly bölüm bar. Onda şeýle diýilýär: “Eý, balam, eger saňa bir kişi amanat bir närse tabşyrjak bolsa, ýagdaýyny tapsaň, ony kabul etmegin, sebäbi amanady saklamak örän kyn işdir. Eger amanady kabul etseň, tä eýesine tabşyrýançaň, ýagşy saklagyn, salamat tabşyrarsyň. Amanada hyýanat etmegin, amanada – gymmat bahaly zer diýipdirler. Eger dogry sözli bolsaň, hemme wagt döwletli ýaşarsyň, ýagny dünýädäki hemme baýlyk dogry sözli adama degişlidir”.
Çaga terbiýesinde, ýaş nesilleriň dogry ýola gönükmeginde “Kowusnama” eseriniň ähmiýeti uludyr. Gymmaty egsilmejek bu eser häzirki döwürde dünýä halklarynda şol sanda Berkarar döwletimiziň bagtyýar raýatlarynyň arasynda-da iň bir söýlüp okalýan eser hökmünde öz ähmiýetini saklap gelýär.
Babaguly HEKIMOW,
Lebap welaýatynyň Hojambaz
etrabyndaky 21-nji orta
mekdebiň mugallymy.