Gö­wün ýo­la ro­wan­dyr

Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy türk­me­niň mil­li şa­hy­ry­dyr. Be­ýik akyl­dar türk­men hal­ky­nyň mil­li ru­hu­nyň kuw­wat­ly sü­tü­ni­dir. Halk köp­çü­li­gi­niň jüm­mü­şin­den önüp-ösen Mag­tym­gu­ly hal­kyň is­leg-ar­zuw­la­ry­ny, be­gen­ji­ni, gy­nan­jy­ny – bü­tin dur­mu­şy­ny halk di­lin­de dö­re­den öl­mez-ýit­mez goş­gu­la­ryn­da şöh­le­len­di­rip, ola­ry hal­ka ba­gyş­la­dy. Şo­nuň üçin şa­hy­ryň şy­gyr­la­ry hal­kyň aňyn­da orun alyp, hal­kyň söý­gü­si­ne my­na­syp bol­dy. Şa­hy­ryň paý­ha­syn­dan dö­rän dö­re­di­ji­lik um­ma­ny hal­ka ru­hy lez­zet ber­ýär. Be­ýik şa­hy­ryň şy­gyr­lar dün­ýä­si­ne ara­laş­dy­gyň­ça, şol döw­rüň sy­ýa­sy gat­na­şyk­la­ry­na, beý­le­ki halk­la­ryň dur­muş de­re­je­le­ri­ne we jem­gy­ýe­tiň ösüş ka­nu­na­la­ýyk­lyk­la­ry­na göz ýe­tir­ýär­siň.
Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä, Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy ja­han­keş­de, sy­ýa­hat­çy adam bo­lup­dyr. Or­ta Azi­ýa, Ýa­kyn Gün­do­ga­ra, Ow­ga­nys­ta­na, Eý­ra­na, Hin­dis­ta­na sy­ýa­hat eden şa­hy­ryň bu ýurt­lar­da­ky sy­ýa­ha­ty ba­ra­da halk ara­syn­da­ky ro­wa­ýat­lar we öz goş­gu­la­ryn­da­ky mag­lu­mat­lar tas­syk­la­ýar. Sy­ýa­hat­lar şa­hy­ryň dö­re­di­ji­li­gi­ni çuň­laş­dy­ryp, dün­ýä­ga­raý­şy­ny örän gi­ňel­dip­dir. Akyl­dar şa­hyr el­my­da­ma göz­leg­de, sy­ýa­hat et­me­giň ar­zu­wyn­da bo­lup­dyr. Dün­ýä­niň köp ýer­le­ri­ne sy­ýa­hat et­mek duý­gu­sy on­da ýaş­lyk­da dö­re­ýär. Akyl­dar şa­hy­ryň bu süý­ji ar­zuw­la­ry­ny «Uça bil­men neý­lä­ýin» di­ýen goş­gu­syn­da­ky şu se­tir­ler­de-de gör­mek bol­ýar.
Köň­lüm is­tär, gez­sem dün­ýä-äle­mi,
Ga­na­tym ýok, uça bil­men neý­lä­ýin!
Okyr men, gö­rer men bar­ça ke­la­my,
Ma­ny­sy­ny sa­ça bil­men neý­lä­ýin!
Mag­tym­gu­ly köp ül­ke­le­ri ge­zip­dir. Akyl­dar şa­hyr sy­ýa­hat­çy­lyk­da dün­ýä akyl ýe­tir­me­giň ug­run­da bo­lup­dyr. Py­ra­gy­nyň sy­ýa­hat­la­ry şa­hy­ryň dö­re­di­ji­li­gi­niň köp öwüş­gün­li­li­gi­niň syr­la­ry­ny dü­şün­dir­ýär. Şa­hy­ryň ja­han­keş­de­lik hö­we­si­niň güýç­lü­di­gi­ni «Ba­dy-sa­ba­ny gör­sem» at­ly goş­gu­syn­da-da duý­mak bol­ýar.
Ýo­kar­da Hin­dis­ta­ny,
Ar­ka­da Tür­küs­ta­ny,
Öw­lü­ýa­lar um­ma­ny –
Ol Ru­mys­ta­ny gör­sem.
Akyl­dar şa­hy­ry­my­zyň dö­re­di­ji­li­gin­de Hin­dis­tan we hin­di hal­ky ba­ra­da köp ag­zal­ýar. Şa­hy­ryň «Hin­dis­tan­da hy­ýa­lym» goş­gu­syn­da:
Gö­wün ýo­la ro­wan­dyr –
Hin­dis­tan­da hy­ýa­lym.
di­ýip, Hin­dis­ta­na hy­ýal­lan­ýan­dy­gy­ny aýd­ýan bol­sa, «Nu­ra­na düş­mez» di­ýen goş­gu­syn­da­ky bu se­tir­de «Gö­züm gör­müş Hin­dis­tan» di­ýip, Hin­dis­tan­da bo­lan­dy­gy­ny ýaz­ýar. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, Mag­tym­gu­ly Hin­dis­tan­da bir ýyl üç aý bo­lup­dyr. Söz us­sa­dy­nyň ägir­di Hin­dis­ta­nyň dür­li ýer­le­rin­de bo­lup, hin­di­le­riň ga­dy­my me­de­ni­ýe­ti, sun­ga­ty, däp-des­sur­la­ry bi­len ta­nyş bo­lup­dyr. Um­man ýa­ly dö­re­di­ji­li­gin­de Hin­dis­ta­nyň gö­zel te­bi­ga­ty­nyň was­py­ny ýe­tir­ýän şa­hyr özü­niň «Ýa­ryň ýag­şy­syn» di­ýen goş­gu­syn­da «Hin­di­ge bagş eý­läp ýe­riň ýag­şy­syn» di­ýen se­tir­le­ri bi­len hin­di top­ra­gy­ny ta­ryp­la­ýar. Be­ýik söz us­sa­dy «Jan için­de» at­ly goş­gu­syn­da bol­sa hin­di­le­riň guş-gum­ru­la­ry­ny hä­si­ýet­len­dir­ýär.
Dur­na aý­dar: uçar men,
Bag­dat su­wun içer men,
Gyş Hin­dis­tan gö­çer men,
Lä­le za­ran için­de.
Ýa-da:
Gum­ru­lar owaz bi­len
Ta­wus işi näz bi­len,
Kak­nus guş müň saz bi­len
Şol Hin­dis­tan için­de.
Şa­hy­ryň Hin­dis­tan­da bol­ma­gy onuň şy­gyr mi­ra­syn­da uly yz gal­dy­ryp­dyr. Şa­hyr öz eser­le­rin­de hin­di hal­ky­ny ýat­la­mak bi­len çäk­len­män, hin­di dur­mu­şy­ny-da tes­wir­le­ýär. Mu­ňa şa­hy­ryň «Ýel­dim tut» at­ly goş­gu­syn­da­ky şu se­tir­le­ri ar­ka­ly göz ýe­tir­mek bol­ýar.
Mä­täç­li­giň hak­dan öz­ge bil­me­se,
Ol ro­zy­gär, bes­dir, aç­dan öl­me­se.
Hin­di ki­min egin ört­giň bol­ma­sa,
Pa­ty­şa­lyk pü­şeş çig­ne sal­dym tut.
Söz us­sa­dy­nyň ägir­di «Ýaş­lar için­de» at­ly goş­gu­syn­da hin­di hal­ky­nyň dur­mu­şyn­da pi­liň or­nu­nyň ulu­dy­gy­ny we hin­di­ler­de pil­den aý­ra düş­mek­li­giň er­bet zat­dy­gy­ny bel­le­ýär.
To­kaý­lar bir za­man pe­leň­siz bol­maz
Hin­di jan­dan öter, pi­lin­den gal­maz.
Şa­hyr özü­niň di­ňe bir dur­mu­şy goş­gu­la­ryn­da däl, eý­sem, söý­gi te­ma­syn­dan dü­zen ne­pis goş­gu­la­ryn­da-da Hin­dis­ta­ny ýat­dan çy­kar­ma­ýar. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ni şa­hy­ryň «Gö­zel sen» di­ýen goş­gu­syn­da gör­mek bol­ýar.
Gy­zyl diý­sem – gy­zyl, al diý­sem – al sen,
Hin­dis­tan­da – şe­ker, Bul­gar­da – bal sen.
Yşk bi­len açy­lan bir tä­ze gül sen
Ýu­sup-Zü­leý­ha­nyň ta­ýy, gö­zel sen.
Nus­ga­wy türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň düý­bü­ni tu­tan akyl­dar şa­hy­ryň goş­gu­la­ryn­da beý­le­ki halk­la­ryň aý­ra­tyn­lyk­la­ry­na, gö­zel­lik­le­ri­ne uly orun be­ril­ýär. Py­ra­gy­nyň paý­ha­syn­dan dö­rän dö­re­di­ji­lik um­ma­nyn­da hin­di hal­ky­na aý­ra­tyn orun de­giş­li­dir. Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, hin­di hal­ky hem türk­me­niň ru­hy ata­sy Mag­tym­gu­ly Py­ra­ga uly hor­mat go­ýup­dyr.
Hal­ka hyz­mat edip, bar uky­by­ny, güý­jü­ni, dö­re­di­ji­li­gi­ni halk üçin sarp eden yn­san hal­kyň aňyn­da hemişelik ýa­şa­ýar. Halk öz we­pa­ly og­lu­na çuň hor­mat goý­ýar, eg­sil­mez söý­gi bi­len bes­le­ýär.
Türk­me­niň be­ýik şa­hy­ry, fi­lo­so­fy Mag­tym­gu­ly­nyň sar­pa­sy di­ňe bi­ziň hal­ky­myz­da däl, beý­le­ki halk­lar­da-da diý­seň be­lent. Çün­ki ha­ky­ky da­na şa­hyr he­mi­şe halk­lar üçin özü­niň be­lent­li­gi­ni sak­lap bil­ýär. Bu aý­dy­lan zat­la­ryň hem­me­si hal­kyň öz mäh­ri­ban og­lu­na – akyl­dar şa­hyr Mag­tym­gu­ly Py­ra­ga bo­lan çäk­siz söý­gü­si­ni aň­lad­ýar.

Ogul­şe­ker Ata­ba­lo­wa,
Türk­me­nis­ta­nyň Go­ran­mak mi­nistr­li­gi­niň Be­ýik Sa­par­my­rat Türk­men­ba­şy adyn­da­ky Har­by ins­ti­tu­ty­nyň Jem­gy­ýe­ti öw­re­niş ylym­la­ry ka­fed­ra­sy­nyň uly mu­gal­ly­my.