iň «ýa­şyl» 5 ýur­dy

Şu gün­ki gün­de eko­lo­gi­ýa taý­dan iň aras­sa ýurt­lar, ýag­ny daş­ky gur­şa­wy ha­pa­lan­ma­dyk ýurt­lar ba­ra­da köp gür­rüň edil­ýär. Ada­myň tä­si­ri bol­ma­dyk te­bi­gy ýer­ler az-az­dyr. Şeý­le hem, soň­ky dö­wür­de köp­le­riň daş­ky gur­şa­wa bo­lan ga­raý­şy öz­ge­rip, kä­mil­le­şip baş­la­dy – aw­tou­lag ulan­mak­dan ýüz öwür­ýän­ler, ýel ge­ne­ra­tor­la­ry­ny oturd­ýan­lar, «ýa­şyl» en­jam­la­ry ulan­ýan­lar bar­ha kö­pel­di. ABŞ-nyň Ýel uni­wer­si­te­ti­niň alym­la­ry daş­ky gur­şa­wa has köp üns ber­ýän ýurt­la­ryň sa­na­wy­ny düz­dü­ler. Sa­naw­da­ky ýurt­la­ra 100 bal­lyk de­re­je­de ba­ha ber­lip­dir.

Is­lan­di­ýa – 93,5
Geo­ter­mik çeş­me­ler ha­kyn­da aý­dy­lan­da, bu me­se­le­de is­lan­di­ýa­ly­la­ryň­ky has-da şo­wu­na­dyr. Is­lan­di­ýa ýy­ly­lyk al­mak üçin is­len­dik za­dy ýak­mak ze­rur­ly­gyn­dan ha­las­dyr. Ýur­duň ho­wa­sy­nyň so­wuk­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, bu ýurt­da ýe­ter­lik de­re­je­de ýe­ras­ty gyz­gyn suw gor­la­ry bar. Is­lan­di­ýa hö­kü­me­ti bu ýur­duň ýa­şaý­jy­la­ry­ny «ýa­şyl» teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ulan­ma­ga ça­gyr­ýar, ýö­ne ýa­şaý­jy­la­ryň öz­le­ri hem mu­ňa diý­seň hö­we­sek. Öň­ler Is­lan­di­ýa­nyň ener­gi­ýa üp­jün­çi­li­gi­niň 70%-i da­şa­ry ýurt­lar­dan ge­ti­ril­ýän kö­mü­re ga­raş­ly bo­lup­dyr. Hä­zir Is­lan­di­ýa­nyň ener­gi­ýa pu­da­gy­nyň kö­mü­re ga­raş­ly­ly­gy 18%-e çen­li dü­şüp­dir. Hat­da, kö­mür üp­jün­çi­li­gi düý­bün­den bes edil­se-de, Is­lan­di­ýa kyn­çy­lyk çek­me­ýär. 2050-nji ýy­la çen­li Is­lan­di­ýa kö­mü­re we ne­bi­te ga­raş­ly­lyk­dan ha­las bo­lup, ýe­ras­ty ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­ni ýur­duň se­na­ga­tyn­dan doly aýyr­ma­gy me­ýil­leş­dir­ýär.
Şweý­sa­ri­ýa – 89,1
Şweý­sa­ri­ýa eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa, «ýa­şyl» ýurt bol­mak üçin yzy­gi­der­li ta­gal­la ed­ýär, ho­wa goý­be­ril­ýän zy­ýan­ly gaz­la­ry kem-kem­den azald­ýar we se­bit­le­ri­ni aba­dan­laş­dyr­ýar. Hö­kü­met te­bi­ga­tyň asyl gör­nü­şi­ne eýe bo­lan tä­ze mil­li se­ýil­gäh­le­ri dö­red­ýär. Şweý­sa­ri­ýa­da iri we ki­çi kom­pa­ni­ýa­lar, şeý­le hem aý­ry şahs­lar «ýa­şyl» teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­ýar­lar we müş­de­ri­le­ri­ni şeý­le teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ulan­ma­ga hö­wes­len­dir­ýär­ler. My­sal üçin, ýurduň meş­hur myh­man­ha­na­lary gib­rid aw­tou­lag­lar bi­len gel­ýän­le­re ar­zan hyz­matlary ed­ýär. Mun­dan baş­ga-da, köp öý­de geo­ter­mi­k çeş­me­ler­den ener­gi­ýa al­ýan ýy­la­dyş ul­ga­my ula­nyl­ýar. Umu­man aý­dy­lan­da, Şweý­sa­ri­ýa hiç ha­çan «ha­pa» ýurt bol­man­dy. Ýurtda «Aras­sa­lan­ýan ýer aras­sa däl-de, ha­pa­lan­ma­ýan ýer aras­sa­dyr» diýen şygara berk eýerýärler.
Kos­ta-Ri­ka – 86,4
Kos­ta-Ri­ka eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa ýurt bol­mak ni­ýe­ti­ni köp­den bä­ri mä­lim edip gel­ýär. Hä­zir bu ýurt aýak ba­syl­ma­dyk süm­me to­kaý­la­ry we bio­dür­lü­li­gi go­rap sak­la­mak bo­ýun­ça bir­nä­çe iş­le­ri ama­la aşyr­ýar. 2021-nji ýy­la çen­li Kos­ta-Ri­ka ho­wa goý­be­ril­ýän kö­mür­tur­şy ga­zy­nyň de­re­je­sini no­la dü­şür­me­gi ni­ýet edin­ýär. Şu mak­sat bi­len hö­kü­met al­ter­na­tiw ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň tä­ze gör­nüş­le­ri­ni ös­dür­mä­ge go­şant goş­ýar, bar bo­lan­la­ry­ny se­na­ga­ta or­naş­dyr­ýar. El­bet­de, Kos­ta-Ri­ka ys­sy ýurt, şo­nuň üçin bi­na­la­ry ýy­lat­ma­ga on­ça­kly köp ener­gi­ýa sarp edil­me­ýär. Bu ýag­daý bol­sa, ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­la­ma­ga kö­mek ed­ýär. Kos­ta-Ri­ka on­lar­ça ýyl bä­ri ösüp otu­ran agaç­la­ry­ny da­şa­ry ýurt­lar­a sa­typ, to­kaý­la­ry­ny ýok et­di. Hä­zir to­kaý­la­ry azald­ýan kom­pa­ni­ýa­la­ryň işi­ni bes et­mek üçin ep-es­li ta­gal­la edil­ýär, ga­ly­ber­se-de, ýurt­da ke­si­len agaç­la­ryň ýe­ri­ne tä­ze agaç­la­ry ek­mä­ge gi­ri­şil­di. Di­ňe 2008-nji ýyl­da, ma­li­ýe kyn­çy­lyk­la­ry­na ga­ra­maz­dan, ýurt­da 5 mil­li­on na­hal otur­dyl­dy. Bu kän däl, ýö­ne ozal ýok edi­len­le­riň di­kel­dil­me­gi­ne umyt dö­red­ýär.
Şwe­si­ýa – 86
Dün­ýä­niň köp ýurt­la­ry ýan­gyç üçin he­mi­şe has köp çykdajy etmeli bol­ýan­ly­gy se­bäp­li kyn gün­le­ri baş­dan ge­çir­ýän wag­tyn­da, Şwe­si­ýa äh­li bi­na­la­ry ýan­gyç­syz düz­gü­ne ge­çir­me­gi me­ýil­leş­dir­ýär. El­bet­de, hö­kü­met äh­li ýy­la­dy­şy we ga­zy öçür­me­gi mak­sat edin­män, kem-kem­den ener­gi­ýa­nyň tä­ze­le­n­ýän çeş­me­le­ri­ne geç­ýär. Şeý­le me­ýil­na­ma 1980-nji ýyl­da dö­rän ýan­gyç bi­len bag­la­ny­şyk­ly kyn­çy­lyk­lar­da ka­bul edi­lip, ýurt­da der­ýa­la­ryň, ýe­liň we Gü­nüň ener­gi­ýa­sy­ny ulan­ma­ga ün­s be­ril­ýär. Mun­dan baş­ga-da, Şwe­si­ýa kem-kem­den ada­ty me­ta­n ga­zy­nyň ýe­ri­ne aw­tou­lag­lar­da bio­gaz ulan­ma­ga geç­ýär. Bu bi­raz geň gö­rün­se-de, bio­ýan­gyç te­bi­gy gaz­dan has ar­zan­dyr.
Nor­we­gi­ýa – 81,1
2030-njy ýy­la çen­li Nor­wer­gi­ýa kö­mür­tur­şy ga­zy­nyň zy­ňyn­dy­la­ry bo­ýun­ça pes de­re­je­li ýur­da öw­rü­ler. Bu ýurt hä­zir­den ho­wa taş­lan­ýan ha­pa gaz­la­ry azalt­ma­gyň ýol­la­ry­ny göz­läp, dür­li çä­re­le­ri ama­la aşyr­ýar. Bu mak­sa­da ýet­mek üçin hö­kü­met de­giş­li teh­no­lo­gi­ýa­la­ry sa­tyn al­ýar. Hä­zir­ki wagt­da bu ýurt­da kö­mür­tur­şy ga­zy­nyň zy­ňyn­dy­la­ry­ny 40% azalt­mak me­ýil­leş­di­ril­ýär. Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, bu ugur­da di­ňe bir yl­my ädim­ler däl, eý­sem, yk­dy­sa­dy ädim­ler hem ädil­ýär. Şeý­le­lik­de, di­zel he­re­ket­len­di­ri­ji­li aw­tou­la­gy bo­lan sü­rü­ji­ler has köp pul tö­le­me­li edil­di. Mun­dan baş­ga-da, Nor­we­gi­ýa ýur­duň ýa­şaý­jy­la­ry­ny uzak ara­lyk­la­ra ulag bi­len sy­ýa­hat et­mek ze­rur­ly­gyn­dan ha­las et­mek mak­sa­dy bi­len, goş­ma­ça de­mir ýol ugur­la­ry­ny gur­ýar. Ýurt­da ze­per ýe­ti­ri­len land­şaft­la­r gaý­ta­dan di­keld­il­ýär.