Ki­çi­jik he­ka­ýa­lar

Kal­by­myň jüm­mü­şin­den
Me­niň kal­by­myň jüm­mü­şin­den bir guş as­ma­na gö­te­ri­lip, per­waz ur­dy. Ol ýo­ka­ry gö­te­ril­di­gi­çe, şon­ça hem ulal­ýar­dy. Ol il­ki gar­la­waç bol­dy, soň­ra tor­gaý, soň­ra bür­güt, soň­ra bol­sa, ba­har bu­lu­dy ýa­ly ulu­lyga ýetdi, ahyr­so­ňy bol­sa, ýyl­dyz­ly äle­mi dol­dur­dy. Kal­by­myň jüm­mü­şin­den al-as­ma­na gö­te­ri­len ol guş ýo­ka­ry gö­te­ril­di­gi­çe ulal­dy. Ýö­ne ol me­niň kal­by­my terk et­me­di.
Eý, me­niň yna­mym, baş ber­me­zek bi­li­mim, eý­sem, men nä­dip se­niň be­lent­li­gi­ňe gö­te­ri­le­ýin hem-de se­niň bi­len as­ma­nyň ýü­zü­ne ga­lam bi­len na­gyş­la­nan ada­myň uly Me­ni­ni gö­re­ýin? Men öz içim­dä­ki bu deň­zi nä­dip du­ma­na öw­re­ýin hem-de se­niň bi­len üm­mül­mez gi­ňiş­li­ge si­ňe­ýin? Yba­dat­ha­na­nyň için­dä­ki otu­ran nä­dip onuň al­tyn güm­me­zi­ne na­zar aý­lar? Mi­wä­niň maň­zy mi­wä­ni özü­ne do­lap al­mak üçin nä­dip uzar?
Eý, me­niň yna­mym, men kü­müş ga­py­nyň we eben agaç­la­ry­nyň aňyr­syn­da otu­ra­nym üçin se­niň bi­len per­waz urup bil­me­ýä­rin. Ýö­ne, sen me­niň ýü­re­gim­den al-as­ma­na gö­te­ril­diň, ýü­re­gi­m se­ni sak­la­ýar. Men şo­ňa-da bi­çak ho­şal bol­ýa­ryn.

Ter­ki­dün­ýä
Bir­ma­hal­lar bir ter­ki­dün­ýä ýa­şap, aý­da üç sa­par uly şä­he­re gi­dip, ba­zar meý­da­nyn­da adam­la­ra ha­ýyr-sa­ha­wa­tyň peý­da­sy ba­ra­da öwüt-ün­dew edip­dir. Bu su­han­göý kişiniň şan-şöh­ra­ty hem­me ýe­re do­lup­dyr. Bir gün ag­şam ça­gy onuň öýü­ne üç pyýada sa­lam be­rip gi­rip­dir. Olar oňa şeý­le so­wal bi­len ýüz­le­nip­dir­ler.
– Bi­ziň bil­şi­mizçe, siz ha­ýyr-sa­ha­wat ba­ra­da ne­si­hat ed­ýär­siňiz, gal­laç­la­ra haýyr-sahawat et­mek­le­ri üçin bar­jam­ly­la­ry göz­le­ýär­si­ňiz. Biz şöh­ra­ty­ňyzyň si­ze baý­lyk ge­ti­ren­di­gi­ne bir­jik­-de şüb­he­len­me­ýä­ris. Eý­sem, siz top­lan baý­ly­gy­ňyz­dan bi­ziň ze­rur­lyk­la­ry­myz üçin az-kem be­rip bil­mer­si­ňiz­mi?
– Dost­la­rym, me­ni­ň-ä ýor­gan-dü­şe­gim­den, ha­ly­çam­dan ine, şu suw­ly küý­zäm­den özge hiç za­dym ýok. Men­de al­tyn-kü­müş neý­le­sin? – di­ýip, ter­ki­dün­ýä jo­gap be­rip­dir.
Ge­len­ler oňa ýig­renç bi­len se­re­dip­dir­ler, git­mek üçin ýe­rlerin­den tu­ranlarynda, ola­ryň soň­ku­sy ga­py­nyň ag­zyn­da az sa­lym aýak çe­kip, şeý­le di­ýip­dir:
– Ýa­lan­çy, kez­zap diý­sä­nim! Öz ber­jaý edip bil­me­ýän za­dy­ňy öw­re­dip, öwüt-ün­de­wem eden bol­ýa­myň?!
Tans­çy
Bir sa­par Bir­ka­şyň ket­hu­da­sy­nyň mül­kü­ne bir tansçy zenan öz sa­zan­da­la­ry bi­len ge­lip­dir. Ol oňat gar­şy­la­nan­dan soň­ra lýutn­ýa, fleý­ta we sit­ra ýa­ly saz gu­ral­la­ry­nyň sa­zy as­tyn­da ket­hu­da­nyň hu­zu­ryn­da tans ed­ýär. Ol ataş tan­sy­ny, gy­lyç we naý­za tan­sy­ny, ýyl­dyz­lar we älem tan­sy­ny ýe­ri­ne ýe­tir­ýär. Iň so­ňun­da bol­sa, ne­sim ýel­le­re yraň at­ýan gül-çe­çek­le­riň tan­sy­ny oýnaýar.
Soň­ra ol ket­hu­da­nyň öňün­de hor­mat bi­len baş eg­ýär. Hojaýyn oňa go­laýragyna gel­me­gi­ni ha­ýyş ed­ipdir-de, oňa şeý­le söz­ler bi­len ýüz­len­ýär:
– Eý, gö­zel ze­nan, nä­zik­li­giň, ne­pis­li­giň we özü­ne çe­ki­ji güý­jüň gy­zy. Aýt­sa­ňyz­laň, siz beý­le sun­ga­ty ni­re­de öw­ren­di­ňiz? Sa­ňa bu saz-mu­ka­myň as­tyn­da be­de­ni­ňe beý­le emr et­mek nä­dip ba­şard­ýar?
Ol ikin­ji ge­zek baş egip, şeýle diýipdir:
– Men nä­me diý­sem­käm. Ýö­ne men akyldaryň ru­hu­nyň onuň aňyn­da ýa­şa­ýan­dy­gy­ny, şa­hy­ryň ru­hu­nyň kal­byn­da, aý­dym­çy­nyň­ky bo­ga­zyn­da, tans­çy­nyň­kynyň bolsa, onuň bü­tin be­de­nin­de ýa­şa­ýan­dy­gy­ny-ha anyk bil­ýä­rin.

Nar­lar
Birwagt­lar öz bak­ja­syn­da nar agaç­la­ry­ny ös­dü­rip ýe­tiş­dir­ýän bir adam bar eken. Ol güýz­de nar­la­ry­ny öýü­niň öňün­de kü­müş mej­ime­ler­de go­ýup, o­la­ryň üs­tün­de-de şeý­le ýaz­gy go­ýup­dyr: “Bi­ri­ni alyň, öwe­zi­ne hiç zat gerek däl, noş bol­sun!”.
Em­ma adam­lar meji­me­le­riň de­ňin­den ge­çip gi­dip­ duranmyşlar. Nar­la­ra el­ uzadýan ýok diýýär. Na­ryň eýe­si uzak oý­lan­ýar. Ol er­te­si güni güýz nar­la­ry­ny öýü­niň öňün­de kü­müş meji­me­ler­de goý­ma­ýar. Ol di­ňe uly harp­lar bi­len ýa­zy­lan şu ýaz­gy­ny ga­py­sy­nyň ag­zyn­da gys­dyr­ýar: “Bu jelegaýlarda ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ri­lýän nar­laryň iň gowulary şu howludadyr. Ýö­ne ola­ryň nyrhy beý­le­ki nar­lar­dan has gym­matdyr”.
Şon­dan soň, ol ýe­riň äh­li ýa­şaý­jy­la­ry nar sa­tyn al­mak üçin ol ýere eňip ug­rap­dyr­lar.

Pürs
Dört gur­ba­ga der­ýa­nyň gy­ra­syn­da ýa­tan pür­süň üs­tün­de otu­ran eken. Bir­denem pürs aky­ma dü­şüp, ýu­waş­lyk bi­len aşak­ly­gy­na ýü­züp ug­rap­dyr. Gur­ba­ga­lar mun­dan ozal, beý­le ýag­da­ýa hiç ga­bat gel­män­dik­le­ri üçin ju­da geň ga­lyp­dyr­lar. Ahyr bi­rin­ji gur­ba­ga şeý­le di­ýip­dir:
– Bu ha­ky­kat­dan-da, tä­sin pürs. Ol edil jan­ly ýa­ly süýş­ýär. Mun­dan ozal, beý­le pür­süň bar­dy­gy­ny bi­le­mok­dym.
Ikin­ji gur­ba­ga şeý­le di­ýip­dir:
– Ýok, dos­tum, bu­lam ada­ty pürs­le­riň bi­ri, ýe­rin­den ça­la­ja-da goz­ga­na­nok­dy. Şeý­le bo­lan­soň su­wu­ny deň­ze ta­rap ak­dy­ryp bar­ýan der­ýa bi­zem, pür­sem özi bi­len alyp bar­ýar.
Soň­ra üçün­ji gur­ba­ga şeý­le di­ýip­dir:
– Bu he­re­ket ed­ýän pür­sem däl, der­ýa-da däl. He­re­ket – bi­ziň aňy­myz­da bo­lup geç­ýär. Çün­ki aň­syz hiç zat he­re­ket et­me­ýär.
Şon­dan soň, üç gur­ba­ga, ha­ky­kat­da, nä­mä­niň he­re­ket ed­ýän­li­gi­niň üs­tün­de je­del­le­şip baş­lap­dyr­lar. Ola­ryň da­wa­la­ry has-da gy­zy­şyp ug­rap­dyr, ýö­ne olar bir pi­ki­re ge­lip bil­män­dir­ler.
Soň­ra olar şu ma­ha­la çen­li üns­li diň­läp, ýö­ne dy­myp otu­ran dör­dün­ji gur­ba­ga­nyň pi­ki­ri­ni so­rap­dyr­lar.
Dör­dün­ji gur­ba­ga şeý­le di­ýip­dir:
– Si­ziň her bi­ri­ňi­ziň­ki özü­ňiz­çe dog­ry, hiç bi­ri­ňiz ýal­ňy­şa­ňy­zok. He­re­ket hem pürs­de, hem suw­da we hem bi­ziň aňy­myz­da bo­lup geç­ýär.
Bu söz­ler üç gur­ba­ga­nyň bi­çak ga­ha­ry­ny ge­ti­rip­dir: çün­ki ola­ryň üçü­si­ni­ňem öz­le­ri­niň bi­mam­la­dy­gy­ny, iň bol­man­da do­ly mam­la däl­dik­le­ri­ni, pi­ki­ri­ni aý­dan iki gur­ba­ga­ny­ňam aý­dan­la­ry­nyň aň­ry­baş ha­ky­kat däl­di­gi­ni bo­ýun alas­la­ry gel­män­dir.
Soň­ra tä­sin wa­ka bo­lup ge­çip­dir. Üç gur­ba­ga bi­le­le­şip, pür­süň üs­tün­dä­ki dör­dün­ji gur­ba­ga­ny der­ýa itip goý­be­rip­dir­ler.

Dos­tum
Dos­tum, men se­niň oý edi­şiň ýa­ly däl. Me­ge­rem, ba­ry di­ňe eg­nim­dä­ki yh­las hem ja­nyp­keş­lik bi­len ti­ki­len ly­bas­la­rymda. Ol me­ni se­niň so­rag­la­ryň­dan, se­ni bol­sa, bi­per­waý­ly­gym­dan go­rap sak­la­ýar. Me­niň me­nim, me­niň dos­tum, üm­süm­lik ha­na­ka­syn­da ýa­şa­ýar we ol ýer­de akyl ýe­ti­rip bol­ma­ýan hal­da ömür­bo­ýy gal­ýar. Se­niň söz­le­ri­me ynan­ma­gy­ňy, ed­ýän iş­le­ri­me bil bag­la­ma­gy­ňy is­lä­mok, çün­ki me­niň söz­le­rim hut se­niň şah­sy dü­şün­jäň, me­niň işim bol­sa, se­niň ga­raş­ýan umyt­la­ryň.
Ha­çan-da, sen “Şe­mal gün­do­ga­ra sa­ry öwüs­ýär” di­ýeniňde, yla­laş­ýa­ryn; “Ha­wa, ol gün­do­ga­ra öwüs­ýär”, çün­ki me­niň paý­ha­sy­myň şe­mal­da däl-de, de­ňiz­de ýa­şa­ýan­dy­gy­ny bil­me­gi­ňi is­le­me­ýä­rin. Sen me­niň deň­ziň su­wu­ny böw­süp geç­ýän oý-pi­kir­le­ri­me dü­şü­nip bil­mer­siň, ýö­ne me­nem oňa dü­şün­me­gi­ňi is­lä­mok. Şeý­le­lik­de, men de­ňiz­de ýalňyz özüm gal­ýa­ryn. Dos­tum, ha­çan-da, se­niň üçin gün­diz bol­sa, me­niň üçin gi­je; ýö­ne şon­da-da sa­ňa alaň­la­ryň üs­tü­ne dü­şüp du­ran gü­neş we jül­ge­ler­den ara­laş­ýan be­new­şe sa­ýa hak­da gür­rüň ber­ýä­rin. Çün­ki sa­ňa tüm­lü­gi­miň aý­dy­my düş­nük­li däl, ga­nat­la­ry­myň ýyl­dyz­la­ra sa­ry per­waz ur­ýan­ly­gy­ny gör­mek hem sa­ňa be­ril­män­dir; ýö­ne se­niň mu­ny gör­me­ýän­li­gi­ňe we eşit­me­ýän­li­gi­ňe gy­nan­ma­ýa­ryn. Şeý­le­lik­de, gi­je bi­len ýal­ňyz özüm gal­ýa­ryn. Ha­çan-da, sen ýo­ka­ry gö­te­ri­leniň­de, men aşak düş­ýä­rin, hat­da sen ge­çip bol­ma­ýan uçu­dyň beý­le­ki bir ke­na­ryn­dan “Me­niň dos­tum!” di­ýip, gygy­ranyň­da, men sa­ňa “Me­niň dos­tum!” di­ýip jo­gap be­rýä­rin. Dos­tum, sen ak­gö­wün­li, oý­la­ny­şyk­ly, paý­has­ly, sen aň­ry­baş kä­mil. Me­nem se­niň bi­len akyl­ly-paý­has­ly, oý­la­ny­şyk­ly gür­leş­ýä­rin. Ýö­ne her zat­da bol­sa, men paý­has­syz. Öz paý­has­syz­ly­gy­my ni­ka­byň as­tyn­da giz­le­ýä­rin. Şeý­le­lik­de, me­niň bir özüm paý­has­syz bo­lup gal­ýa­ryn. Dos­tum, bu­la­ry nä­dip se­niň aňy­ňa gu­ýa­ýyn? Ýo­lu­myz aý­ra düş­se-de, egin-eg­ne be­rip, bi­le ýö­re­ýä­ris, maňa şolam ýeterlik.
Ter­ji­me eden
Ýe­gen­mäm­met Taý­ly­ýew.
“Zaman-Türkmenistan”.