Ylym-bilim we edebiýat dünýäsiniň öňdebaryjylaryna gowşurylýan Nobel baýragynyň 2016-njy ýyldaky ýeňijileri kesgitlenip başlandy. 3-10-njy oktýabr aralygynda lukmançylyk, fizika we himiýa, ykdysadyýet, edebiýat hem-de parahatçylyk ugurlary boýunça Nobel baýragynyň ýeňijileri mälim edilýär. Bu barada Nobel gaznasynyň metbugat gullugy habar berýär.
LUKMANÇYLYK UGRUNYŇ BAÝRAGY
Nobel baýraklarynyň ýeňijileriniň hatarynda ilkinji bolup, lukmançylyk ugrunyň ýeňijisi kesgitlendi. Ýaponiýaly professor Ýosinori Osumi “autofagiýa mehanizmini açmak” baradaky işi üçin baş baýraga mynasyp boldy. Ol adam bedenindäki öýjükleriň ýaramazlaşmagynyň öňüni almak babatda köp ýyllardan bäri iş alyp barýardy. Bu açyş düwnük we Parkinson keseliniň öňüni almaga ýardam eder. Ýaponiýaly alym 1945-nji ýylda Fukuoka şäherinde dünýä inipdir. 1974-nji ýylda Tokio uniwersitetinde lukmançylyk ylymlarynyň doktory diýen alymlyk derejesini alypdyr. Ol öýjükleriň üstünde alyp barýan işleri boýunça köp sanly baýraklara mynasyp bolupdy. Osumi Nobel baýragyny gazanan 25-nji ýaponiýalydyr.
2015-nji ýylda lukmançylyk ugry boýunça Nobel baýragyna ABŞ-da işleýän irlandiýaly Uilýam Kempbell, ýaponiýaly professor Satosi Omura we hytaýly ylmy-barlagçy Tu Ýuýu mynasyp bolupdy. Bu alymlar topary parazit we gyzzyrma kesellerine garşy göreşmek boýunça täze usullary oýlap tapypdy.
Tutuş dünýä boýunça häzire çenli 106 gezek lukmançylyk ugry boýunça Nobel baýragynyň ýeňijilerine baýraklar gowşuryldy. Bu ugurdaky iň ýaş laureat 1923-nji ýylda 32 ýaşyndaky Frederik Banting bolupdy. Ol insulin boýunça açyş edipdi. Lukmançylyk ugrunyň iň ýaşuly ýeňijisi hökmünde 1966-njy ýylda 87 ýaşyndaky Peýten Rous yglan edilipdi. Nobeliň bu ugrunyň pul baýragy şu ýylda-da geçen 3 ýylda bolşy ýaly, 8 million (932 müň dollara barabar) krona deňdir.
FIZIKA WE HIMIÝA UGRUNYŇ ÝEŇIJISI
Şu ýylyň 4-nji oktýabrynda fizika we himiýa ugry boýunça Nobel baýragynyň ýeňijileri mälim edildi. Himiýa ugry boýunça bu baýraga Žan-Pýer Sowaž, Jeýms Freýzer Stoddart we Bernard Fering mynasyp boldy. Fizika ugry boýunça-da baýraga 3 alym mynasyp boldy. Olar ABŞ-da işleýän beýik britaniýaly alymlar Dewid Tauless, Dankan Holdeýn we Maýkl Kosterlisdir.
Şu ýylyň 7-nji oktýabrynda parahatçylyk ugrunyň ýeňijileri kesgitlendi. Bu ugurda ýeňijini anyklamak ýeňil düşmedi. Sebäbi dalaşgärleriň köplügi eminleri has oýlandyrdy. 376 dalaşgär bolup, olaryň 148-si jemgyýetçilik we halkara guramalardyr. 2016-njy ýyldaky parahatçylyk baýragy Kolumbiýanyň Prezidenti Huan Manuel Santosa öz ýurdunda parahatçylygy üpjün etmekde bitiren hyzmatlary üçin berildi. 2015-nji ýylda bu baýraga Tunisdäki milli dialog topary mynasyp bolupdy.
10-njy oktýabrda Stokgolmdaky Patyşa akademiýasynda Nobel hepdeligi ykdysadyýet ugrunyň ýeňijilerini kesgitlemek dabarasy bilen tamamlanýar.
13-nji oktýabrda edebiýat ugry boýunça Nobel baýragynyň eýesi belli bolar. Geçen ýyl bu baýraga belarus ýazyjysy Swetlana Alikseýewiç mynasyp bolupdy.
Her ugur boýunça ýörite topar döredildi. Şolara gowuşýan dalaşgärleriň işleriniň üstünde bir ýylyň dowamynda işlenilýär. Her ýyl sentýabr aýynda dünýäniň dürli ýurtlarynyň alymlaryna çakylyk ugradylýar. Olar hem Nobel baýragynyň ýeňijileriniň kesgitlenýän dabarasyna gatnaşýar.
Ýeňijileriň baýraklary 10-njy dekabrda baýragyň esaslandyryjysy, şwed oýlap tapyjysy, dilçi, pelsepeçi Alfred Nobeliň aradan çykan gününe gabatlanyp, geçirilýän dabarada gowşurylýar.
