Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ryn­da eý­ýäm bir­nä­çe döw­le­tiň my­sa­lyn­da en­çe­me ýyl bä­ri duş gel­ýän adal­ga bo­lan “he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk” hut Türk­me­nis­ta­nyň my­sa­lyn­da tä­ze hä­si­ýe­te eýe bol­dy.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, 1995-nji ýy­lyň 12-nji de­kab­ryn­da özü­niň da­şa­ry sy­ýa­sy baş­lan­gyç­la­ry­nyň ne­ti­je­sin­de, BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 50-nji ýu­bi­leý ýyg­na­ny­şy­gy­nyň çäk­le­rin­de bu gu­ra­ma­­nyň äh­li ag­za­la­ry­nyň bi­ra­gyz­dan gol­da­ma­gyn­da Türk­me­nis­ta­na he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si be­ril­di. Bu bol­sa, Türk­me­nis­ta­nyň alyp bar­ýan hoş­ni­ýet­li, yn­san­per­wer da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­nyň BMG-niň äh­li ag­za­la­ry ta­ra­pyn­dan yk­rar edil­ýän­di­gi­niň aý­dyň su­but­na­ma­sy bol­dy.
Şeý­le hem 1995-nji ýy­lyň 27-nji de­kab­ryn­da Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk sta­tu­sy­na la­ýyk­lyk­da, “Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik bi­ta­rap­ly­gy ha­kyn­da” Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­on ka­nu­ny ka­bul edil­di. Bu resminama mun­dan beý­läk Türk­me­nis­ta­nyň hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ryn­da alyp bar­jak da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­nyň nä­hi­li ýö­rel­ge­le­re esas­lan­jak­dy­gy­ny kes­git­le­ýän esa­sy res­mi­na­ma bol­dy. 2015-nji ýy­lyň 3-nji iýu­lyn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 69-njy mej­li­sin­de 193 ýur­duň ses ber­me­gin­de Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk de­re­je­si ikin­ji ge­zek tas­syk­la­nyl­dy.
Şu ge­çen dö­wür­de hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ryn­da eý­ýäm bir­nä­çe döw­le­tiň my­sa­lyn­da en­çe­me ýyl bä­ri duş gel­ýän adal­ga bo­lan “He­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk” hut Türk­me­nis­ta­nyň my­sa­lyn­da tä­ze hä­si­ýe­te eýe bol­dy.
Şu mak­sat bi­len, 1815-nji ýyl­da Şweý­sa­ri­ýa,1831-nji ýyl­da Bel­gi­ýa, 1871-nji ýyl­da Lýuk­sem­burg bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si ber­len döw­let­ler bo­lup­dyr. Şeý­le mak­sat bi­len, 1955-nji ýyl­da Awst­ri­ýa hem bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si­ni alyp­dyr. Şo­lar­dan Şweý­sa­ri­ýa hem-de Awst­ri­ýa öz Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si­ni bi­ziň döw­rü­miz­e çen­li go­rap sak­la­ma­gy ba­şa­ryp­dyr­lar.
Ýö­ne 1995-nji ýyl­da Türk­me­nis­tan döw­le­ti­mi­ze Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 50-nji ýu­bi­leý ses­si­ýa­syn­da he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si­niň be­ril­me­gi­niň ne­ti­je­sin­de, bu ba­bat­da­ky ozal­ky bar bo­lan dü­şün­je­ler do­ly üýt­ge­di.
Bel­le­ni­len­ler­den hem mä­lim bol­şy ýa­ly, Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si­niň aý­ra­tyn­ly­gy onuň Türk­me­nis­tan ta­ra­pyn­dan ga­raş­syz saý­la­ny­lyp al­nan da­şa­ry sy­ýa­sat gör­nü­şi­di­gi bi­len ta­pa­wut­lan­ýar.
Şeý­le hem Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si beý­le­ki döw­let­le­riň­ki­den ta­pa­wut­ly­lyk­da Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy hem-de onuň ag­za döw­let­le­ri ta­ra­pyn­dan iki ge­zek yk­rar edi­len­li­gi­dir. Bu ta­ry­hy wa­ka BMG-niň öz ta­ry­hyn­da hem il­kin­ji ge­zek ga­bat gel­ýär. Aý­ra­tyn bel­le­me­li zat­la­ryň bi­ri hem-he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk sta­tu­sy bo­lan­ly­gy se­bäp­li ony yk­rar eden ta­rap­lar hem bu ba­bat­da kä­bir jo­gap­kär­çi­lik­le­re borç­lan­ýar­lar.
Bel­le­ni­len­ler bi­len bir ha­tar­da Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy oňyn ýa-da konst­ruk­tiw hä­si­ýe­te eýe bo­lup dur­ýar. Oňyn ýa-da konst­ruk­tiw bi­ta­rap­lyk, il­kin­ji no­bat­da di­ňe bir he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si­ne eýe bo­lan döw­le­tiň bäh­bit­le­ri­ne hyz­mat et­mek bi­len çäk­len­män, äh­lu­mu­my pa­ra­hat­çy­ly­gy, howp­suz­ly­gy we dur­nuk­ly ösü­şi ber­ka­rar et­me­giň mö­hüm gu­ra­ly bo­lup hyz­mat ed­ýär.
Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si se­bit hem-de äh­lu­mu­my pa­ra­hat­çy­ly­gy, howp­suz­ly­gy we dur­nuk­ly ösü­şi üp­jün et­mek işi­ne hem öz de­ger­li go­şan­dy­ny goş­ma­ga giň müm­kin­çi­lik­le­ri aç­dy. Hut şu nuk­daý­na­zar­dan Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si­ne eýe bol­ma­gyn­dan bä­ri ge­çen dö­wür­de se­bit hem-de hal­ka­ra de­re­je­sin­de ýe­ten be­lent sep­git­le­ri­dir ösüş­le­ri we öňe sü­ren baş­lan­gyç­la­ry sa­nar­dan has köp­dür.

Baýgeldi Weliýew,
Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersitetiniň mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА