ÝU­NES­KO-nyň sa­na­wy­na tä­ze ýer­ler gi­ri­zil­di

Hy­ta­ýyň Fuç­žou şä­he­rin­de ge­çi­ri­len mas­la­hat­da ÝU­NES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä me­de­ni we te­bi­gy mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na tä­ze ýer­ler gi­ri­zil­di. Sa­na­wa dün­ýä­niň dür­li ýer­le­rin­den je­mi 13 des­ga hem-de 3 te­bi­gy mi­ras gi­ri­zil­di. Ola­ryň ara­syn­da Hy­ta­ýyň port şä­he­ri, Is­pa­ni­ýa­dan bir şa­ýol, Hin­dis­tan­da­ky ta­ry­hy but­ha­na, Pe­ru­da­ky ga­dy­my ob­ser­wa­to­ri­ýa we beý­le­ki ýer­ler bar.
ÝU­NES­KO me­de­ni, te­bi­gy we ta­ry­hy gym­mat­lyk­la­ry go­rap sak­la­mak, ola­ry dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi­ne ta­nat­mak üçin 1978-nji ýyl­dan bä­ri şeý­le sa­na­wy taý­ýar­la­ýar. Bu sa­na­wa gi­ri­zi­len ýer­ler umu­ma­dam­zat gym­mat­ly­gy ha­sap­lan­ýar. Sa­na­wa tä­ze go­şu­lan ýer­ler ba­ra­da gys­ga­ça mag­lu­mat­lar şu­lar­dan yba­rat:
Pe­ru­nyň de­mir­ga­zy­gyn­da­ky Gün ob­ser­wa­to­ri­ýa­sy «Ada­myň dö­re­di­ji ze­hi­ni­niň esa­sy ese­ri» diý­lip at­lan­dy­ryl­dy. Çöl­lük meý­dan­da­ky «Chan­kil­lo» at­ly ga­dy­my des­ga 2 müň 300 ýyl ozal bi­na edi­lip­dir. Bu ýer­de mi­la­dy­dan öň­ki 250-200-nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da ýa­şa­ýyş bo­lup­dyr. Ta­ry­hy eser­le­riň ara­syn­da de­pä­niň üs­tün­dä­ki 13 sa­ny diň hem bar. Bu diň­ler ýy­lyň bel­li gün­le­ri­ni anyk­la­mak we ýyl ha­sa­by­ny ýö­ret­mek üçin gur­lup­dyr.
Hy­ta­ýyň ga­dy­my ke­nar­ýa­ka şä­he­ri bo­lan Sýuanç­žou bir dö­wür­ler Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň esa­sy dü­şel­ge­le­ri­niň bi­ri bo­lup­dyr. Bu ýer­de ga­dy­my köp­rü­ler, Hy­taý­da­ky iň kö­ne met­jit­le­riň bi­ri, şä­he­re mah­sus äh­li bi­na­lar gur­lup­dyr.
Is­pa­ni­ýa­nyň Mad­rid şä­he­rin­dä­ki «Pa­seo del Pra­do» şa­ýo­lu­nyň ug­run­da hem-de «Re­ti­ro» se­ýil­gä­hi­niň tö­we­re­gin­de uly mu­zeý­ler, suw çüw­dü­rim­le­ri bo­lup, bu ýer XV asyr­dan bä­ri dur­mu­şyň gaý­nap joş­ýan ýer­le­ri­niň bi­ri ha­sap­lan­ýar.
Bel­gi­ýa­da­ky we Ni­der­land­lar­da­ky ha­ýyr-sa­ha­wat top­lum­la­ry Se­na­gat öw­rü­li­şi­gi döw­rün­de mä­täç adam­la­ra kö­mek et­mek mak­sa­dy bi­len gur­lup­dyr.
XVII asyr­da Ams­ter­dam­da gur­lan su­was­ty dä­liz­ler hä­zir­ki wagt­da hem dur­ku­ny sak­la­ýar.
Hin­dis­ta­nyň Te­lan­ga­na we­la­ýa­tyn­da­ky Ra­map­pa but­ha­na­sy XIII asyr­da gur­lup­dyr. Hä­zi­re çen­li sak­la­nyp ga­lan bi­na­nyň gur­lu­şy­gy 40 ýyl­da ta­mam­la­nyp­dyr.
Trans-Eý­ran de­mir ýol ul­ga­my hem sa­na­wa go­şu­lan tä­sin ýer­le­riň bi­ri­dir. Gur­lu­şy­gy­na 1929-njy ýyl­da baş­la­nan ýol Pars aý­la­gy bi­len Ha­zar deň­zi­niň ke­nar­la­ry­ny bi­rik­dir­ýär.
Sa­ud Ara­bys­ta­nyn­da­ky ga­dy­my Hi­ma me­de­ni meý­da­nyn­da sak­la­nyp ga­lan daş­lar­da 7 müň ýyl ozal çe­ki­len su­rat­lar bar. Soň­ky ýyl­lar­da çe­ki­len şe­kil­ler­de gül­ler we haý­wan­lar su­rat­lan­dy­ry­lyp­dyr. Bu meý­dan hä­zir­ki wagt­da hem süý­ji suw­ly gu­ýu­la­ry bo­lan ga­dy­my ker­wen ýo­lu­nyň ug­run­da ýer­leş­ýär. Müs­ned şä­he­rin­dä­ki bu meý­dan­ça­da na­ba­teý­çe, gü­nor­ta arap­ça, se­mu­dik­çe, grek­çe we arap­ça ýa­ly bir­nä­çe dil­de ýa­zy­lan ýaz­gy­lar bar.
Çi­li­dä­ki dün­ýä­niň iň kö­ne mu­mi­ýa­la­ry hem ÝU­NES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na go­şul­dy. Bi­ler­men­ler bu ýer­de mu­mi­ýa­la­mak usu­ly­nyň Mü­sür­den müň­ler­çe ýyl ozal oý­la­nyp ta­py­lan­dy­gy­ny bel­le­ýär­ler.
Ita­li­ýa­nyň de­mir­ga­zyk-gün­ba­ta­ryn­da­ky Pa­duýa şä­he­rin­dä­ki ta­ry­hy meý­dan­da 1302-1397-nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da sun­gat us­sat­la­ry ta­ra­pyn­dan dür­li su­rat­lar çe­ki­lip­dir. Bel­li su­rat­keş­le­riň di­war­lar­da gal­dy­ran su­rat­la­ry on­da soň­ky sun­gat us­sat­la­ry­na hem yl­ham be­rip­dir.
Tür­ki­ýä­niň Ma­lat­ýa we­la­ýa­tyn­da­ky Ars­lan­te­pe de­pe­sin­de ir­ki dö­wür­ler­dä­ki bir­nä­çe me­de­ni­ýe­te de­giş­li heý­kel­ler we beý­le­ki eser­ler sak­la­nyp ga­lyp­dyr.
Fran­si­ýa­da Ži­ron­da der­ýa­sy­nyň At­lan­tik deň­zi­ne gu­ýul­ýan ýe­rin­de XVII asyr­da gur­lan «Cor­douan» ma­ýa­gy hem sa­na­wa gi­ri­zil­di. Ki­çi­jik ada­nyň üs­tün­de gur­lan des­ga­nyň be­ýik­li­gi 68 met­re, dia­met­ri 45 met­re ba­ra­bar. Bu ma­ýak hä­zir­ki wagt­da hem ula­nyl­ýar.
Mek­si­ka­nyň Tlas­ka­la şta­tyn­da­ky «Franciscano» but­ha­na top­lu­my we onuň çä­gin­dä­ki «Nuest­ra Se­nio­ra de La Asuncion» ka­fed­ra­ly hem ÝU­NES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä me­de­ni mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na gi­ri­zil­di. Şeý­le­lik­de, hä­zi­re çen­li Mek­si­ka­dan bu sa­na­wa gi­ri­zi­len ýer­le­riň sa­ny 36-a ýet­di.

Te­bi­gy ýa­dy­gär­lik­le­riň
sa­na­wy­na gi­ri­zil­di
Bu ýyl­ky sa­na­wa Ko­re­ýa Respublikasyn­da­ky joş­gun-gaýt­gyn te­kiz­lik­le­ri, Taý­land­da­ky dag­lyk Kaeng Kra­çan to­ka­ýy we Gru­zi­ýa­da Ga­ra deň­ziň ke­na­ryn­da­ky Kol­şik to­kaý­lyk­la­ry gi­ri­zil­di. Şeý­le hem Bra­zi­li­ýa­da­ky «Ro­ber­to Bur­le Marx» se­bi­ti­niň tro­pi­ki bag­la­ry te­bi­gy sa­na­wa go­şul­dy.
ÝU­NES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä me­de­ni mi­ra­sy­nyň sa­na­wyn­da je­mi 1121 sany me­de­ni we ta­ry­hy gym­mat­lyk bar.