Dün­ýä tä­sin­lik­le­ri

Ýer ýü­zün­de aja­ýyp ýer­ler köp bo­lup, ola­ry söz bi­len su­rat­lan­dyr­mak aň­sat däl. Bu tä­sin­lik­ler wul­kan ha­dy­sa­la­ry­nyň ýa-da me­teo­ri­tiň gaç­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le ge­lip­dir. Kä­bi­ri bol­sa mil­li­on­lar­ça ýyl do­wam eden te­bi­gy ero­zi­ýa­nyň ne­ti­je­sin­de, çö­lüň jüm­mü­şin­de ýa-da de­ňiz­ler­de peý­da bo­lup­dyr. Ge­liň, dün­ýä­niň iň tä­sin ýer­le­ri ba­ra­da gys­ga­ça mag­lu­mat­la­ra se­re­de­liň!

Sa­ha­ra­nyň gö­zi: Maw­ri­ta­ni­ýa­da ýer­leş­ýän hal­ka gör­nüş­li çyk­gyt dün­ýä­niň iň owa­dan geo­lo­gik tä­sin­lik­le­ri­niň bi­ri ha­sap­lan­ýar. Sa­ha­ra çö­lün­dä­ki göz şe­kil­li tä­sin hal­ka­ny di­ňe kos­mos­dan gö­rüp bol­ýar. Bu hal­ka­nyň dia­met­ri tak­my­nan 50 km-e ba­ra­bar. Alym­la­r bu ýe­riň top­ra­gy­ň ero­zi­ýa­sy ne­ti­je­sin­de eme­le ge­len­di­gi­ni çak­la­ýar­lar.
Uly gök çukur: Be­li­z şä­he­rin­den 70 km uzak­lyk­da ýer­leş­ýän çu­kur merjen ri­fleri­niň mer­ke­zin­de ýer­leş­ýär. Dia­met­ri 400 metr bo­lan te­ge­lek gör­nü­şli çu­ku­ryň çuň­lu­gy 124 met­re ba­ra­bar­dyr. Te­ge­li­giň goýy reň­kiniň ge­og­ra­fi­k eme­le ge­liş bo­lup, onuň daş-tö­we­re­gi­niň ara­syn­da­ky çuň­luk ta­pa­wu­dy bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dy­gy aý­dyl­ýar.
«Ga­ra­gum ýal­ky­my»: Ga­ra­gum säh­ra­sy­nyň jüm­mü­şin­de ýer­leş­ýän bu tä­sin­lik dün­ýä­niň sy­ýa­hat edil­me­li ýer­le­ri­niň ha­ta­ryn­da he­mi­şe öň­dä­ki orun­lar­da dur­ýar. Iň öz­bo­luş­ly hem-de gaý­ta­lan­ma­jak te­bi­gy ýa­dy­gär­lik­le­riň bi­ri ha­sap­lan­ýan şeý­le no­ka­da Ýer ýü­zün­de baş­ga hiç ýer­de duş ge­lin­me­ýär. Giň säh­ra­nyň mer­ke­zin­dä­ki ägirt uly alaw gi­je­si­ne alys­lar­dan gö­rün­ýär. Onuň go­la­ýy­na ba­ra­nyň­da bol­sa, ja­dy­laý­jy duý­gy gap­lap al­ýar. Ala­wyň ýy­ly­ly­gy daş-tö­we­re­ge ýaý­ra­ýar. Gi­je­ki tä­sin­li­gi syn­lan sy­ýa­hat­çy­la­ryň bu gör­nüş­le­re haý­ran gal­ma­gy tö­tän­den däl­dir. Ala­wyň öz­bo­luş­ly öwüş­gi­ni Gü­nüň ýaş­ýan pur­sa­ty al­tyn­sow şa­pa­gyň şe­ki­li bi­len ut­ga­şyp, has tä­sin gö­zel­ligi dö­red­ýär. «Ga­ra­gum ýal­ky­my» te­bi­gy gaz ýa­ta­gy bo­lup, ol 1970-nji ýyl­lar­da göz­leg iş­le­ri al­nyp bar­lan­da, top­ra­gyň opu­ryl­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le ge­lip­dir. Oý­lu­gyň dia­met­ri 69 met­re we çuň­lu­gy 30 met­re ba­ra­bar­dyr.
Ere­bus buz ga­ýa­la­ry: dün­ýä­niň iň so­wuk yk­ly­my bo­lan An­tark­ti­da­da buz­dan eme­le ge­len tä­sin ga­ýa­lar bar. Bo­ýy 20 met­re ýet­ýän bu ga­ýa­lar ýi­tip bar­ýan wul­ka­nyň bö­lek­le­ri ha­sap­lan­ýar. Bu ýer­den ýü­ze çy­kan la­wa akym­la­ry, Sa­tur­nyň, Ýu­pi­te­riň we Nep­tu­nyň üs­tün­dä­ki şe­kil­le­re ça­lym ed­ýär. Dün­ýä­niň iň gu­rak ýe­ri bo­lan An­tark­ti­da­nyň kä­bir ýer­le­rin­de 2 mil­li­on ýyl bä­ri hiç hi­li ýa­gyn ýag­man­dyr.
Ga­myş tüý­dük go­wa­gy: Hy­ta­ýyň de­mir­ga­zyk-gün­ba­ta­ryn­da­ky Guýi­lin şä­he­ri­niň mer­ke­zin­den, tak­my­nan, 6 km uzak­lyk­da­ ýer­leş­ýän go­wak ga­dy­my­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. 180 mil­li­on ýyl ozal eme­le ge­len­di­gi çak­la­nyl­ýan go­wa­gyň çuň­lu­gy 240 met­re ýet­ýär. Şeý­le-de bol­sa onuň içi o di­ýen ga­raň­ky däl. Se­bä­bi, Gün şöh­le­si go­wa­gyň içi­ne de­pe­den gö­ni düş­ýär. Go­wa­gyň di­war­la­ryn­da­ky reňk­li daş­lar şöh­lä­ni yza ser­pik­di­rip, ýag­tyl­an­dyr­ýar hem-de ja­dy­laý­jy te­bi­gy gö­zel­li­gi eme­le ge­tir­ýär. Bu ýe­r 1940-njy ýy­la çen­li nä­bel­li bo­lup­dyr. Hä­zir­ki wagt­da Guýi­lin se­bi­ti­ iň köp sy­ýa­hat­çy­lyk edil­ýän mer­kez­le­riň bi­ri­ne öw­rül­di. Bu go­wak «te­bi­gy sun­gat köş­gi» diý­lip at­lan­dy­ryl­ýar. Reňk­li öwüş­gin­le­ri bi­len ta­pa­wut­lan­ýan köş­güň iç­ki gur­lu­şy ga­myş tüý­dü­ge meň­zeş bo­lan­soň, şeý­le at­lan­dy­ry­lyp­dyr.
Daş to­ka­ýy: Ma­da­gas­kar ada­sy­nyň gün­ba­ta­ryn­da­ky Me­la­ky se­bi­tin­de ýer­leş­ýär täsin «tokaý» mil­li­on­lar­ça ýyl­lyk ero­zi­ýa­la­ryň ne­ti­je­sin­de go­ri­zon­tal we wer­ti­kal geo­lo­gik gur­luş­lar hök­mün­de ýü­ze çy­kypdyr. Bu düz­lük iň­ňe uç­la­ry ýa­ly ga­ty ýi­ti we uç­ly ga­ýa­lar­dan we go­wak­lar­dan yba­rat. Bu tä­sin se­bit ÝU­NES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä mi­ra­sy hök­mün­de ha­sa­ba alyn­dy. To­ka­ýyň uzyn­ly­gy 666 km-dir. Bu ge­og­ra­fi­k se­bit­ haý­wa­nat dün­ýä­si­ne o di­ýen baý däl.