Il­kin­ji as­ma de­mir ýo­l

Ger­ma­ni­ýa­nyň Wup­per­tal şä­he­rin­de gur­lan «Wup­per­tal Schwe­be­bahn» dün­ýä­niň il­kin­ji as­ma elekt­rik de­mir ýo­ly ha­sap­lan­ýar. Do­ly ady «Einschie­ni­ge Hän­ge­bahn» bo­lan de­mir ýo­luň gur­lu­şy­gy­na 1898-nji ýyl­da baş­lan­ýar. 1901-nji ýy­lyň 1-nji mar­tyn­da Wup­per­tal ug­ry açy­lyp ula­nyl­ma­ga be­ril­ýär. Ga­lan bö­le­gi­niň gur­lu­şy­gy 1903-nji ýy­la çen­li do­wam et­di­ri­lip, tä­ze be­ket­ler peý­da bol­ýar. De­mir ýol ul­ga­my Bar­men, El­ber­feld, Woh­win­kel şä­her­le­ri­ni Wup­per­tal şä­he­ri bi­len bir­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len guruldy.
As­ma de­mir ýo­luň uzyn­ly­gy 13,3 ki­lo­metr bo­lup, onuň 10 ki­lo­met­ri Wup­per der­ýa­sy­nyň üs­tün­den geç­ýär. Ga­lan bö­le­gi 8-12 metr be­lent­lik­den şä­her­dä­ki kö­çe­le­riň we jaý­la­ryň üs­tün­den ge­çip gid­ýär. Je­mi 20 be­ke­di bo­lan ýer­den ýo­kar­da­ky po­lat gur­luş ar­ka­ly ýyl­da or­ta­ça 25 mil­lio­na go­laý ýo­lag­çy gat­na­dyl­ýar. Işe gi­ri­zi­le­ni­ne 121 ýyl bo­lan jem­gy­ýet­çi­lik ula­gy­ny VRR kom­pa­ni­ýa­sy do­lan­dyr­ýar. Ýo­ka­ry tiz­li­gi 60 ki­lo­met­re ýet­ýän ot­ly bi­len il­kin­ji be­ket­den soň­ky be­ke­de 30 mi­nut­da ge­lip bol­ýar. Ýo­kar­da he­re­ket ed­ýän jem­gy­ýet­çi­lik ula­gy şä­he­riň owa­dan ýer­le­ri­ni syn­la­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. De­mir ýol wa­go­ny­nyň uzyn­ly­gy 24 met­re ba­ra­bar bo­lup, je­mi 178 ýo­lag­çy syg­ýar.

As­ma de­mir ýo­ly bir asyr­dan hem köp­räk ta­ry­hy­nyň do­wa­myn­da bir­nä­çe ge­zek işi­ni tog­tat­ma­ly bol­ýar. De­mir ýo­ly ýo­kar­da sak­la­ýan kö­ne­len sü­tün­le­riň çal­şy­ryl­ma­gy, wa­gon­la­ryň tä­ze­len­me­gi, de­mir ýol ul­ga­my­nyň düýp­li abat­lan­ma­gy mu­nuň esa­sy se­bäp­le­ri­dir. 2015-nji ýyl­da «15-nji ne­sil» diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan tä­ze de­mir ýol ula­gy sar­gyt edil­ýär we 2016-njy ýy­lyň de­kab­ryn­dan işe baş­la­ýar.
Wup­per­tal şä­he­rin­de o di­ýen be­lent­de bol­ma­dyk as­ma de­mir ýo­lu­ny gur­mak ba­ra­da­ky pi­kir has ir – 1824-nji ýyl­da or­ta atyl­ýar. Il­ki­baş­da­ky me­ýil­na­ma­da de­mir we kö­mür ýa­ly ýük­le­riň da­şal­ma­gy mak­sat edi­nil­en de­mir ýol ula­gy­ny at­lar çek­me­li­di. Em­ma wag­tyň geç­me­gi bi­len me­ýil­na­ma üýt­ge­di­lip, ýo­lag­çy­la­ra ni­ýet­le­nen ot­ly ýol­la­ry­nyň bir­nä­çe şa­ha­sy peý­da bol­ýar. Wup­per­tal as­ma de­mir ýo­ly bol­sa, elekt­rik ener­gi­ýa­sy bi­len iş­le­ýän gör­nüş­de gu­rul­ýar.