Türk­men halk er­te­ki­le­ri­dir mult­film­ler­de köp­lenç mert we ugur­ta­py­jy jan­dar hök­mün­de su­rat­lan­dy­ryl­ýan mö­je­giň dün­ýä­de 3 uly gör­nü­şi we 40-a go­laý ki­çi gör­nü­şi bar. Gurt, bö­ri di­ýen ma­ny­daş at­la­ry bo­lan ça­lym­tyl tüý­li bu ýyr­ty­jy jan­dar­la­ryň esa­sy bö­le­gi Azi­ýa­da, Ýew­ro­pa­da, Al­ýas­ka­da we Ka­na­da­da duş gel­ýär. Af­ri­ka­da bol­sa, mö­je­giň tä­sin en­de­mik gör­nü­şi ýa­şa­ýar. Yl­my ady «canis si­men­sis» bo­lan bu ýyr­ty­jy Efio­pi­ýa mö­je­gi ady bi­len ta­nal­ýar.
Te­bi­ga­ty öw­re­ni­ji alym­la­ryň kö­pü­si Efio­pi­ýa mö­je­gi­niň ge­ne­ti­ka­sy­ny çal mö­jek we ko­ýot bi­len bag­la­nyş­dyr­ýar­lar. Bu gör­nü­şiň 100 müň ýyl mun­dan ozal Ýew­ra­zi­ýa­dan de­mir­ga­zyk Af­ri­ka ara­la­şan çal mö­jek­den eme­le ge­len­di­gi çak­la­nyl­ýar. Seý­rek duş gel­ýän mö­je­giň bu gör­nü­şi gy­zyl reňk­li tüý ör­tü­gi bi­len ada­ty mö­jek­den düýp­gö­ter ta­pa­wut­lan­ýar. Köp­çü­li­giň ara­syn­da Efio­pi­ýa mö­je­gi­ne baş­ga­ça gy­zyl mö­jek hem di­ýil­ýär. Boý­nun­da, aýa­gyn­da we guý­ru­gyn­da ak tüý ör­tü­gi bo­lan gy­zyl mö­je­giň ag­ra­my or­ta­ça 20 ki­log­ra­ma, uzyn­ly­gy 1 met­re çen­li ýet­ýär. Uzak­dan se­re­de­niň­de til­kä ça­lym ed­ýän Efio­pi­ýa mö­je­gi­niň aýa­gy uzyn bo­lup, dik­ge­rip du­ran gu­la­gy we piş­ge guý­ru­gy bar.
Efio­pi­ýa­nyň en­de­mik (di­ňe şol ýe­re mah­sus) jan­dar­la­ry­nyň bi­ri bo­lan gy­zyl mö­jek­ler de­ňiz de­re­je­sin­den 3 müň 200 metr be­lent­lik­dä­ki dag­lyk ýer­ler­de duş gel­ýär­ler. Bu jan­dar­la­ryň esa­sy bö­le­gi Si­mi­en dag­la­ry mil­li se­ýil­gä­hin­de we Ba­le dag­la­ry mil­li se­ýil­gä­hin­de ýa­şa­ýar­lar. Esa­sy iý­mi­ti gem­ri­ji­ler bo­lan Efio­pi­ýa mö­jek­le­ri to­par bo­lup aw ed­ýär­ler. Bu jan­dar­lar ala­ka­la­ry tut­mak üçin hi­ni­niň ag­zyn­da köp wagt­lap ga­raş­ýar­lar. Her to­par­da 3-13 tö­we­re­gi mö­jek bo­lup, bu ýyr­ty­jy­lar 2 ýaş­da kä­mil­li­ge ýet­ýär­ler. Gy­zyl mö­jek­ler la­bi­rin­te meň­zeş sü­ren­ler­de ýa­şa­ýar­lar. Bu jan­dar­lar howp aba­nan ýag­da­ýyn­da sü­re­niň is­len­dik ag­zyn­dan çy­kyp bil­ýär­ler.
Efio­pi­ýa mö­jek­le­ri­niň tä­sin aý­ra­tyn­lyk­la­ry­nyň bi­ri ary­lar we ke­be­lek­ler ýa­ly, gül­le­riň to­zan­lan­dyr­ma işi­ne gat­naş­ýan­dy­gy­dyr. Bu ýyr­ty­jy­lar dag­da bit­ýän «knip­ho­fia fo­lio­sa» (ys­sy gy­zyl po­ker gü­li) gü­lü­ni ýa­lap, süý­ji nek­ta­ry­ny iý­ýär­ler. Şeý­le­lik­de, bu gü­lüň to­zan­lan­ma­gy­na ýar­dam ed­ýär­ler. Gy­zyl mö­jek­ler to­zan­lan­dyr­ma işi­ne gat­naş­ýan ýe­ke-täk ýyr­ty­jy jan­dar ha­sap­lan­ýar.
Or­ta­ça 8-10 ýyl tö­we­re­gi ýa­şa­ýan gy­zyl mö­jek­ler Af­ri­ka­nyň seý­rek duş gel­ýän ýyr­ty­jy­la­ry­nyň bi­ri ha­sap­lan­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da eke­ran­çy­lyk we öri meý­dan­la­ry­nyň kö­pel­me­gi, dag-mag­dan kän­le­ri­niň ga­zy­lyp alyn­ma­gy bi­len Efio­pi­ýa mö­jek­le­ri­niň ýa­şa­ýan zo­lak­la­ry çäk­len­di­ril­di. 1974-nji ýyl­da Efio­pi­ýa­nyň ýa­ba­ny te­bi­ga­ty go­ra­mak düz­gün­le­ri­ne la­ýyk­lyk­da gy­zyl mö­jek­ler res­mi taý­dan go­ral­ýan jan­dar­la­ryň ha­ta­ry­na gi­ri­zil­di. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, hä­zir­ki wagt­da gy­zyl mö­jek­le­riň sa­ny­nyň 500-den geç­me­ýän­di­gi bellenilýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА