Türk­men­ler dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­niň, yl­my­nyň ös­me­gi­ne sal­dam­ly go­şant go­şan halk hök­mün­de ta­nal­ýar. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ni ýur­du­my­zyň çä­gin­de ýer­leş­ýän ta­ry­hy-me­de­ni, ar­heo­lo­gik ýa­dy­gär­lik­ler do­ly tas­syk­la­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri has ga­dy­my dö­wür­le­re de­giş­li bo­lup, ol bi­na­lar öz­bo­luş­ly gur­luş ähe­ňi, bi­na­gär­lik aý­ra­tyn­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Her bir ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik bi­len bag­la­ny­şyk­ly ne­sil­den-nes­le ge­çip, bi­ziň gün­le­ri­mi­ze çen­li sak­la­nyp ga­lan en­çe­me ro­wa­ýat­lar gel­je­gi­miz bo­lan ýaş­la­ry ter­bi­ýe­le­mek­de uly äh­mi­ýe­te eýe­dir.

Ol ro­wa­ýat­lar Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň «Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi», «Türk­me­niň döw­let­li­lik ýö­rel­ge­si», «Öm­rü­miň ma­ny­sy» at­ly aja­ýyp ki­tap­la­ryn­da örän gy­zyk­ly be­ýan edil­ýär.
Şu aý­da ýur­du­myz­da ge­çi­ril­jek «Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy we me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri: öw­ren­mek, go­rap sak­la­mak we re­je­le­mek tej­ri­be­si» at­ly hal­ka­ra yl­my mas­la­ha­ty hem me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri­mi­ziň dün­ýä ýa­ýyl­ma­gy­nyň su­but­na­ma­sy bo­lar. Ga­raş­syz­lyk hal­ky­my­zyň asyr­la­ryň jüm­mü­şin­den göz­baş al­ýan ýol-ýö­rel­ge­le­ri­ni, däp-des­sur­la­ry­ny, edim-gy­lym­la­ry­ny tä­zeden di­kelt­mek­li­ge, me­de­ni we ru­hy mi­ras­la­ry­nyň il-gü­nüň kö­ňül ga­na­ty­na öw­rül­me­gi­ne hem giň müm­kin­çi­lik ber­di. Bu bol­sa hä­zir­ki türk­men döw­le­ti­niň berk ta­ry­hy bin­ýat esa­syn­da gu­rul­ýan­dy­gy­ny ala­mat­lan­dyr­ýar.
Türk­men hal­ky­nyň dün­ýä­niň çar kün­jü­ne ýaý­ran baý geç­miş ta­ry­hy, eg­sil­mez ru­hy hem me­de­ni gym­mat­lyk­la­ry bar. Türk­men ga­la­la­ry ha­kyn­da­ky kys­sa­lar we ro­wa­ýat­lar me­de­ni gym­mat­lyk­la­ry­my­zyň bir bö­le­gi bo­lup, ta­ry­hy öw­ren­mek­de hem göz­li çeş­me­dir. Ata-ba­ba­la­ry­myz baş­dan ge­çi­ren dür­li wa­ka­la­ry­ny we ha­dy­sa­la­ry­ny ro­wa­ýat edip, dil­den-di­le ge­çi­rip bi­ziň döw­rü­mi­ze ýe­ti­rip­dir­ler.
Türk­me­niň bäş müň ýyl­lyk ta­ry­hyn­da ýüz­ler­çe, müň­ler­çe ga­la­lar gur­lup­dyr. Mar­gia­na, Nu­saý, Änew, Amul, De­his­tan, Sa­rahs ýa­ly şä­her­ler dün­ýä ýü­zün­de meş­hur me­de­ni mer­kez­ler bo­lup­dyr. Şeý­le ga­la­la­ryň kö­pü­si ýi­tip gi­dip­dir, ýö­ne şol ga­la­lar ha­kyn­da des­san­la­ry­myz­da, nus­ga­wy şa­hyr­la­ry­my­zyň şy­gyr se­tir­le­rin­de ýat­la­nyp ge­çil­ýär, olar hak­da bir­nä­çe ro­wa­ýat­lar dö­re­di­lip­dir.
En­çe­me dö­wür­le­riň we en­çe­me wa­ka­la­ryň şa­ýa­dy bo­lan Ür­genç, Nu­saý, Merw, Amul ýa­ly me­de­ni-ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­ler ha­sap­lan­ýan ga­la­lar we şä­her­ler geç­miş­de il-gü­ni daş­ky duş­man­lar­dan go­ra­mak­da mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bo­lup­dyr. Ol ga­la­lar we şä­her­ler mon­gol ba­sy­ba­ly­jy­la­ry­nyň ýö­riş­le­rin­den soň ýy­ky­lyp­dyr. Ga­la­lar ha­kyn­da­ky türk­men ro­wa­ýat­la­ryn­da we kys­sa­la­ryn­da ta­ry­hy hem-de çe­per ha­ky­ka­tyň be­ýa­ny sak­lan­ýar. «Gyz­ga­la», «Hys­row­ga­la», «Şa­se­ne­miň ga­la­sy», «Ga­ra­seň­ňer ga­la­sy», «Döw­ke­sen», «Tu­mar­ly­nyň ga­la­sy» we beý­le­ki bir­nä­çe ga­la­lar ha­kyn­da­ky ro­wa­ýat­lar­da di­ňe bir ga­la­lar, şä­her­ler, kent­ler ha­kyn­da däl, eý­sem, şol döw­rüň ta­ry­hy ha­dy­sa­la­ry, me­de­ni we ru­hy de­re­je­si hem sak­lan­ýar.
Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy ýer­le­re baý kün­jek­le­ri­niň bi­ri hem ga­dy­my Da­şo­guz top­ra­gy­dyr. Da­şo­guz we­la­ýa­ty ýur­du­my­zyň ga­dy­my we baý mi­ra­sy­nyň gen­ji-ha­zy­na­sy­ny gur­sa­gyn­da sak­lap otu­ran aja­ýyp me­kan­dyr. We­la­ýa­tyň çä­gin­dä­ki türk­men sa­zy­nyň pi­ri Aşyk Aý­dyň pi­riň aram­gä­hi, Şa­se­ne­miň ga­la­sy, Ak­ja ga­la, Yb­ra­ýym Ed­hem ga­la­lar top­lu­my ýa­ly mu­kad­des ýer­ler da­şa­ry ýurt­lu­la­ryň, öz il­deş­le­ri­mi­ziň iň ge­lim-gi­dim­li ýe­ri­ne öw­rül­di. Bu ga­dy­my top­rak­da Abu Reý­han Bi­ru­ni, Mah­myt Za­mah­şa­ry, Nej­med­din Kub­ra, Mah­myt Päl­wan, Aşyk Aý­dyň pir, Nur­mu­ham­met An­da­lyp, Ab­dyl­la Şa­ben­de, Gur­ba­na­ly Mag­ru­py ýa­ly Gün­do­ga­ryň be­ýik alym­la­ry we meş­hur şa­hyr­la­ry ýa­şap­dyr­lar. Be­ýik alym­la­ra bu ýer­de düýp­li yl­my-bar­lag iş­le­ri­ni alyp bar­ma­ga giň müm­kin­çi­lik­ler dö­re­di­lip­dir. Olar dün­ýä yl­my­nyň hem-de me­de­ni­ýe­ti­niň ösü­şi­ne ba­ha­sy­na ýe­tip bol­ma­jak go­şant go­şup­dyr­lar, hal­ky­my­zyň şan-şöh­ra­ty­ny be­len­de gö­te­rip­dir­ler.
Ga­dy­my döw­rüň çe­per ýa­dy­gär­li­gi bo­lan oguz des­san­la­ryn­da, ga­la­lar ha­kyn­da­ky ga­dy­my kys­sa­lar­da we ro­wa­ýat­lar­da bel­li bir de­re­je­de ta­ry­hy ha­ky­ka­tyň çe­per be­ýa­ny bar. Şo­ňa gö­rä-de, türk­men kys­sa­la­ryn­da we ro­wa­ýat­la­ryn­da ta­ry­hy mag­lu­mat­lar, se­ne­ler, ha­dy­sa­lar halk dö­re­di­ji­li­gi­ne mah­sus ede­bi-çe­per­çi­lik tär­ler, çe­per­çi­lik se­riş­de­ler esa­syn­da be­ýan edil­ýär.
Ta­ry­hy wa­ka­lar hem-de ta­ry­hy şahs­lar bi­len bag­la­ny­şyk­ly ro­wa­ýat­la­ra «Ga­ra­seň­ňer ga­la­sy», «Sol­tan­ýaz be­giň ga­la­sy», «Ab­dyl­la­han ga­la­sy», «Mag­tym­ga­la», «Ýar­ty­ga­la», «Ba­ra­gyz», «Hys­row­ga­la», «Be­dir­kent ga­la­sy» ba­ra­da­ky ro­wa­ýat­lar de­giş­li­dir.
Ga­la­lar ha­kyn­da­ky ro­wa­ýat­lar ne­sil­den-ne­sle ge­çip, has çe­per­leşip­dir. Mer­da­na hal­ky­my­zyň şöh­rat­ly geç­mi­şin­de öç­me­jek yz gal­dy­ran, göz­ba­şy­ny ga­dym­dan alyp gaýd­ýan ylym-bi­li­miň mes­ge­ni hök­mün­de bü­tin dün­ýä­de meş­hur­ly­ga eýe bo­lan ýer­le­riň ýe­ne bi­ri hem Kö­ne­ür­genç­dir. Be­ýik akyl­dar­la­ry or­ta çy­ka­ran ga­dy­my Kö­ne­ür­genç di­ňe bir yl­myň, me­de­ni­ýe­tiň ösen ýe­ri bol­man, eý­sem, bu top­rak özü­niň aja­ýyp bi­na­gär­çi­lik sun­ga­ty bi­len hem uly meş­hur­ly­ga eýe­dir. Kö­ne­ür­genç şä­he­ri dün­ýä­niň dür­li ýurt­la­ryn­dan köp san­ly sy­ýa­hat­çy­la­ryň we ýur­du­my­zyň dür­li kün­jek­le­rin­den ja­han­keş­de­le­riň ün­sü­ni özü­ne çek­ýär. Se­bä­bi umu­ma­dam­zat ýa­şaý­şy­nyň äh­li dö­wür­le­ri üçin ba­ha­sy­na ýe­tip bol­ma­jak gym­mat­ly­ga öw­rü­len Köne­ür­gen­jiň ga­dy­my ýa­dy­gär­lik­le­ri geç­miş­den ha­bar ber­ýär.
Me­de­ni mi­ras türk­me­niň şan-şöh­rat­dan do­ly geç­mi­şi­ne buý­san­jy­dyr, şu gü­nü­ne söý­gü­si­dir, er­ti­ri­ne yna­my­dyr. Me­de­ni mi­ras ga­dy­my hem mü­di­mi hal­ky­my­zyň asyr­la­ryň do­wa­myn­da ho­şa­lap çöp­län paý­has ha­ky­da­sy­dyr, şu gü­nü­ne yg­ty­bar­ly yna­my­dyr, er­ti­ri­ne ýol çel­gi­si­dir. Mah­la­sy, me­de­ni mi­ras türk­me­niň geç­mi­şi­dir, bar­ly­gy­dyr, do­wa­ma­ty­dyr.
Türk­men hal­ky­nyň ga­dym­dan göz­baş alyp gaýd­ýan ede­bi aka­ba­la­ry­nyň, sun­gat däp­le­ri­niň ada­la­ty, er­kin­li­gi, ag­zy­bir­li­gi, mert­li­gi we bi­te­wü­li­gi wasp et­me­dik döw­ri bo­lan däl­dir. Bu gün şol asyl­ly däp­ler bi­ziň be­ýik Ga­raş­syz­ly­gy­my­zyň be­ren mi­we­le­ri, röw­şen er­ti­ri­niň mu­kad­des umyt­la­ry bi­len bir­le­şip, türk­men ab­ra­ýy­nyň, mer­te­be­si­niň has-da be­len­de gö­te­ril­me­gi­ne hyz­mat et­me­li­dir.
Hä­zir­ki wagt­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň tab­şy­ryk­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, ÝU­NES­KO-nyň iş­le­ri ba­ra­da Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li to­pa­ry ta­ry­hy we me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri­mi­zi di­kelt­mek, şo­nuň ýa­ly-da, ÝUNESKO-nyň Adam­za­dyň mad­dy däl me­de­ni mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na gi­riz­mek üçin bu des­ga­la­ryň sa­ny­ny art­dyr­mak ba­ba­tyn­da we­la­ýat­la­ryň çäk­le­rin­de de­giş­li wa­gyz-ne­si­hat iş­le­ri­ni yzy­gi­der­li gu­ra­ma­gy do­wam et­dir­ýär. Mil­li gym­mat­lyk­la­ry­my­zyň, ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­ri­mi­ziň ab­ra­ýy­nyň has-da be­len­de gal­ma­gy hal­ky­my­zyň buý­san­jy­ny go­şa­lan­dyr­ýar.
Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de mil­li mi­ra­sy­myz sar­pa­lan­ýar we ös­dü­ril­ýär. Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň ru­hy baý­lyk­la­ry­my­zy dün­ýä ýaý­mak ug­run­da alyp bar­ýan iş­le­ri he­mi­şe ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin!

Şem­şat Ça­ry­ýe­wa,
Türk­me­nis­ta­nyň Kär­deş­ler ar­ka­la­şyk­la­ry­nyň Da­şo­guz we­la­ýat bir­leş­me­si­niň pu­da­ga­ra ut­gaş­dy­ry­jy­sy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА