Ir dö­wür­ler «Türk­men­film» ki­nos­tu­di­ýa­syn­da su­ra­ta dü­şü­ri­lip, en­çe­me ýyl­la­ryň do­wa­myn­da ek­ran­dan düş­män ge­len «Yk­bal» çe­per fil­mi me­ge­rem to­ma­şaçylaryň ýa­dyn­da bol­sa ge­rek. Ýa­zy­jy Hy­dyr Der­ýa­ýe­wiň ede­bi ese­ri esa­syn­da ki­no­re­žiss­ýor Me­ret Ata­ha­no­wyň su­ra­ta dü­şü­ren bu fil­min­de iki ýaş ju­wan Uzuk­je­mal bi­len Ber­di­niň yk­bal­la­ry çe­per be­ýan edil­ýär. Bu iki gah­ry­ma­nyň keşp­le­ri­ni jan­lan­dyr­ýan ar­tist­ler bol­sa hut ha­ky­ky dur­muş­da­ky ýa­ly edip to­ma­şa­çy­la­ra ýe­tir­me­gi ba­şa­ryp­dyr­lar. Ola­ryň öz söý­gü­si üçin gö­re­şi­ni syn­la­nyň­da ýü­re­giň pa­ra-pa­ra bol­ýar. Ola­ryň yk­ba­lyň şo­nuň ýa­ly ga­za­by­na döz ge­lip, fil­miň so­ňun­da giç hem bol­sa bi­rek-bi­re­ge go­wuş­ma­gy hiç wagt aňyn­dan git­me­ýär. Biz hem Ber­di­niň keş­bi­ni jan­lan­dy­ran Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, hä­zir­ki wagt­da ýur­du­my­zyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky mil­li saz­ly dra­ma te­at­ryn­da zäh­met çe­kip ýö­ren Oraz Aman­gel­di­ýew bi­len du­şu­şyp, onuň dur­muş we dö­re­di­ji­lik ýo­ly bi­len oky­jy­lar köp­çü­li­gi­ni ta­nyş­dyr­ma­gy ma­kul bil­dik.
1951-nji ýy­lyň 24-nji iýu­nyn­da Bal­kan we­la­ýa­ty­nyň öň­ki Gar­ry­ga­la, hä­zir­ki Mag­tym­gu­ly şä­her­çe­sin­de gul­luk­çy­nyň maş­ga­la­syn­da dün­ýä inen Oraz ýaş­lyk­dan dür­li kär­ler­de, ýag­ny luk­man, mu­gal­lym, uçar­man bo­lup iş­le­ýän yn­san­la­ra gu­wa­nyp­dyr. Şo­nuň ýa­ly-da ol ki­no­film­le­re we spek­takl­la­ra to­ma­şa et­me­gi oňat gö­rüp, keşp jan­lan­dyr­ýan ar­tist­le­riň işi­ni ar­zuw eder eken. Ol Mag­tym­gu­ly şä­her­çe­si­niň 2-nji or­ta mek­de­bin­de oka­ýar­ka, esa­san, ede­bi­ýat sa­pa­gy­na ýyk­gyn edip, çe­per eser­le­ri, ki­tap­la­ry oka­ma­gy oňat gö­rer eken. Ol saz çal­ma­gy hem ar­zuw edip­dir. Şol ar­zuw­la­ry­ny ha­syl et­mek üçin or­ta mek­de­bi ta­mam­lan Oraz 1968-nji ýyl­da Mosk­wa şä­he­rin­dä­ki M.S.Şep­kin adyn­da­ky teatr ins­ti­tu­ty­nyň dra­ma we ki­no akt­ýo­ry bö­lü­mi­ne oku­wa gir­ýär. Ora­zyň ka­ka­sy Aman­gel­di aga gul­luk­çy bol­sa, eje­si Ogul­täç daý­za ede­bi­ýat mugallymy bolupdyr. Oraz Mosk­wa­da us­sat pe­da­gog W.K.Stir­now­dan akt­ýor us­sat­ly­gy­nyň in­çe til­sim­le­ri­ni öw­re­nip baş­la­ýar. Oku­wyň do­wa­myn­da sah­na­laş­dy­ry­lan Mo­le­riň «Je­nap De Pur­san­ýak» spek­tak­lyn­da Ora­za baş keşp bo­lan Eres­tiň, «Op­ti­mis­tik tra­ge­di­ýa» spek­tak­lyn­da bol­sa ka­pi­ta­nyň keş­bi­ni jan­lan­dyr­ma­gy tab­şyr­ýar­lar. 1973-nji ýyl­da bu ýo­ka­ry okuw mek­de­bi­ni ta­mam­lap ge­len Ora­zy şol wagt­ky A.Gul­mäm­me­dow adyn­da­ky Ýaş to­ma­şa­çy­lar te­at­ry­na işe bel­le­ýär­ler. Bu teatr­da Ora­za hem ar­tist, hem re­žiss­ýor, hem te­at­ryň baş ýol­baş­çy­sy we­zi­pe­sin­de iş­le­mek mi­ýes­ser ed­ýär. Ýaş­lar te­at­ry­nyň sah­na­syn­da Oraz en­çe­me spek­takl­lar­da baş keşp­ler­de çy­kyş ed­ýär. Olar­dan «Mag­tym­gu­ly» spek­tak­lyn­da ýaş Mag­tym­gu­ly­nyň, «Al­tyn ýyl­dyz» spek­tak­lyn­da Al­ber­tiň, «Peý­kam» spek­tak­lyn­da Aga Ber­di­ýe­wiň, «Iýun­da­ky hoş­la­şyk» spek­tak­lyn­da Ko­le­so­wyň, «Ge­daý bag­şy» spek­tak­lyn­da Şa­nyň keşp­le­ri te­at­ra ýe­ne-de bir ýaş ze­hi­niň go­şu­la­ny­na şa­ýat bo­lan keşp­ler­dir. Oraz Aman­gel­di­ýew ýaş­lar te­at­ryn­da tä 2001-nji ýy­la çen­li iş­län­den soň, şol ýyl ony tä­ze açy­lan Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky mil­li saz­ly dra­ma te­at­ry­na işe ça­gyr­ýar­lar. Te­at­ryň şol wagt­ky baş ýol­baş­çy­sy bo­lup iş­län Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti Ka­dyr Ata­ba­ýew Ora­zy gü­ler ýüz bi­len gar­şy al­ýar. Bu te­at­ryň sah­na­syn­da Oraz «Şa­se­nem Ga­ryp» spek­tak­lyn­da Şa­we­le­giň, «Söý­gi ro­wa­ýa­ty» spek­tak­lyn­da Sol­ta­nyň, «Hüýr­luk­ga–Hem­ra» spek­tak­lyn­da We­zi­riň, «Söý­gi has­ra­ty» spek­tak­lyn­da Now­su­lyň, «Tu­mar Şa» spek­tak­lyn­da Da­ýa­wyň keşp­le­ri­ni teatr muş­dak­la­ry­nyň aňyn­da ga­lar ýa­ly edip jan­lan­dy­ryp­dy. Ýe­ri ge­len­de Oraz Aman­gel­di­ýe­wiň Alp Ars­lan adyn­da­ky mil­li dra­ma te­at­ryn­da sah­na­laş­dy­ryl­ýan spek­takl­lar­da-da çy­kyş ed­ýän­di­gi­ni bel­läp ge­çe­si­miz gel­ýär. Bu ýer­de Ora­zyň dö­re­den «Mag­tym­gu­ly» spek­tak­lyn­da Aza­dy­nyň, «Wa­tan hak­da üç aý­dym» spek­tak­lyn­da Oraz­mäm­met Ha­nyň, «Ýurt» spek­tak­lyn­da Ha­nyň keşp­le­ri teatr muş­dak­la­ry ta­ra­pyn­dan oňat gar­şy al­nan keşp­ler­dir. Oraz Aman­gel­di­ýew ki­no sun­ga­ty­na hem özü­niň sal­dam­ly go­şan­dy­ny go­şup gel­ýär. Onuň ki­no sun­ga­tyn­da il­kin­ji dö­re­den keş­bi ki­no­re­žiss­ýor Hal­mäm­met Ka­ka­ba­ýe­wiň su­ra­ta dü­şü­ren «Al­ty­nyň öwüş­gi­ni» at­ly do­ly göw­rüm­li çe­per fil­min­dä­ki Öwez Ýo­mu­do­wyň keş­bi­dir. Şol keşp şow­ly çy­ka­nyn­dan soň «Türk­men­film» ki­nos­tu­di­ýa­sy­nyň go­ýu­jy ki­no­re­žiss­ýor­la­ry Ora­za yz­ly-yzy­na keşp jan­lan­dyr­ma­gy tab­şy­ryp baş­la­ýar­lar. Olar­dan «Ga­ra Ker­wen» fil­min­de Sa­ry­nyň, «Giz­lin il­çi» fil­min­de Şa­dy­nyň, «Ga­ra gi­je» fil­min­de Mu­ham­met Şa­nyň, «Mag­tym­gu­ly» fil­min­de şa­hy­ryň do­ga­ny Ab­dyl­la­nyň, «Se­ýis» fil­min­de Öwe­ziň, «Ga­ra­gum kö­le­ge­de 45 gra­dus» fil­min­de Ora­zyň, «Ül­kä­miň kuw­wat­ly ga­na­ty» fil­min­de uçar­man-pro­fes­so­ryň, «Ge­daý bag­şy» fil­min­de baş keşp­dä­ki bag­şy­nyň, «Yşk per­wa­na­sy ýa-da hy­ýal­da­ky ha­ky­kat» fil­min­de Mä­ne ba­ba­nyň keşp­le­ri, şeý­le-de «Nej­med­din Kub­ra» fil­min­de ýe­ri­ne ýe­ti­ren baş keş­bi ki­no muş­dak­la­ry­nyň söý­gü­si­ne my­na­syp bo­lan keşp­ler­dir.

Ýa­zy­jy Hy­dyr Der­ýa­ýe­wiň ede­bi ese­ri esa­syn­da ki­no­re­žiss­ýor Me­ret Ata­ha­no­wyň su­ra­ta dü­şü­ren «Yk­bal» fil­min­de jan­lan­dy­ran pu­ka­ra türk­men ýi­gi­di Ber­di­niň keş­bi­ni jan­lan­dy­ry­şy dog­ru­syn­da Oraz aga şeý­le gür­rüň ber­di:
— Bu film su­ra­ta dü­şü­ril­me­zin­den öň baş keş­bi jan­lan­dyr­jak ar­tist­le­ri aw­tor bi­len du­şuş­dyr­dy­lar. Şon­da Hy­dyr aga ma­ňa «Bu ýi­git Ber­di­niň keş­bi­ne oňat ga­bat ge­lip­dir» di­ýip, me­ni iki el­läp gol­dap­dy. Film su­ra­ta dü­şü­ri­le­nin­den soň fil­me to­ma­şa eden Hy­dyr aga me­niň eli­mi gy­syp: «Sag bol ogul, Ber­di­niň keş­bi­ni sen tüýs me­niň eser­de ýa­zy­şym ýa­ly edip jan­lan­dy­ryp­syň» di­ýip, öz ho­şal­ly­gy­ny be­ýan et­di. «Yk­bal» fil­mi dür­li ýer­ler­de ýag­ny Bu­ha­ra­da, Hy­wa­da, şo­nuň ýa­ly-da No­hur­da, Öňal­dy­nyň çöl­lük ýer­le­rin­de, Kyrk­gyz di­ýen ýer­de, şeý­le-de Aş­ga­bat­da su­ra­ta dü­şü­ril­di. Ber­di­niň keş­bi­ni jan­lan­dyr­mak ma­ňa el­bet­de ýe­ňil düş­me­di. Se­bä­bi Ber­di gaý­duw­syz ýi­git, ol yk­ba­lyň ýo­wuz ke­re­bi­ne ço­laş­ýar. Ol özü­niň gö­wün be­ren gy­zy Uzu­ga go­wuş­mak üçin gö­reş­me­li bol­ýar. Göw­nü­çök­gün­lik, erk­siz­lik, yg­ty­ýar­syz­lyk pu­ka­ra ýi­gi­di gy­syp-gow­rup bar­ýar. Ma­ňa şol hä­si­ýet­le­ri ýe­ňip ge­çip, to­ma­şa­ça ha­ky­ky ýa­ly edip ýe­tir­mek ba­şart­dy. Men şu ça­ka çen­li 40-a go­laý film­de su­ra­ta düş­düm. Şo­la­ryň için­de iň gü­zap­ly­sy Ber­di­niň keş­bi bol­dy. Adam nä­me ar­zuw et­se şo­lam ha­syl bol­ýan eken. Me­nem og­lan­kam ar­zuw eden kär­le­ri­mi ýe­ri­ne ýe­tir­ýän keşp­le­rim­de ba­şym­dan ge­çir­ýän. Şol ar­zuw eden kär­le­ri­miň hem­me­si­ni-de men teatr­da we ki­no­film­ler­de dö­re­den keşp­le­rim­de ba­şym­dan ge­çir­dim.
Özü­niň ýi­ti ze­hi­ni, akt­ýor us­sat­ly­gy, ukyp ba­şar­ny­gy bi­len Oraz Aman­gel­di­ýew gaý­ry ýurt­ly ki­no­re­žiss­ýor­la­ryň hem gö­zü­ne il­ýär. Ýe­ri ge­len­de Oraz agaň «Öz­bek­film» ki­nos­tu­di­ýa­sy­nyň önü­mi bo­lan «Sen kal­by­myň sol­ta­ny» at­ly fil­min­de hem Ak­mal Ba­ty­ro­wyň keş­bi­ni ýat­da ga­ly­jy edip dö­re­dip, özü­ni ki­no­muş­dak­la­ryň söý­gü­li akt­ýor­la­ry­nyň ha­ta­ryn­da ta­nat­ma­gy ba­şa­ran­ly­gy­ny-da aýt­man geç­mek bol­maz.
Şo­nuň ýa­ly-da, Oraz aga «Ga­zak­fil­miň» önü­mi bo­lan «Až­dar ýy­ly» at­ly film­de bol­sa Ah­ma­nyň keş­bi­ni dö­re­dip, özü­ni kö­pu­gur­ly ze­hin hök­mün­de halk köp­çü­li­gi­ne äş­gär edip­di.
Ha­ly­pa ar­tist Oraz Aman­gel­di­ýew teatr hem ki­no sun­ga­ty­nda 54 ýy­la go­laý zähmet çekmek bi­len, te­at­ryň sah­na­syn­da 90-a go­laý baş keşp­le­ri, ki­no sun­ga­tyn­da bo­lsa 40-a go­laý keşp jan­lan­dy­ryp­dyr. Oraz aga hä­zir­ki wagt­da hor­mat­ly dynç alyş­da­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, ba­dy­ny gow­şat­man hal­ky­my­za me­de­ni­ýet­li hyz­ma­ty­ny do­wam et­di­rip ýör. Oraz aga ýur­du­myz­da bel­le­ni­lip ge­çil­ýän baý­ram­çy­lyk­lar­da we döw­let çä­re­le­rin­de hem çy­kyş edip, öz go­şan­dy­ny go­şup gel­ýär. Onuň teatr hem ki­no sun­ga­tyn­da çe­ken dö­re­di­ji­lik­li zäh­me­ti na­za­ra al­nyp 1985-nji ýyl­da Ýaş­lar baý­ra­gy bi­len, 1996-njy ýyl­da «Wa­ta­na bo­lan söý­gü­si üçin» di­ýen me­dal bi­len sy­lag­la­nyl­ýar, ýe­ne-de şol ýyl «Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti», 2018-nji ýyl­da bol­sa «Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti» di­ýen hor­mat­ly at­lar da­kyl­ýar. Köp­le­riň ha­ly­pa­sy, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Oraz Aman­gel­di­ýe­wiň döw­let­li maş­ga­la­sy bar. Ol ýan­ýol­da­şy Ýaz­bi­ke ýeň­ňe­miz bi­len bir og­ly, iki gy­zy ke­ma­la ge­ti­rip, ylym­ly, bi­lim­li, hü­när­li adam­la­ryň ha­ta­ry­na goş­dy. Ola­ryň 5 sa­ny ag­ty­gy bar.
— Men Wa­ta­ny­my, kä­ri­mi, maş­ga­la­my söý­şüm ýa­ly söý­ýän. Sun­ga­ta uly sar­pa goý­ýan hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ze köp sag­bol­sun aýd­ýa­rys. Goý, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ja­ny sag, öm­ri uzak bo­lup, Wa­tan üçin, halk üçin ed­ýän oňat iş­le­ri el­my­da­ma ro­waç al­syn di­ýip, Oraz aga bi­ziň bi­len söh­bet­deş bo­lan­da aýt­dy.
Bi­ze bol­sa us­sat akt­ýo­ra mun­dan bu­ýa­na-da ar­zuw­la­ry­nyň ha­syl bol­ma­gy­ny di­leg edäý­mek gal­ýar.

Döw­let­my­rat Ho­ja­ber­di­ýew,
Türk­men döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň teatr sungaty fa­kul­te­ti­niň 1-nji ýyl ta­ly­by.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА