Adam­zat ta­ry­hyn­da il­kin­ji ýazuw dür­li geo­met­rik şe­kil­ler arkaly beýan edilipdir. Il­kin­ji şe­kil­ler daş ýa-da hek bi­len agaç­la­ryň, gaýalaryň ýü­zü­ne çy­zy­lyp hem-de oýu­lyp ýazylypdyr. Bu il­kin­ji ýa­zuw en­dik­le­ri bo­lup, aň-dü­şün­jä­niň ös­me­gi bi­len ýa­zuw es­bap­la­ry kä­mil­leş­ip baş­la­ýar. Şeýlelikde, bi­rek-bi­rek bi­len ha­bar­laş­mak üçin hat oý­la­ny­lyp ta­pyl­ýar. Hat ýaz­mak üçin bol­sa, ýa­zylanda yz gal­dyr­ýan haý­sy­dyr bir se­riş­dä­niň zerurlygy ýü­ze çyk­ýar. Şeý­le­lik bi­len, ga­lam oý­la­nyp ta­pyl­ýar.
Tak­my­nan, 1560-njy ýyl­da ital­ýan neç­jar­la­ry (agaç us­sa­sy) Si­mo­ni­on we Lin­dia­na Ber­na­kot­ti ta­ra­pyn­dan ga­la­myň il­kin­ji gör­nü­şi oý­la­nyp ta­pyl­ýar. Ola­r ar­ça aga­jy­nyň içi boş ta­ýa­jy­gy­nyň içi­ne ga­ra reňk ýer­leş­dir­ip, il­kin­ji ga­la­my dö­re­dip­dir­ler. Köp wagt geç­män­kä has ýo­ka­ry tär ula­nyp, deň ikä ke­si­len aga­jyň içi­ni dik oýup, oňa gra­fi­ti ýer­leş­di­ren­soň­lar ýa­rym bö­lek­le­ri bi­ri-bi­ri­ne ýel­mäp­dir­ler. Bu oý­la­nyp ta­py­lan tä­ze usul bo­lup, hä­zir­ki gün­le­re çen­li şeý­le usul ula­nyl­ýar. Gra­fi­t mi­ne­ra­ly il­kin­ji ge­zek 1654-nji ýyl­da Ang­li­ýa­da ýü­ze çy­ka­ryl­ýar. Eliň­de ­oňaý­ly dur­ma­gy üçin il­ki-il­ki­ler gra­fit ta­ýa­jyk­la­ryň da­şy­na de­ri sa­ra­lyp­dyr. 1662-nji ýyl­da Ger­ma­ni­ýa­nyň Nýu­ren­berg şä­he­rin­de gra­fit kül­ke­sin­den gra­fit ta­ýa­jy­gy­nyň gaý­ta­dan iş­le­nip taý­ýar­la­ny­lan gör­nü­şi­niň oý­la­nyp ta­pyl­ma­gy bi­len, ga­la­myň önüm­çi­li­gi ar­typ baş­la­ýar.
1775-nji ýyl­da fran­si­ýa­ly Ni­ko­la Žak Kon­te agaç­dan ga­la­myň in­çe gör­nü­şi­ni, ýag­ny gra­fi­t ga­ryn­dy­sy­nyň iki ta­ýa­jy­gyň için­de ýer­leş­di­ri­len gör­nü­şi­ni ýa­sa­ýar. Žak Kon­te 1795-nji ýyl­da ga­lam ön­dür­mek mak­sa­dy bi­len pa­ten­t alan­dan soň­ra öz ady­ny gö­ter­ýän ga­lam fab­ri­gi­niň düý­bü­ni tut­ýar. Hä­zir­ki wagt­da Pa­ri­žiň «Kon­te» kär­ha­na­sy ga­lam ön­dür­mek­de öň­de­ba­ry­jy ha­sap­lan­ýar.
Ka­gyz­da sä­hel­çe yz gal­dyr­ýan, ýö­ne eli­ňi ha­pa­la­ýan gra­fi­te daşlyk ýa­sa­mak pi­ki­ri ýü­ze çyk­ýar. Il­ki-il­ki­ler gra­fit me­tal tur­ba­jy­gyň içine dol­du­ry­lyp, ol di­ňe hat ýaz­mak üçin däl, eý­sem, be­zeg üçin hem ula­ny­lyp­dyr.
1838-nji ýyl­da ang­li­ýa­ly Gen­ri Bes­se­mer gra­fi­tden has kä­mil ga­lam ýa­sa­ma­gyň höt­de­sin­den gel­ýär. 1858-nji ýyl­da Hi­men Lip­man ýa­zuw es­ba­by­nyň bir uju­na ber­ki­di­len boz­guç­ly ga­la­my­na pa­ten­t al­ýar. Şon­dan soň boz­guç­ly ga­lam­lar ýü­ze çy­kyp baş­la­ýar. Eber­hard Fa­ber 1861-nji ýyl­da Nýu-Ýork­da il­kin­ji ga­lam kär­ha­na­sy­nyň düý­bü­ni tut­ýar.
Agaç daş­ly ga­lam­la­ryň dö­rä­ni­ne 200 ýyl­dan gow­rak wagt geç­ip, hä­zir­ki wagt­da ga­lam­la­ryň gra­fit, ga­ty gra­fit, su­wuk gra­fit, kö­mür­li, ug­le­rod­ly, reňk­li, ýag­ly we ak­wa­rel­li ýa­ly bir­nä­çe gör­nü­şi bar. Ga­la­myň hi­li­ni ur­ga çy­dam­ly­ly­gy, ýo­nu­lan­da dö­wül­me­ýän­di­gi, ýa­za­nyň­da ka­gy­zy za­ýa­la­ma­ýan­dy­gy, boz­guç bi­len çalt öçü­rip bol­ýan­dy­gy ar­ka­ly bi­lip bol­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА