Hy­taý tym­sal­la­ry

Durmuşyň mazasy
Bir wagt­lar ga­ty ýal­ta ýi­git ýa­şap­dyr. Ol uzak­ly gün on­dan-oňa köw-söw edip kaň­kar ýö­rer eken. Onuň hiç zat bi­len işi bol­man­soň, dur­mu­şyn­dan hem hiç hi­li ka­na­gat­lan­ma ta­pyp bil­mändir. Bir gün onuň kel­le­si­ne «Eý­sem, dur­mu­şda nä­dip kanagatlanma tapmaly?» di­ýen pi­kir ge­lip, ahyr­so­ňy onuň ug­ru­na çyk­ýar. Ol öý­den çy­kyp, ýo­la dü­şen­den soň köp wagt geç­män­kä, ýer de­pip du­ran go­ja ga­bat gel­ýär.
– Ýa­şu­ly, dur­muş­dan nä­dip ka­na­gat­lan­ma tap­ma­ly­dy­gy­ny bilmeýärsiňizmi? – di­ýip, ýi­git go­ja ýüz­len­ýär.
– Bil­ýän we­lin, ýö­ne men hä­zir se­niň bi­len gür­rü­ňe güý­men­sem işi­mi goý­ma­ly bol­jak­-da – di­ýip, go­ja ýer dep­me­gi­ni do­wam et­di­rip­dir.
– Men sa­ňa ýer dep­mä­ge kö­mek edeýin, ýö­ne siz ma­ňa şol sy­ry açyp be­riň! – di­ýip, ýi­git öze­len­ýär.
– Bol­ýa.
Ýi­git go­ja­nyň elin­den pi­li­ni alyp, ýer dep­mä­ge dur­ýar. Tom­suň de­pä­ňi de­şip bar­ýan jok­ra­ma ys­sy­syn­da, og­lan ga­ra der bo­lup iş­le­ýär. Ýö­ne onuň dur­muş­dan nä­dip şat­lyk tap­ma­ly­dy­gy­ny ga­ra çy­ny bi­len bi­le­si ge­len­soň, se­si­ni çy­kar­man iş­le­me­gi­ni do­wam et­dir­ýär.
Go­ja sa­ýa­ly aga­jyň aşa­gyn­da or­na­şyp, ýi­gi­diň zäh­met çe­ki­şi­ni syn­la­ýar­. Iki sa­gat ge­çen­den soň, go­ja otu­ran ýe­rin­den:
– Ha­ny, ini­ba­tyr indi biraz dyn­jy­ňy al – di­ýip, ony ýanyna çagyrýar.
Ýi­git elin­dä­ki pi­li­ni bir gap­da­la di­kip, sal­kyn sa­ýa­da otu­ran go­ja­nyň gap­da­lyn­da dy­zy­ny epýär. Go­ja oňa suw uzad­ýar, ýi­git suw­dan neb­se­wür­lik bi­len teş­ne­li­gi­ni gan­dy­ran­soň:
– Bä bu he­zil­li­gi diý­se­ne! Ine, ka­na­gat­lan­ma, di­ýip şu­ňa aý­daý­saň! – di­ýip, bi­yg­ty­ýar ses­le­nip­dir.
– Dog­ry aýd­ýaň, dur­mu­şyň lez­ze­ti hem şun­da-da. Eger-de sen er­jel­lik bi­len iş­le­seň, dur­mu­şyň­dan hem ka­na­gat­lan­ma ta­par­syň – di­ýip, go­ja og­la­nyň ar­ka­sy­na ka­kyp­dyr.

Kun­g-fu­nyň üç us­sa­dy
Bir wagt­lar Hy­taý­da «kung-fu» bo­ýunça üç us­sat ýa­şa­ýan eken. Ola­ryň her bi­ri­niň şan-şöh­ra­ty bü­tin dün­ýä do­lup­dyr. Bir gün olar öz sun­ga­ty­ny gör­kez­mek hem-de ki­miň us­sat­ly­gy­nyň rüs­tem­di­gi­ni ýü­ze çy­kar­mak mak­sa­dy bi­len öza­ra bäs­leş­me­li di­ýen ka­ra­ra gel­ýär­ler.
Olar oba adam­la­ry­ny ýyg­nap, ýa­ry­şyň şer­ti­ni yg­lan eden­soň­lar, öz­le­ri­ne ta­rap bat bi­len daş zyň­ma­gy tek­lip ed­ýär­ler. Bi­rin­ji­si özü­ne ta­rap ýag­dy­ry­lan daş­lar­dan us­sat­lyk bi­len sowulmagy ba­şa­ryp­dyr. Aty­lan daş­la­ryň bi­ri hem oňa deg­män­dir. Ikin­ji ussada aty­lan daş­lar or­ta ýol­da ga­lyp­dyr. Üçün­ji us­sa­da we­lin hiç ki­miň daş at­ma­ga bog­ny ys­man­dyr.

Şem bol­sa kem bol­maz
Gar­ry­lyk­da al­nan bi­lim şe­miň yşy­gy ýa­ly­dyr.
Bir gün ka­ka­sy og­lu­na ýüz­le­nip:
– Men ýaş wag­tym ke­le­saň­dym we hiç oka­sym gel­me­ýär­di. In­dem oka­mak ga­ty giç, bil­şiň ýa­ly düýn ýet­miş ýa­şy­my doldurdym – diýipdir.
Og­ly:
– Şeý­le-de bol­sa, şem bol­sa kem bol­maz.
Geň ga­lan ka­ka­sy og­lu­nyň ýü­zü­ne so­rag­ly na­za­ry­ny aý­lap:
– Men se­niň söz­le­riň ma­ny­sy­na dü­şü­ne­mok. Bu ýer­de meň aýd­ýan zat­la­rym bi­len şe­miň nä­me bag­la­ny­şy­gy bar? – di­ýip­dir.
Şon­da og­ly şeý­le jo­gap be­rip­dir:
– Bi­ziň ça­ga­lyk­da we ýaş­lyk­da alan bi­li­mi­miz sä­her gü­ne­şi­ne meň­ze­ýär. Ol gi­jä­niň ga­raň­ky­ly­gy­ny ba­tyr­gaý­lyk bi­len kow­ýar, sa­hy­lyk bi­len şöh­le saç­ýar we hem­me­le­ri dur­mu­şa atar­ýar. Go­ýa­ly­şan ýaş­da al­nan bi­lim, ýaş­ýan ça­gyn­da­ky Gü­ne meň­ze­ýär. Ol şöh­le saç­ma­ýar, ýö­ne ýag­tyld­ýar; ýak­ma­ýar, ýö­ne ýy­ly sak­lap, so­wuk­dan go­ra­ýar. Gar­ry­lyk­da al­nan bi­lim bol­sa, şe­miň yşy­gy ýa­ly­dyr. Onuň ýag­ty­ly­gy az. Em­ma şe­mi öçür­seň, ga­raň­ky­lyk gap­lap al­ýar. El­bet­de tüm ga­raň­ky­lyk­dan şe­miň ýag­ty­ly­gy has go­wu­dyr.

Akyl­da­ryň jo­ga­by
Akyl­dar Kon­fu­si­niň Gun, Lu we Çžan di­ýen üç şä­gir­di bo­lup­dyr. Bir ge­zek bir ru­ha­ny gar­ra ýüz­le­nip:
– Siz öz şä­gir­di­ňiz Gun ba­ra­da nä­me aý­dyp bi­ler­si­ňiz? – di­ýen­de, go­ja şeý­le jo­gap be­rip­dir.
– Hat­da, alym­lar hem Gu­nuň akyl-paý­ha­sy­na haý­ran gal­sa­lar ge­rek!
– Beý­le bol­sa, Lu­nuň nä­me ar­tyk­maç­ly­gy barka? – di­ýip, ru­ha­ny Kon­fus­i­niň ýü­zü­ne so­rag­ly na­za­ry­ny aý­lap­dyr.
– Onuň ba­tyr­ly­gy meş­hur sö­we­şi­ji­le­riň eder­men­li­gin­den hem ýo­ka­ry.
– Siz üçün­ji şä­gir­di­ňi­ze nä­hi­li ba­ha ber­ýär­si­ňiz?
– Çža­nyň zäh­met­sö­ýer­li­gi­ne hem­me­ler haý­ran gal­ýar­.
Gar­ry­nyň söz­le­ri­ni eşi­den ru­ha­ny geň ga­lyp:
– Eger-de Gun ga­ty akyl­ly bol­sa, Lu şeý­le ba­tyr bol­sa, Çžan ga­ty zäh­met­sö­ýer bol­sa, olar sen­den baş­ga nä­me öw­re­nip bi­ler­ler-kä? – diýipdir.
– Sen me­ni diň­le. Gun akyl­ly, ýö­ne ýal­ta. Lu ba­tyr, ýö­ne paý­has­ly däl. Çžan bol­sa, zäh­met­sö­ýer, ýö­ne on­da gö­rip­lik bar. Gun aky­lyň ýal­ta­la­ra bagt ge­tir­me­ýän­di­gi­ne dü­şün­me­ýär. Se­re­sap­syz Lu bol­sa, göz­süz ba­tyr­ly­gyň ölü­me elt­ýän­di­gi­ni bil­me­ýär. Çžan hem zäh­met­sö­ýer­li­giň gö­rip­lik bi­len oňuş­ma­ýan­dy­gy­na dü­şü­ne­nok. Bu­la­ryň hiç bi­ri­ni me­niň okuw­çy­la­rym bi­le­nok. Olar bu ha­ky­kat­la­ra akyl ýe­tir­ýän­çä­ler, men ola­ryň mu­gal­ly­my bo­la­ryn. Olar bol­sa, me­niň gu­lak as­ýan şä­girt­le­rim bo­lar – di­ýip, Kon­fu­siý jo­gap be­rip­dir.

Ýardam
Alym Çžuans­zy ga­ty ga­ryp­dy. Bir gün ol uku­dan oýa­nan­da, öýün­de, bir gy­sym tü­wi hem gal­man­dy­gy­na göz ýe­tir­ýär. Ol go­laý­da­ky mülk­dar goň­şu­sy­nyň ýa­ny­na ba­ryp, on­dan bir lýan (kü­müş pul) karz so­ra­ýar. Em­ma pu­ly ja­nyn­dan eý gör­ýän hu­syt mülk­dar karz ber­me­jek bo­lup, çö­pe-ça­la­ma urup ug­ra­ýar.
– Bir lýan se­niň nä­çe gü­nü­ňe ýet­sin? Iň go­wu­sy sen bir aý­dan gel, şon­da men sa­ňa otuz lýan be­re­ýin. Şon­da sen hiç za­da mä­täç bol­man, ep-es­li wagt gü­nü­ňi do­lap bi­ler­siň. Gör­ýäň­mi, men nä­hi­li jo­mart: sen ba­ry-ýo­gy bir lýan so­ra­ýaň, men bol­sa otuz lýan ber­ýä­rin! – di­ýip, mül­kar gö­zü­ni gül­dü­rip­dir.
Şon­da Çžuans­zy şeý­le jo­gap be­rip­dir:
– Men ýa­ňy ýolda se­niň öýü­ňe gel­ýär­käm gu­rap ga­lan bir ýa­byň için­de ur­nup ýa­tan bir ba­ly­gy gör­düm. De­mi­gip ölüp bar­ýan ýaň­ky ba­lyk ma­ňa go­laý­da­ky gu­ýu­dan iki-üç bed­re suw ge­ti­rip, ýa­ba guý­ma­gy­my ha­ýyş et­di. Me­nem ba­ly­ga şeý­le diý­dim. «Iki-üç bed­re suw seň nä­mä­ňe ýet­jek? Bir hep­de ga­raş, şon­da elim bo­şaş­sa gu­ran ýa­by suw bi­len pü­re-pür dol­du­ra­ryn» di­ýemde ba­lyk: «Hä­zir me­ni gu­ýu­dan çe­ki­len iki-üç bed­re suw ha­las ed­ýär. Bir hep­de­den um­man­la­ryň su­wu­ny ge­ti­rip üs­tü­me guý­saň hem janymy gaý­ta­ryp bil­me­se ge­rek» di­ýip, jo­gap ber­di.
– Sen nä­me üçin mu­ny ma­ňa gür­rüň ber­ýär­siň – di­ýip, mülk­dar gyzyp ug­ra­ýar.
– Ölü­le­re däl-de, di­ri­le­re gol­daw ber­me­li­di­gi­ne se­niň dü­şün­me­giň üçin – di­ýip, alym jo­gap beripdir.

Hy­taý di­lin­den ter­ji­me eden
Ogul­na­bat Täş­li­ýe­wa,
Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Türkmen döwlet uniwersitetiniň gün­do­gar dil­le­ri
ka­fed­ra­sy­nyň öwreniji mu­gal­ly­my.