Yga­lyň gör­nüş­le­ri

Gyş pas­ly do­wam ed­ýär. «Gy­şyň gü­ni kyrk tüýs­li» diý­li­şi ýa­ly, bu pa­syl­da ho­wa do­wam­ly üýt­ge­ýär. Gü­nor­tan gün çy­kyp du­ran bol­sa, ag­şam gar ýa ýa­gyş ýa­gyp bil­ýär. Beý­le­ki pa­syl­lar­dan ta­pa­wut­ly­lyk­da gy­şy­na yga­lyň has köp gör­nüş­le­ri ýag­ýar, ho­wa bi­len bag­ly te­bi­gy ha­dy­sa­lar hem köp bol­ýar. Ýa­gy­nyň dür­li gör­nüş­le­ri bo­lup, ola­ryň eme­le ge­liş şe­ki­li hem-de se­bäp­le­ri ta­pa­wut­ly­dyr. Ýa­gy­nyň kä­bir gör­nü­şi ýy­lyň is­len­dik pas­lyn­da ýag­ýan bol­sa, käbiri di­ňe güýz ýa-da gyş pas­lyn­da ýag­ýar. Eý­sem, ýa­gy­nyň nä­hi­li gör­nüş­le­ri bar­ka?!
Ýer ýü­zün­de ýa­gy­nyň iň köp duş gel­ýän gör­nü­şi ýa­gyş ha­sap­lan­ýar. Ýag­şyň hem dür­li gör­nü­şi bar. Ýa­gy­nyň äh­li gör­nü­şi­niň çeş­me­si bu­lut­lar bo­lup, olar ho­wa şert­le­ri­ne gö­rä hem-de at­mos­fe­ra­da­ky he­re­ket­le­riň ne­ti­je­sin­de eme­le gel­ýär. Ýer­den ýo­ka­ry gal­dy­gy­ça ho­wa so­wap, bug su­wa öw­rül­ýär we bel­li bir dy­kyz­ly­ga ýe­ten­den soň­ra ýe­re ýa­gyn bo­lup düş­ýär. De­mir­ga­zyk ýa­rym şar­da ba­har we güýz pa­syl­la­ryn­da ýa­gyş has köp ýag­ýar.
Gyş pas­ly­nyň gö­zel­lik­le­ri­niň bi­ri bo­lan gar ça­ga­la­ryň gy­zyk­ly güý­men­je­si. Be­ýik dag de­pe­le­ri­ne dü­şen gar ga­lyň buz gat­lak­la­ry­ny eme­le ge­tir­ýär. Olar hem ba­ha­ryň gel­me­gi bi­len eräp, çeş­me­le­ri we der­ýa­la­ry eme­le ge­tir­ýär. At­mos­fe­ra­da ho­wa­nyň bir­den so­wa­ma­gy ne­ti­je­sin­de bu­ga­ran su­wuk­lyk dam­ja gör­nü­şin­den ga­ra öw­rül­ýär.
Bu pa­syl­da ki­çeň­räk gö­jek gör­nüş­li buz bo­lup ýag­ýan ýa­gy­na do­ly di­ýil­ýär. Ýa­gy­nyň bu gör­nü­şi ir­ba­har­da hem ýag­ýar. Do­ly­nyň ulu­ly­gy ho­wa­nyň ýy­ly­ly­gy­na hem-de bu­lu­dyň nä­çe wagt­da eme­le ge­len­di­gi­ne bag­ly bol­ýar. Adat­ça do­ly 5 – 15 mi­nu­dyň do­wa­myn­da ýa­gyp gu­tar­ýar. Kä­ha­lat­lar­da do­ly­nyň ýag­ma­gy ekin­le­re ze­per ýe­ti­rip bil­ýär.
Ir er­ti­riň ümür­li so­wuk ho­wa­syn­da ýe­riň, otuň, çöp-ça­lam­la­ryň üs­tü­ne dü­şüp, ýu­ka­jyk ak ör­tük eme­le gel­ýär. Gar toz­ga­jyk­la­ryna meňzeş bolan yga­lyň bu gör­nü­şi­ne gy­raw di­ýil­ýär. Gy­ra­wyň düş­me­gi üçin ho­wa­nyň de­re­je­si 0-dan pes bol­ma­ly­dyr. Yga­lyň bu gör­nü­şi su­wuň bu­ga­ryp ýo­ka­ry ga­lan ba­dy­na doň­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le gel­ýär. Gy­raw di­ňe ot-çö­püň üs­tü­ne däl, ýe­riň ýü­zü­ne hem düş­ýär.
Gyş pas­lyn­da gar ga­ty­şyk­ly ýa­gyş ýag­ýan pur­sat­la­ry hem ga­bat gel­ýär. Bu ha­dy­sa ýa­gyş ýag­ýan wag­ty ho­wa­nyň so­wuk­ly­gy ne­ti­je­sin­de dam­ja­la­ryň bir bö­le­gi­niň doň­ma­gy bi­len eme­le gel­ýär. Do­ňan ýa­gyş dam­ja­la­ry ga­ra öw­rü­len­soň, hem gar, hem-de ýa­gyş bir wagt­da ýag­ýar. Adat­ça, gyş pas­lyn­da duş gel­ýän bu te­bi­gy ha­dy­sa ba­ha­ryň gün­le­ri hem bo­lup bil­ýär.
Bu pa­syl­da ag­şam­la­ry­na ot­la­ra dü­şüp, er­te­si ir­den bul­du­rap du­ran suw dam­ja­la­ry­nyň eme­le gel­ýän pur­sat­la­ry­na hem duş­mak müm­kin. Yga­lyň bu gör­nü­şi­ne çyg di­ýil­ýär. Ba­har aý­la­ryn­da has köp ga­bat gel­ýän bu te­bi­gy ha­dy­sa nem­li ho­wa­nyň so­wuk te­kiz­li­ge deg­me­gi ne­ti­je­sin­de eme­le gel­ýär. Yga­lyň bu gör­nü­şi ösüm­lik­ler üçin peý­da­ly ha­sap­lan­ýar.
Gy­şyň ho­wa­syn­da agaç­la­ryň, ösüm­lik­le­riň şa­ha­jyk­la­ryn­da eme­le gel­ýän gar gör­nüş­li bu­za bur­jy di­ýil­ýär. Agaç­la­ryň bur­jy bag­la­ma­gy ýap­rak­la­ry dü­şen agaç­la­ry hem-de he­mi­şe ýa­şyl öw­süp otur­ýan pür­li agaç­la­ry has owa­dan gör­ke ge­tir­ýär.

Oguljan Mämedowa,

Aşgabat şäher Medeniýet müdirliginiň merkezleşdirilen
kitaphanalar ulgamynyň Çoganly şäher kitaphana şahamçasynyň 1-nji derejeli kitaphanaçysy.