Senagatlaşmagyň artmagy dünýäde şäher ilatynyň köpelmegine getirýär. Köp ýurtda şäher ilaty iki görnüşde kesgitlenilýär. Birinde diňe şäher merkezi hasaba alynýan bolsa, beýlekisinde şäheriň töwereklerindäki ilat hem hasaplanýar. Şeýle bolansoň, iň köp ilatly şäherleriň sanawy biri-birinden tapawutly bolup bilýär. Golaýda 2021-nji ýyldaky ilatynyň sany göz öňünde tutulyp, şeýle sanaw taýýarlandy. 10 şäheri öz içine alýan sanaw taýýarlananda, ykdysadyýet, medeniýet, ilat we başga-da birnäçe sebäpler göz öňünde tutulypdyr. Bu sanawda birinji orny Hytaýyň Çunsin şäheri eýeläpdir. Şäherde 30 million 751 müňden gowrak adam ýaşaýar. Uly metropolyň çäginde awtoulag, derman senagaty we beýleki ugurlarda önümçiligi amala aşyrýan 400-e golaý zawod bar. Hytaý Halk Respublikasynyň iň uzyn derýasy bolan Ýanszy derýasy hem bu şäheriň içinden geçýär. Mälim bolşy ýaly, bu uzyn derýa dürli ýükleriň daşalmagynda hem peýdalanylýar. Bu derýanyň metropolyň çäginden geçýän böleginde 25 köpri gurlupdyr. Çunsiniň meýdany 82 müň 300 inedördül kilometre barabardyr.
Hytaýyň iri port şäherleriniň biri hasaplanýan Şanhaý sanawda ikinji orny eýeläpdir. Meýdany 6 müň 340 inedördül kilometre ýetýän bu şäheriň 24 million 152 müň 700 ýaşaýjysy bar. Senagat taýdan ösýän iri sebitde soňky ýyllarda iş orunlarynyň artmagy bilen bu şähere köp adam göçüp gelipdir. Ösen infrastruktura döredilen şäherde metro bilen gezelenç etmek has amatly hasaplanýar. Iň uly we iň köp ilatly şäherleriň biri bolan Şanhaýda gadymy ýadygärlikler, binagärlik desgalary we ybadathanalar bar.
Pakistanyň Karaçi şäheri sanawyň üçünji ornuny eýeläpdir. Ilat sany boýunça uly şäher hökmünde ykrar edilen sebit 200 ýyl mundan ozal balykçylyk şäherçesi hökmünde esaslandyrylypdyr. Soňky geçirilen ilat ýazuwyna görä, Karaçiniň ilatynyň sany 23 million 500 müňe ýetipdir. Ilatynyň çalt depginde ösmegi metropolyň işjeň ösmegi bilen baglanyşyklydyr. Pakistan uly göwrümli daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek üçin şäherdäki salgytlary 10 göterim azaltdy we geljegi uly maýadarlar üçin amatly şertleri döretdi. Bu şäheriň çäginde köp sanly taryhy ýadygärlikler we özboluşly binagärlik desgalary bar. Şeýle hem bu şäher köplenç ýaşamak üçin iň arzan şäherleriň sanawyna-da girýär.
Hytaýyň paýtagty Pekin sanawda dördünji bolup, 21 million 705 müň ilaty bar. Dünýäniň iň uly şäherleriniň biri bolan Pekinde ýaşaýjylaryň köpüsi täze gurlan «Siheyuans» atly jaýlarda ýaşaýarlar. Bu jaýlar umumy howlusynyň barlygy bilen tapawutlanýar.
Sanawyň bäşinji ornuny Hindistanyň paýtagty Deli şäheri eýeläp, onuň ilatynyň sany 16 million 780 müňe ýetýär. Deli şäheri köp milletleriň we köp medeniýetleriň jemlenen ýeri hökmünde bellidir.
Dünýäniň altynjy uly şäheri bolan Lagosyň umumy ilaty 15 million 119 müňe barabardyr. Nigeriýanyň bu şäherinde ilatyň gürlügi ýokary görkezijä eýe bolup, her inedördül kilometre 17 müň adam düşýär. Daşary ýurt kompaniýalarynyň ştab-kwartiralary, abraýly egin-eşik brendleri, ofisler, söwda we güýmenje merkezleri hut şu sebitde ýerleşip, dünýäniň iň uly, ösen şäherleriniň hataryna girmegi başardy.
Dünýäniň iň uly şäherleriniň sanawynda Türkiýäniň Stambul şäheri hem bar. Sanawyň ýedinji ornuny eýeleýän metropolyň 15 million 30 müň ilaty bar.
Dünýädäki sekizinji uly şäher bolan Týansziniň 14 million 722 müňden gowrak ýaşaýjysy bar. Bu owadan şäher gadymy döwürlerden bäri Imperatoryň nebereleriniň dynç alýan ýeri bolupdyr. Häzirki wagtda dynç alynýan sebit metropolyň içinde galypdyr.
2018-nji ýylda Guançžou şäheriniň ilaty 14 million 500 müňden geçip, sanawda dokuzynjy orny eýeleýär. Bu şähere her ýyl dürli ýurtlardan millionlarça syýahatçy gelýär.
Ýaponiýanyň Tokio şäheri ilatynyň sany babatda hemişe öňdäki orunlary eýeleýär. Günüň dogýan ýurdunyň paýtagtynyň 13 million 743 müň ilaty bolup, sanawda onunjy orny eýeleýär. XV asyryň ortalarynda döredilen metropolyň köçeleri arassalygy bilen ünsi çekýär. Şäherde taryhy ýadygärlikleri hem-de häzirki zaman tehnologiýalarynyň durmuşa ornaşdyrylyşyny görmek bolýar.
Aýjeren HAÝYDOWA,
Türkmen döwlet medeniýet institutynyň talyby.
