Ösüş­le­riň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ni na­zar­la­ýan bag­ty­ýar­lyk döw­rü­miz­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miziň taý­syz ta­gal­la­sy ne­ti­je­sin­de, ýur­du­my­zyň hal­ka­ra ab­ra­ýy­nyň gün-gün­den ýo­kar­lan­ýan­dy­gy hal­ky­myz­da çuň­ňur buý­sanç duý­gu­la­ry­ny oýar­ýar. Ber­ka­rar ýur­du­my­zyň bu at-ab­ra­ýy şu ýy­lyň sent­ýabr aýy­nyň 17-27-si ara­ly­gyn­da paý­tag­ty­myz­da “Sag­dyn­lyk, Ru­hu­be­lent­lik, Dost­luk” şy­ga­ry as­tyn­da ge­çi­ril­jek Ýa­pyk bi­na­lar­da we sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça V Azi­ýa oýun­la­ry bi­len-de gö­nü­den-gö­ni bag­la­ny­şyk­ly­dyr.
Bar­ha ýa­kyn­lap gel­ýän Azia­da–2017-niň ra­ýat­la­ry­myz­da, şol san­da dün­ýä sport sö­ýü­ji­le­rin­de çuň­ňur gy­zyk­lan­ma­la­ry art­dyr­ýan­dy­gy ka­nu­na­la­ýyk ýag­daý­dyr. Se­bä­bi onuň dü­zü­min­de tas­syk­la­nan oýun­la­ryň gör­nüş­le­ri hä­zir­ki za­man dün­ýä­sin­de iň bir meş­hur­ly­ga eýe bo­lan sport gör­nüş­le­ri­dir. Şol oýun­la­ryň bi­ri hem mil­li Li­de­ri­mi­ziň tek­li­bi esa­syn­da oýun gör­nüş­le­ri­niň sa­na­wy­na gi­ri­zi­len türk­men mil­li gö­re­şi­dir.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, türk­men mil­li gö­re­şi me­de­ni­ýe­ti­mi­ziň aý­ryl­maz bö­le­gi bo­lup, öz göz­ba­şy­ny ga­dy­my dö­wür­ler­den alyp gaýd­ýar. Spor­tuň bu gör­nü­şi örän ga­dy­my­ly­gy­na ga­ra­maz­dan, özü­niň jem­gy­ýet­dä­ki äh­mi­ýe­ti­ni hä­li-hä­zi­re çen­li bir­jik-de ýi­tir­me­ýär. Gaý­tam, asyr­la­ryň do­wa­myn­da kä­mil­le­şen spor­tuň bu ga­dy­my gör­nü­şi bi­ziň gün­le­ri­miz­de has uly meş­hur­ly­ga eýe bol­ýar. Ga­dy­my ta­ry­hy çeş­me­ler­de türk­men­le­riň ata-ba­ba­la­ry­nyň gö­reş tä­lim­le­ri bi­len di­ňe bir er­kek­le­riň däl, eý­sem, ze­nan­la­ryň­-da meş­gul­la­nan­dy­gy ha­bar be­ril­ýär. Ga­dy­my grek we rim ta­ryh­çy­la­ry Tu­ra­nyň ze­nan­la­ry­nyň ba­şa-baş tut­lu­şyk­da, hat­da şöh­rat ga­za­nan er­kek päl­wan­la­ry­ny-da ýeň­en­dik­le­ri­ni haý­ran gal­mak bi­len be­ýan ed­ýär­ler. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ne biz ede­bi mi­ras­la­ry­my­za ser sa­la­ny­myz­da hem anyk göz ýe­tir­ýä­ris. Hal­ky­my­zyň geç­mi­şin­de en­çeme asyr­la­ryň do­wa­myn­da dil­den-di­le ge­çip, bi­ziň gün­le­ri­mi­ze gelip ýe­ten, türk­men hal­ky­nyň geç­mi­şi­ni, edim-gy­lym­la­ry­ny şöh­le­len­dir­ýän “Gö­rog­ly” eposyny oka­ny­myz­da, Gö­rog­ly­nyň, Be­zir­ge­niň keşp­le­rin­de, ge­lin-gyz­la­ryň ara­syn­da Har­man­dä­li­niň, Aý­sol­ta­nyň keşp­le­rin­de, biz hal­ky­my­zyň dur­mu­şyn­da gö­re­şiň nä­hi­li äh­mi­ýe­te eýe bo­lan­dy­gy­ny, hal­ky­my­zyň päl­wan­la­ra nä­hi­li hor­mat-sar­pa goý­ýan­ly­gy­ny aý­dyň gör­ýä­ris. Päl­wan gyz­lar Har­man­dä­lem, Aý­sol­ta­nam gö­reş­de Go­rog­ly­dan üs­tün çyk­ma­gy ba­şar­ýar­lar. Ýe­ňi­len Gö­rog­ly: “Beh, gyz­da­nam beý­le güýç­li päl­wan döre­jek eken, tü­we­le­me!” di­ýip, açyk gö­wün­den ola­ry hor­mat­la­ýar. Şeý­le hem beý­le­ki ede­bi gym­mat­lyk­lar­da, ro­wa­ýat­lar­da we he­ka­ýat­lar­da türk­men ze­nan­la­ry­nyň er­kek adam­lar bi­len deň ha­tar­da dür­li sö­weş­ler­de ene top­ra­gy gaý­duw­syz­lyk bi­len go­ran­dyk­la­ry ba­ra­da aý­dyl­ýar. Şon­da ola­ra he­niz ça­ga­lyk ýyl­la­ryn­da spor­tuň köp he­re­ke­ti ta­lap ed­ýän dür­li gör­nüş­le­ri bi­len meş­gul­lan­mak­la­ry ne­ti­je­sin­de, alan tä­lim­le­ri kö­mek edip­dir. Şeý­le­lik­de, türk­men­le­riň ga­dy­my ata-ba­ba­la­ry öz ça­ga­la­ry­ny we ag­tyk­la­ry­ny he­niz kör­pe ýaş­la­ryn­dan baş­lap gö­re­şiň, at çap­ma­gyň, peý­kam at­ma­gyň, gy­lyç bi­len sö­weş­me­giň we beý­le­ki­le­riň köp­san­ly tä­lim­le­ri­ni öw­re­dip­dir­ler.
Adat­ça, türk­men toý­la­ryn­da gö­reş açyk meý­dan­da, çä­gä­niň üs­tün­de ge­çi­ri­lip­dir. Oňa to­ma­şa ed­ýän­ler gö­reş meý­dan­ça­sy­nyň da­şy­na te­ge­le­nip otu­ryp ýa-da dik du­rup to­ma­şa ed­ýär­ler. Jar­çy jar çe­kip, “Päl­wan bol­saň, çyk or­ta, how!” di­ýip, şol gö­reş üçin goý­lan baý­ra­gy yg­lan ed­ýär. Gö­reş­de dür­li emel­ler ula­nyl­ýar. Onuň esa­sy ne­ti­je­si gar­şy­da­şy­ňy gö­re­şip ýyk­mak­dyr. Iki ta­ra­py­na “te­ge­läp” bir ta­ra­py­na dy­zy­na gö­te­rip ýyk­mak hor­mat­lan­ýan tär­le­riň bi­ri­dir. Gö­reş­de gö­ter­mek eme­li­ne gar­şy ba­dak sal­mak eme­li ula­nyl­ýar. Bu eme­le “ço­pan ba­da­gy” hem di­ýil­ýär. Olar­dan baş­ga-da gö­reş­de çil­me, il­me, kak­ma, silk­me, ýan­baş­la­ma ýa­ly dür­li emel­ler edi­lip­dir. Gö­reş baş­la­nan­da, aýa­gy ýa­la­ňaç päl­wan­lar gö­reş meý­dan­ça­sy­na çyk­ýar­lar. Or­ta taş­la­nan gu­şa­gy maň­la­ýy­na sy­lyp egin­le­ri­ne at­ýar­lar. Soň bol­sa, gar­şy­daş­lar gu­şak­la­ry­ny daň­ýar­lar. Dik du­rup, tut­lu­şyp gö­re­şip baş­la­ýar­lar. Gö­reş düz­gü­nin­de päl­wa­nyň aýa­gy­nyň to­pu­gyn­dan ýo­kar­sy ýe­re deg­se, ýe­ňil­di­gi ha­sap­lan­ýar. Gö­reş­de “Eme­liň se­re­si – güýç, güý­jüň se­re­si – emel” diý­li­şi ýa­ly, güýç bi­len emel deň-de­re­je­de ze­rur ha­sap­lan­ýar.
Türk­men toý­la­ryn­da şow­hun­ly gö­re­şe ýa­kyn­dan, uzak­da­ky oba­lar­dan päl­wan­lar gat­na­şyp, to­ýuň şü­we­le­ňi has-da ar­typ­dyr. Ol päl­wan­lar di­ňe öz at­la­ryn­dan däl, eý­sem, öz oba­la­ry­nyň adyn­dan hem gö­re­şip, oba­sy­nyň ab­ra­ýy­ny go­rap­dyr­lar.
Türk­men mil­li gö­re­şi uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da ýur­du­myz­da uly ro­waç­lyk­la­ra bes­le­nip­dir. Bu hak­da Türk­me­nis­ta­nyň Mer­ke­zi döw­let ar­hi­wi­niň gaz­na­syn­da gym­mat­ly mag­lu­mat­lar sak­lan­ýar. Me­se­lem, ar­hiw res­mi­na­ma­la­ryn­da 1954-nji ýy­lyň aw­gust aýy­nyň 7-12-si ara­ly­gyn­da paý­tag­ty­my­zyň hä­zir­ki “Aş­ga­bat” se­ýil­gä­hin­de mil­li gö­reş bo­ýun­ça res­pub­li­ka de­re­je­sin­de ýa­ry­şyň ge­çi­ri­len­di­gi, ol ýa­ry­şa paý­tag­ty­myz­dan we we­la­ýat­la­ry­myz­dan 44 päl­wa­nyň gat­na­şan­dy­gy aý­dyl­ýar. Ýe­ne bir res­mi­na­ma­da 1961-nji ýyl­da mil­li gö­reş bo­ýun­ça ýur­du­myz­da bi­rin­ji­li­gi al­mak ug­run­da ýa­ryş ge­çi­ri­len­di­gi be­ýan edil­ýär. Şu­lar ýa­ly mag­lu­mat­lar bir ýa-da iki däl, on­lar­ça, ýüz­ler­çe­dir.
Ýe­ri ge­len­de, gel­jek 2018-nji ýyl­da In­do­ne­zi­ýa­nyň paý­tag­ty Ja­kar­ta­da ge­çi­ril­jek Azi­ýa oýun­la­ry­na mil­li Li­de­ri­mi­ziň gör­kez­me­si esa­syn­da türk­men mil­li gö­re­şi­niň spor­tuň aý­ra­tyn gör­nü­şi hök­mün­de me­ýil­na­ma goş­mak iş­le­ri­niň al­nyp ba­ryl­ýan­dy­gy­ny-da bel­le­me­li­di­ris. Mu­nuň özi türk­men gö­re­şi­niň ab­ra­ýy­ny dün­ýä ýaý­mak­da ýe­ne-de bir tä­ze ädim bo­lar.

Je­ren ME­RE­DO­WA,
Türk­me­nis­ta­nyň Mer­ke­zi döw­let
ar­hi­wi­niň res­mi­na­ma­la­ry peý­da­lan­ma­gy
gu­ra­mak bö­lü­mi­niň baş hü­när­me­ni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА