Gün­do­ga­ryň be­ýik akyl­da­ry we nus­ga­wy şa­hy­ry Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň şa­hy­ra­na dö­re­di­ji­li­gi mad­dy dün­ýä­niň önüm­çi­lik iş­le­rin­de, ösüş­le­rin­de iş­jeň ula­nyl­ýan wagt ara­lyk­la­ry­nyň öl­çeg bir­lik­le­ri­niň at­la­ry bi­len bag­ly çe­per söz­le­re, ta­ry­hy, ede­bi gym­mat­lyk­la­ra, ýyl ýaz­gy­la­ry­ny, te­bi­gat ha­dy­sa­la­ry­ny, jem­gy­ýet­çi­lik söz­leý­şi­niň umu­my­halk se­ne­le­ri­ni şöh­le­len­dir­ýän aň­lat­ma­la­ra baý­dy­gy bi­len aý­ra­tyn ta­pa­wut­lan­ýar. Türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ry­hyn­da Mag­tym­gu­ly­nyň ede­bi mi­ra­syn­da, yk­ba­lyn­da bol­şy ýa­ly, soň­ky 300 ýyl­da gör­nük­li şa­hyr­la­ryň, ta­ny­mal söz se­ne­di­niň us­sat­la­ry­nyň we meş­hur akyl­dar­la­ryň el­lä go­la­ýy­nyň eser­le­rin­de dür­li wa­ka­la­ryň ta­ry­hy se­ne­le­ri­ni, gol­ýaz­ma­la­ryň ýa­zy­lyp baş­la­ny­lan, gu­ta­ry­lan wag­ty­ny kes­git­le­ýän or­ta asyr ýyl­dyz se­ne­na­ma­sy­ny we mü­çe ýyl­la­ry­ny öz içi­ne al­ýan çe­per wasp­na­ma­lar köp duş gel­ýär. Söz mül­kü­niň şa­sy Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň li­ri­ka­syn­da türk­men­le­riň ýyl­dyz se­ne­na­ma­syn­da ula­nyl­ýan now­ruz, ül­ker, çil­le, ýel­da, ýowm, gyş, ýaz, to­mus, güýz, ka­ma­ry, ze­mis­tan, se­ma­wat, mi­zan, ha­zan, ga­ryn…. ýa­ly adal­ga­la­ryň, mü­çe ýyl­la­ryň 12 ýyl­lyk se­ne­na­ma­sy­nyň äh­li­sin­de peý­da­la­nyl­ýan sy­çan, sy­gyr, bars, tow­şan, luw, ýy­lan, ýyl­ky, koý, bi­jin, ta­kyk, it, do­ňuz ki­min gör­nüş­le­ri­niň at­la­ry duş gel­ýär. Eser­le­ri söz sun­ga­ty ar­ka­ly yl­myň, dur­mu­şyň we ah­la­gyň tä­ze hem-de be­lent göz­ýe­tim­le­ri­ni, gö­zel­lik­le­ri­ni aç­ýan Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň eser­le­rin­de wagt, ýyl­dyz we mü­çe ýyl ha­sap­la­ry­nyň keşp­le­ri, ola­ryň äh­lu­mu­my bir­lik­le­ri fi­lo­so­fik pi­kir­len­me­ler­de pe­lek, düýş, ker­wen­sa­raý, men­zil, ba­zy­gär, ba­zar, bi­we­pa, zyn­dan, mar, ene, jöw­her, ra­hat­lyk, çarh, du­zak, top­rak, kö­ňül, döw­ran, dö­wür, ja­hyl, çy­rag, hep­de, üç otuz (tog­san), ka­za, jan, dört ys­sy nan (pa­syl­lar), mü­new­wer, ýe­di nar (hep­dä­niň ýe­di gü­ni), hij­ret, bos­tan, kalp, şowk, çag, guş, sal, gu­şak, we­pa­dar, ha­syl, ahy, yşk, nur, hik­met, wy­sal, saý­ýat (aw­çy), 12 han (12 aý), dost, jöw­her, ha­bar, gurt ýa­ly al­le­go­ri­k meň­zet­me­ler­de, mu­am­ma­lar­da (şy­gyr sun­ga­tyn­da arap poe­zi­ýa­sy­na mah­sus bo­lan şa­hy­ra­na usul­da wasp edil­ýän sö­züň ma­ny­sy­nyň oý­la­ny­lyp ta­pyl­ma­gy­ny şert­len­dir­ýän gör­nüş­de), sim­wo­lik dü­şün­je­ler­de, şow­ly, tä­ze sti­lis­tik omo­nim­ler­de, sal­gy­lan­ma­ly ny­şan­lar­da, nus­ga­lar­da aň­la­dyl­ýar. Söz ba­gy­nyň bil­bi­li Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň kyr­ka go­laý ese­rin­de mü­çe ýyl ha­sa­by­nyň, ýyl­dyz se­ne­na­ma­sy­nyň aň­lat­ma­la­ry­nyň, mis­ti­ki poe­zi­ýa­nyň jüm­le­le­ri­niň, kö­ňül köşk­le­rin­de na­ky­la öw­rü­len söz ga­lyp­la­ry­nyň 100-e go­la­ýy duş gel­mek bi­len, şa­hyr wagt, ýyl ha­tar­la­ry­nyň te­bi­ga­tyň yk­ba­ly­na mü­di­mi­lik syr­daş­ly­gy­ny, bag­la­nyş he­re­ket­le­ri­ni «Bi­ziň bi­len hem­dem bo­lan» di­ýen şa­hy­ra­na duý­gu­la­ryň dün­ýä­si, dur­muş sa­pak­la­ry, ýol­çu­lyk ha­ky­kat­la­ry, akyl tym­sal­la­ry, üşük­li na­zar­lar ar­ka­ly çe­per wasp edip­dir. Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy poe­zi­ýa­da dur­mu­şyň gö­zel­lik reňk­le­ri­ne, hä­si­ýet keş­bi­ne we he­re­ket çyg­ry­na tä­ze däp­le­ri, hal­ky yl­ha­my, çe­per­çi­lik güýç­le­ri, açyş­la­ry, duý­gu­la­ny­şyň hy­juw­ly, sö­ýün­di­ri­ji we kuw­wat­ly bin­ýa­dy­ny ke­ma­la ge­ti­rip­dir. IX asyr­dan soň­ky mil­li nus­ga­wy ede­bi çeş­me­le­ri­miz­de, ta­ry­hy res­mi­na­ma­lar­da we hal­ky­my­zyň köp­san­ly kys­sa­wy söz­leý­şin­de, go­ja­la­ryň, ak­sak­gal­la­ryň we ýa­şu­lu­la­ryň söh­bet­deş­li­gin­de hä­zir­ki gün­ler­de hem ha­sap­la­ryň kö­pü­si uly gy­zyk­lan­ma, bi­le­si­ge­li­ji­lik we tä­sir­li pur­sat­la­ry dö­red­ýän mü­çe ýyl­la­ry ar­ka­ly be­ýan edil­ýär.

Dädebaý Pälwanow,
Görogly etrap häkimliginiň hünärmeni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА