Dün­ýä sy­ýa­hat­çy­ly­gyn­da te­bi­gat­da ge­ze­lenç et­mek meş­hur ugur­la­ryň bi­ri­dir. Te­bi­gat adam­za­da mad­dy baý­lyk bi­len bir­lik­de ru­hy baý­lyk hem ber­ýär. Eko­sy­ýa­hat­çy­ly­gyň bir ug­ry bo­lan te­bi­ga­ta ge­ze­lenç et­mek şol ýur­duň ila­ty, me­de­ni­ýe­ti, ru­hy dün­ýä­si bi­len ýa­kyn­dan ta­nyş­ma­ga ýar­dam ed­ýär. Ja­han­keş­de­le­ri özü­ne çek­ýän tä­sin­lik­ler türk­men top­ra­gyn­da diý­seň kän­dir. Dag ýe­rin­de da­gy, de­ňiz ýe­rin­de deň­zi, üm­mül­mez Ga­ra­gum säh­ra­sy ýa­ly giň çö­li bo­lan di­ýa­ry­myz­da te­bi­ga­ty sö­ýü­ji­ler üçin gy­zyk­ly ge­ze­lenç­le­ri gur­na­ma­ga ze­rur şert­ler dö­re­di­len­dir. Hat­da, bi­ziň üm­mül­mez Ga­ra­gum çö­lü­miz hem to­mus wagt­la­ry dün­ýä­niň iň ys­sy kün­jek­le­ri­niň bi­ri ha­sap­lan­sa-da, ba­har, güýz, gyş ma­ha­lyn­da­ky tä­sin gö­zel­li­gi, baş­ga hiç bir ýer­de duş­ma­ýan ösüm­lik hem haý­wa­nat dün­ýä­si bi­len gö­ren­le­ri haý­ra­na goý­ýar. Meş­hur wa­tan­çy şa­hy­ry­myz Se­ýit­na­zar Se­ý­di­niň:
Pas­ly ba­har­lar­da seý­ra­na çyk­sak,
Tü­ken­mez ýol­la­ryň bar­dyr sen çö­lüň.
Üs­tüň­de ýaý­na­ýyp, my­ra­da ýet­sek,
Lä­le­zar gül­le­riň bar­dyr sen çö­lüň”
– di­ýip, was­py­ny ýe­ti­ren Ga­ra­gu­m te­bi­ga­ty­nyň öz­bo­luş­ly­ly­gy, de­ňiz tol­ku­ny­ny ýat­lad­ýan ür­gün çä­ge­li­gi, gu­rak şert­de ýa­şa­ma­ga uý­gun­la­şan sa­zak to­kaý­lyk­la­ry, bio­dür­li­li­ge baý bo­lan haý­wa­nat dün­ýä­si bi­len Ýer şa­ry­nyň ýe­ne bir baý te­bi­gat­ly ýe­ri­niň bar­dy­gy­ny dün­ýä äş­gär ed­ýär.
Go­laý­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz gö­zel paý­tag­ty­my­za iş sa­pa­ry­ny ama­la aşyr­mak bi­len, şä­he­riň de­mir­ga­zy­gyn­da Ga­ra­gum çö­lü­niň kün­jek­le­ri­niň bi­ri­ne ba­ran­da, suw, top­rak, ho­wa bar­lag­la­ry­ny ge­çir­ýän göç­me bar­lag­ha­na­nyň işi bi­len ta­nyş­dy. Şon­da mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­myz türk­men top­ra­gy­nyň her bir kün­je­gi­niň özü­ne my­na­syp ga­ral­ma­gy­na my­na­syp­dy­gy­ny nyg­ta­mak bi­len, Ga­ra­gu­ma tä­ze dur­mu­şyň gel­jek­di­gi­ni, bu ýer­de zäh­met­sö­ýer hal­ky­my­zyň ta­gal­la­sy bi­len tä­ze oba­la­ryň, ba­gy-bos­san­lyk­la­ryň peý­da bol­jak­dy­gy­ny aýt­dy. Diý­mek, go­laý ýyl­lar­da Ga­ra­gu­ma tä­ze­den gül­le­ýiş ga­raş­ýan­dyr.
Ýur­du­myz­da te­bi­gy ýa­dy­gär­lik­le­riň 200-den gow­ra­gy ýer­leş­ýär. Şo­la­ryň ag­la­ba­sy Ga­ra­gu­myň jüm­mü­şin­dä­ki Ýe­riň geo­lo­gik ta­ry­hy­ny ýat­lad­ýan haý­wan­la­ryň da­şa öw­rü­len yz­la­ry, ýe­liň eme­le ge­ti­ren şe­kil­le­ri, lä­bik wul­kan­lar, Amy­der­ýa­nyň kö­ne ha­na­sy, Sa­ry­ga­myş kö­li, Aý­bö­wü­rüň gyr­la­ry ýa­ly te­bi­gy ýa­dy­gär­lik­ler baş­ga kün­jek­ler­de duş­ma­ýan­ly­gy bi­len tä­sin­dir. Gür ilat­ly we ant­ro­po­gen tä­sir­ler­den daş­da bo­lan Ga­ra­gum çö­lü­mi­ziň te­bi­ga­ty­nyň her bir kün­je­gi gy­zyk­ly­dyr. Äpet gum gi­ňiş­li­gi­niň te­bi­ga­tyň ýo­wuz şert­le­ri­ne uý­gun­la­şan ösüm­lik we haý­wa­nat dün­ýä­si alym­lar üçi­nem, sy­ýa­hat­çy­lar üçi­nem diý­seň tä­sir­li­dir.
Ýur­du­my­zyň de­mir­ga­zy­gyn­da­ky po­le­gen döw­rü­niň jyns­la­ry­na de­giş­li bo­lan Bö­ten­da­gyň gy­ry we şol ýer­de ýer­leş­ýän or­ta asyr­lar­da ýa­şan, ys­la­myň güýç­li pi­ri ha­sap­lan­ýan Yb­ra­ýym Ed­he­miň aram­gä­hi zy­ýa­rat­çy­la­ryň, ta­ryh­çy­la­ryň iň bir gy­zyk­ly sy­ýa­ha­ta ge­lin­ýän ýe­ri­dir. Halk ara­syn­da aý­dym-sa­zyň pi­ri ha­sap­lan­ýan Aşyk Aý­dyň Pi­riň aram ta­pan ýe­ri hem bu ýer­den uzak­da däl. Wa­ta­ny­my­zyň aja­ýyp te­bi­ga­ty­na, şöh­rat­ly ta­ry­hy­na, be­ýik şah­sy­ýet­le­ri­ne buý­san­ýan hal­ky­myz ýy­lyň äh­li pas­lyn­da, aý­ra­ty­nam to­mus aý­la­ry bu ta­ry­hy ýer­le­re gy­zyk­ly ge­ze­lenç­le­ri gu­ra­ýar­lar. Ýe­ne-de çö­lüň için­de Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň yz gal­dy­ran ta­ry­hy ýer­le­ri­ni, ýüz­ýyl­lyk­lar­dan ga­lan kö­ne ga­la­la­ry gör­mek bol­ýar.
Se­bi­ti­mi­ziň eko­lo­gik ýag­da­ýy­na oňaý­ly tä­sir et­jek Ga­ra­gum çö­lün­de dö­re­di­len “Al­tyn asyr” türk­men kö­li we oňa gel­ýän zeý aka­ba­la­ry­nyň gu­rul­ma­gy çöl te­bi­ga­ty­nyň ösüm­lik we haý­wa­nat dün­ýä­si­ni has-da baý­laş­dyr­dy. Aý­ra­tyn hem Türk­me­nis­ta­nyň Gy­zyl ki­ta­by­na gi­ren seý­rek duş gel­ýän haý­wan­la­ryň san taý­dan kö­pel­me­gi te­bi­ga­ty öw­re­ni­ji­le­riň ün­sü­ni özü­ne çek­ýär. Hä­zir­ki wagt­da zeý aka­ba­la­ry­nyň ug­run­da ýer­le­şen Ýe­ra­jy, Rah­man­köl, Uzyn şor, Zeň­ňi ba­ba, Ata­baý köl ýa­ly köl­le­riň ke­nar­la­ram tä­sin gö­zel­lik­le­re eýe bol­dy. Mu­nuň özi eme­le ge­len amat­ly şert­ler bi­len bag­ly­dyr. Kö­le ýa­kyn ýer­leş­ýän “Gum­ly­la­ryň ku­ror­ty” di­ýil­ýän mi­ne­ral be­je­riş suw­ly Kür­tüş ba­ba kö­li köp­le­riň ün­sü­ni çek­ýär. Alym­lar Kür­tüş ba­ba kö­lü­niň mi­ne­ral se­riş­de­le­ri­niň ke­sel be­je­riş äh­mi­ýe­ti­ni Mol­la­ga­ra kö­li bi­len de­ňeş­dir­ýär­ler hem-de bu ýer­de tä­ze şy­pa­ha­na dö­ret­me­giň şert­le­ri­niň bar­dy­gy­ny aýd­ýar­lar. Ýer­li halk bu köl­den öz­le­ri üçi­nem, mal­la­ry üçi­nem şy­pa tap­ýar­lar.
Sy­ýa­hat­çy­lar üçin çöl şert­le­rin­de ýa­şa­ýan ýer­li ila­tyň dur­mu­şy, me­de­ni­ýe­ti, mil­li ta­gam­la­ry, däp-des­sur­la­ry hem diý­seň gy­zyk­ly­dyr. Ýer­li ilat esa­san hem dü­ýe­dar­çy­lyk we do­war­dar­çy­lyk bi­len ho­ja­ly­gy­ny do­lan­dyr­ýar­lar. Ar­wa­na dü­ýe­ler ir sä­her­den öz­le­ri ot­lap, ag­şam­ly­gy­na öz­le­ri ýa­tak­la­ry­na do­lan­ýar­lar. Bu tä­sin­lik­le­ri il­kin­ji ge­zek gö­ren adam­lar: “Edil öw­re­di­lip goý­lan ýa­ly, nä­hi­li akyl­ly mal­lar” di­ýip haý­ran gal­ýar­lar. Gum için­de ýa­şa­ýan ilat beý­le­ki ýer­ler­de ýi­tip gi­den mil­li ta­gam­la­ry hem us­sat­lyk bi­len taý­ýar­la­ýar­lar. Ola­ryň ak öý­le­rin­de otu­ryp, duz-ta­gam iý­me­giň hem lez­ze­ti bar. Gum içi­ne ge­ze­len­je ba­ra­nyň­da il­kin­ji ge­zek gör­jek geň-ena­ýy tä­sin­lik­le­riň bar­dyr. Ys­sy, gu­rak şert­li­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, ýer­li hal­kyň myh­man gar­şy­la­mak­da baý me­de­ni däp-des­sur­la­ry bar. Türk­men ta­gam­la­ryn­dan go­wur­dak, iş­lek­li, çaý çor­ba­sy, dü­ýe ça­ly we aga­ra­ny bi­len meş­hur­dyr. Bu­la­ryň äh­li­si türk­men me­de­ni­ýe­ti­niň ga­dy­my­ly­gy­ny gör­kez­ýär.

Ogul­bagt Oraz­dur­dy­ýe­wa,
Türk­men döw­let bi­na­gär­lik-gur­lu­şyk
ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА