Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­ne saý­law­lar ge­çi­ril­di

23-26-njy ma­ý ara­ly­gyn­da Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­niň saý­law­la­ry ge­çi­ril­di. Oňa bi­le­le­şi­ge ag­za 28 döw­let­den 426 mil­li­on saý­law­çy gat­na­şyp, 751 we­ki­l saý­lan­dy. Saý­law­lar 23-nji maý­da Ni­der­land­lar­da we Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da, 24-nji maýda Ir­lan­di­ýada we Çe­hi­ýa­da, 25-nji maýda Lat­wi­ýada, Mal­tada we Slo­wa­ki­ýa­da ge­çi­ril­di. 26-njy maý ses ber­li­şi­giň iň mö­hüm gü­ni bo­lup, Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň beý­le­ki döw­let­le­rin­de – Awst­ri­ýa, Bel­gi­ýa, Bol­ga­ri­ýa, Da­ni­ýa, Is­pa­ni­ýa, Ita­li­ýa, Es­to­ni­ýa, Finl­ýan­di­ýa, Gre­si­ýa, Lit­wa, Lýuk­sem­burg, Ger­ma­ni­ýa, Pol­şa, Por­tu­ga­li­ýa, Ru­my­ni­ýa, Slo­we­ni­ýa, Weng­ri­ýa, Fran­si­ýa, Hor­wa­ti­ýa, Şwe­si­ýa hem-de Kipr­ ýurtlarynda ge­çi­ril­di. Saý­law­lar­da Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­niň 2019 – 2024-nji ýyl­lar üçin we­kil­le­ri saý­lan­dy. Her bir ýur­duň Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gin­de öz­le­ri­niň anyk kür­si sa­ny bar. Ola­ryň sa­ny ýur­duň ilat sa­ny­na gö­rä kes­git­le­nip, Ger­ma­ni­ýa (96), Fran­si­ýa (74), Ita­li­ýa we Be­ýik Bri­ta­ni­ýa (73) ýa­ly ýurt­lar­dan has köp de­pu­tat we­kil­çi­lik ed­ýär. Kipr, Mal­ta we Lýuk­sem­burg ýa­ly az ilat­ly ýurt­la­ryň her bi­ri­niň 6 de­pu­ta­ty bar.

Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­niň met­bu­gat mer­ke­zin­de Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň äh­li ýe­rin­dä­ki saý­law uças­tok­la­ry ýa­py­lan­dan soň­ra, Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­ne ge­çi­ri­len saý­law­la­ry­ň gu­tar­nyk­ly ne­ti­je­le­ri şeý­le ter­tip­de kes­git­le­nil­di.

EPP – 178 (Ýew­ro­pa­nyň halk par­ti­ýa­sy).
S&D – 152 (So­sia­list­le­riň we de­mok­rat­la­ryň öň­de­ba­ry­jy bi­le­le­şi­gi).
AL­DE&R – 108 (Ýew­ro­pa üçin li­be­ral­la­ryň we de­mok­rat­la­ryň bi­le­le­şi­gi).
Greens/EFA – 67 (Ýa­şyl­lar to­pa­ry / Ýew­ro­pa­nyň er­kin bi­le­le­şi­gi).
ECR – 61 (Ýew­ro­pa­nyň kon­ser­wa­tor­la­ry­nyň we re­for­ma­çy­la­ry­nyň to­pa­ry).
GUE/NGL – 39 (Ýew­ro­pa­nyň bir­le­şen çep­çi­le­ri­niň kon­fe­de­ra­tiw to­pa­ry).
EFDD – 53 (Ýew­ro­pa­nyň azat­ly­gy we de­mok­ra­ti­ýa­sy).
ENF – 55 (Ýew­ro­pa­nyň mil­let­ler we er­kin­lik to­pa­ry).
NI – 7 (Beý­le­ki sy­ýa­sy güýç­le­re go­şu­lyş­ma­dyk de­pu­tat­lar).
31 de­pu­tat öz­baş­dak da­laş­gär bo­lup saý­la­nyp­dyr. Saý­law­la­ra gat­na­şyk 50,5% bo­lup, ol 2014-nji ýyl­da­ka ga­ra­nyň­da, 8% köp­dür. Ýew­ro­pa par­la­men­ti­ne 40 par­ti­ýa öz da­laş­gär­lerini hödürledi.

Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­niň hä­zir­ki dü­zü­mi 2024-nji ýy­la çen­li iş­lär. Ol Ýew­ro­pa Ge­ňe­şi bi­len bir­lik­de Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň yg­ty­ýar­lyk­la­ry­ny kes­git­lär, býu­jet ko­mis­si­ýa­sy­ny dü­zer, Ýew­ro­pa Ko­mis­si­ýa­sy­nyň iş­le­ri­ne gö­zeg­çi­lik eder.
Ýew­ro­pa Par­la­ment­ine uly ynam bil­di­ri­lip, onuň ne­ti­je­le­ri­ne gö­rä, Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň eda­ra­la­ry­nyň do­lan­dy­ry­jy ýol­baş­çy­la­ry bel­le­nil­ýär. 31-nji okt­ýabr­da Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň baş­ly­gy Žan-Klod Ýun­ke­riň we Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň beý­le­ki 27 ag­za­sy­nyň, Ýew­ro­ge­ňe­şiň baş­ly­gy Do­nald Tus­kuň, Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň da­şa­ry iş­ler we howp­suz­lyk sy­ýa­sa­ty bo­ýun­ça ýo­ka­ry we­ki­li Fe­de­ri­ka Mo­ge­ri­ni­niň yg­ty­ýar­lyk­la­ry ta­mam­lan­ýar. Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň baş­ly­gy An­to­nio Ta­ýa­ni eý­ýäm Ýew­ro­par­la­men­tiň beý­le­ki dü­zü­mi bi­len bir­lik­de iş­den git­di­. Ola­ryň ara­syn­da Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji hä­ki­mi­ýe­ti­niň – Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň baş­ly­gy­nyň uly yg­ty­ýar­lyk­la­ry bar.
Mun­dan ozal­ky saý­law­lar 2014-nji ýy­lyň 22-25-nji ma­ýy ara­ly­gyn­da ge­çi­ri­lip­di. Par­la­men­tiň dü­zü­mi­ne 750 we­kil gir­ýärdi. Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň ka­nun çy­ka­ry­jy or­ga­nyn­da 8 frak­si­ýa bo­lup, olar­dan orunlaryň kö­pü­si­ni “Ýew­ro­pa­nyň halk par­ti­ýa­sy” we “Ýew­ro­pa üçin li­be­ral­la­ryň we de­mok­rat­la­ryň bi­le­le­şi­gi” eýe­le­ýär­di.
Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­niň ag­za­la­ry her bäş ýyl­dan Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­ne ag­za ýurt­la­ryň ra­ýat­la­ry ta­ra­pyn­dan gö­ni ses ber­mek ar­ka­ly saý­la­nyl­ýar. Hä­zir­ki wagt­da Ýew­ro­pa Par­la­men­tin­de 751 orun bar. Ýur­duň ila­ty nä­çe köp bol­sa, şon­ça-da köp we­kil­ler Ýew­ro­par­la­ment­de orun eýe­le­ýär­ler.
Ýew­ro­pa Par­la­men­ti Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň ka­nun çy­ka­ry­jy we we­kil­çi­lik­li or­ga­ny bo­lup, dün­ýä­niň iň tä­sir­li ka­nun çy­ka­ry­jy or­gan­la­ry­nyň bi­ri ha­sap­lan­ýar.
Ýew­ro­pa Par­la­men­ti 1952-nji ýy­lyň 10-njy sent­ýab­ryn­da dö­re­dil­ýär. Onuň ag­za­la­ry il­ki-il­ki­ler Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­ne ag­za ýurt­la­ryň par­la­ment­le­ri ta­ra­pyn­dan bel­lenil­ýär. 1979-njy ýyl­dan soň par­la­ment we­kil­le­ri halk ta­ra­pyn­dan saý­la­ny­lyp ug­ra­ýar.
Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­niň Fran­si­ýa­nyň Stras­burg, Bel­gi­ýa­nyň Brýus­sel şä­her­le­rin­de hem-de Lýuk­sem­burg­da mejlisler zal­la­ry bar. Ýew­ro­pa Par­la­men­ti, esa­san, Ýew­ro­pa Ko­mis­si­ýa­sy­na, ka­nun­la­ra we býu­je­te gö­zeg­çi­lik ed­ýär. Ýew­ro­pa Par­la­men­tiniň ýol­baş­çy­sy 2,5 ýyl möh­let bi­len saý­la­nýar. 2017-nji ýy­lyň 17-nji ýan­wa­ryn­dan bä­ri, Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­ne An­to­nio Ta­ýa­ni baş­lyk­lyk et­di.
Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň baş par­la­men­ti­ne saý­law­lar deň öl­çeg­li ul­gam bo­ýun­ça ge­çi­ril­ýär. Baş­ga­ça aý­da­nyň­da, her bir ýurt ses ber­li­şi­giň nä­hi­li ter­tip­de ge­çiril­me­li­di­gi­ni, nä­çe­räk saý­law ok­ru­gy­nyň ýurt­da bol­ma­ly­dy­gy­ny öz­baş­dak kes­git­le­ýär. Ýew­ro­pa Par­la­men­ti­niň saý­law­la­ry dört gün do­wam edip, her ýurt öz­le­ri­niň ses ber­li­şi­gi gur­na­ýyş däp­le­ri­ne gö­rä, saý­law gü­nü­ni saý­lap al­ýar.
Ses ber­mek üçin ýaş çä­gi hem her ýurt­da baş­ga­ça. Köp ýurt­da 18 ýaş­da, Mal­ta we Awst­ri­ýa ýa­ly ýurt­lar­da 16 ýaş­da, Gre­si­ýa­da 17 ýaş­da ses be­rip bol­ýar. Bel­gi­ýa, Gre­si­ýa, Lýuk­sem­burg we Kipr ýa­ly ýurt­lar­da, beý­le­ki­ler­den ta­pa­wut­ly­lyk­da ses ber­mek hök­ma­ny ha­sap­lan­ýar.
Baş­ga ýurt­lar­da sa­par­da bolýan Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň ra­ýa­tlary is­le­se öz ýur­dun­da, is­le­se hem bol­ýan ýur­dun­da ses ber­mä­ge gat­na­şyp bil­ýär. Bol­gariýalylardan, kipr­li­ler­den, da­ni­ýa­ly­lar­dan we gresiýalylardan baş­ga Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň çäk­le­rin­de ýa­şa­ýan­lar öz bol­ýan ýur­du­nyň il­çi­ha­na­syn­da ýa-da kon­sul­ly­gyn­da ses be­rip bil­ýär­ler.
Saý­law­la­ryň ne­ti­je­le­ri mä­lim edi­len­den soň­ra, Par­la­men­tiň ag­za­la­ry sy­ýa­sy frak­si­ýa­la­ry düz­me­giň üs­tün­de iş­läp baş­la­ýar­lar. Par­la­ment özü­niň bi­rin­ji ple­nar mej­li­sin­de özü­niň tä­ze baş­ly­gy­ny, soň­ra Ýew­ro­pa Ko­mis­si­ýa­sy­nyň baş­ly­gy­ny saý­la­ýar, soň­ra bol­sa, ko­mis­si­ýa­nyň tu­tuş dü­zü­mi­ne se­re­dip, ony ma­kul­la­ýar.