Fi­lip­pin­ler Res­pub­li­ka­sy­nyň paý­tag­ty Ma­ni­la şä­he­rin­de Gü­nor­ta-Gün­do­gar Azi­ýa ýurt­la­ry­nyň as­so­sia­si­ýa­sy­nyň (ASEAN) dö­re­di­le­ni­ne 50 ýyl do­lýan­dy­gy üçin ýu­bi­leý sam­mi­ti ge­çi­ril­di. Bu ge­zek­ki ýo­ka­ry de­re­je­li mas­la­ha­tyň esa­sy mow­zu­gy “Gu­ra­lyň, gu­ra­lyň, gu­ra­lyň! Gel­jek üçin ösen inf­rast­ruk­tu­ra­ny dö­re­de­liň!” bol­dy.
ASEAN – sy­ýa­sy, yk­dy­sa­dy we me­de­ni se­bit gu­ra­ma­sy­dyr. Onuň dü­zü­min­de 10 ýurt bo­lup, olar: Bru­neý Sol­tan­ly­gy, Wýet­nam, In­do­ne­zi­ýa, Kam­bo­ja, La­os, Ma­laý­zi­ýa, Mýan­ma, Sin­ga­pur, Tai­land we Fi­lip­pin­ler­dir. 1967-nji ýy­lyň 8-nji aw­gus­tyn­da Bang­kok şä­he­rin­de gol çe­ki­len “Bang­kok jar­na­ma­sy” ýa-da “ASEAN jar­na­ma­sy” esa­syn­da dö­re­dil­di. 640 mil­li­on ilat­ly ASEAN dün­ýä­niň 6-njy, Azi­ýa­nyň 3-nji uly yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne eýe­dir. 2050-nji ýyl­da dün­ýä­niň 4-nji yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne eýe bol­ma­gy mak­sat edin­ýär.
Ma­ni­la şä­he­rin­dä­ki ASEAN-yň 31-nji sam­mi­ti­ne 19 ýur­duň döw­let we hö­kü­met Baş­tu­tan­la­ry gat­naş­dy. Sam­mit ba­ra­da çy­kyş eden Fi­lip­pin­ler Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Rod­ri­go Du­ter­te 2 gün­lük sam­mi­tiň çäk­le­rin­de, esa­san hem, ag­za we hyz­mat­daş ýurt­la­ryň ara­syn­da yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­lyk me­se­le­le­ri­niň ara al­nyp mas­la­hat­la­şy­lan­dy­gy­ny mä­lim et­di.
Bu ýo­ka­ry de­re­je­li mas­la­ha­ta ASEAN-yň dü­zü­mi­ne gir­ýän ýurt­lar­dan baş­ga-da, bu gu­ra­ma bi­len hyz­mat­daş­lyk ed­ýän döw­let­le­riň ýol­baş­çy­la­ry hem gat­naş­dy. Ola­ryň ha­ta­ryn­da bir­nä­çe gün­den bä­ri Azi­ýa­da sa­par­da bol­ýan ABŞ-nyň Pre­zi­den­ti Do­nald Tramp, Hy­taý Halk Res­pub­li­ka­sy­nyň Döw­let Ge­ňe­şi­niň Prem­ýe­ri Li Kes­ýan, Rus­si­ýa­nyň, Ýa­po­ni­ýa­nyň, Ka­na­da­nyň, Hin­dis­ta­nyň, Awst­ra­li­ýa­nyň we Tä­ze Ze­lan­di­ýa­nyň Prem­ýer-mi­nistr­le­ri de­giş­li­lik­de Dmit­riý Med­we­dew, Sind­zo Abe, Jas­tin Tru­do, Na­rend­ra Mo­di, Ja­sin­ta Ar­dern we Mal­kolm Tern­bull, şeý­le hem Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Baş sek­re­ta­ry An­to­nio Gu­ter­reş bar.
ASEAN-yň ýo­ka­ry de­re­je­li ýyg­nak­la­ry ba­har we güýz pa­syl­la­ryn­da bo­lup geç­ýär. Güýz pas­lyn­da­ky jem­leý­ji sam­mit­de di­ňe gu­ra­ma ag­za ýurt­la­ry­nyň däl-de, eý­sem, hal­ka­ra de­re­je­sin­dä­ki me­se­le­ler ara al­nyp mas­la­hat­la­şyl­ýar. Onuň çäk­le­rin­de ASEAN işe­wür­ler mas­la­ha­ty we beý­le­ki ýyg­nak­lar ge­çi­ril­ýär. Olar 10-14-nji no­ýabr ara­ly­gyn­da bo­lup geç­ýär.
Sam­mi­tiň çäk­le­rin­de oňa gat­na­şy­jy ýurt­la­ryň ýol­baş­çy­la­ry bi­le­lik­de su­ra­ta düş­dü­ler we şol da­ba­ra­da olar Fi­lip­pin­le­riň mil­li eşi­gi bo­lan “ba­rong ta­ga­log” köý­ne­gi­ni geý­di­ler. Ol ana­nas ýap­ra­gy­nyň ýüp­lü­gin­den ti­kil­ýär.
Ýo­ka­ry de­re­je­li ýyg­na­gyň çäk­le­rin­de köp san­ly du­şu­şyk­lar bol­dy. Rus­si­ýa, Hy­taý hem-de ABŞ bu gu­rama ag­za ýurt­lar bi­len ys­ny­şyk­ly we öza­ra bäh­bit­li yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ry ýo­la goý­ma­ga äh­mi­ýet ber­ýär. “Fi­nancial Ti­mes” ne­şi­ri­niň mag­lu­ma­ty­na gö­rä, 2016-njy ýyl­da gu­ra­ma ag­za ýurt­la­ryň je­mi içer­ki önü­mi­niň möç­be­ri 2,5 tril­li­on dol­la­ra deň bol­dy. Şeý­le hem je­mi içer­ki önü­miň ösüş dep­gi­ni 4,5 gö­te­rim tö­we­re­gi bo­lup, ok­gun­ly ösü­şe eýe­dir. Rus­si­ýa bi­len ASEAN-yň ara­syn­da­ky ha­ryt do­la­ny­şy­gy 15 mil­liard dol­la­ra go­laý­lar, rus ta­ra­py bu gör­ke­zi­ji­ni has ýo­ka­ry de­re­je­le­re çy­kar­mak is­le­ýär. Şo­nuň üçin di­ňe dür­li ha­ryt­la­ry eks­port et­mek bi­len çäk­len­män, eý­sem, inf­rast­ruk­tu­ra tas­la­ma­la­ry­ny dur­mu­şa ge­çir­mä­ge, hu­su­san-da ho­wa men­zil­le­ri, de­ňiz ter­mi­nal­la­ry, de­mir hem-de ga­ra ýol­la­ry, tur­ba ge­çi­ri­ji­le­ri, ýo­ka­ry tiz­lik­li ara­gat­na­şyk ge­çi­ri­ji­le­ri­ni gur­ma­gy göz öňün­de tut­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА