Türk­me­nis­ta­nyň ila­ty­nyň we ýa­şa­ýyş jaý go­ru­nyň uç­dan­tut­ma ýa­zu­wy­nyň baş mak­sa­dy ila­tyň de­mog­ra­fik dü­zü­mi hem-de ýur­du­my­zyň ra­ýat­la­ry­nyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ýag­da­ýy ba­ra­da anyk mag­lu­mat­la­ry ýyg­na­mak­dan yba­rat bo­lup dur­ýar. Mu­nuň özi döw­le­ti­mi­ziň gel­jek­ki ösüş­le­ri üçin yg­ty­bar­ly bin­ýa­dy dö­ret­mä­ge, şeý­le-de adam ösü­şi­ne gö­nük­di­ri­len ma­ýa go­ýum­la­ryň esa­sy ugur­la­ry­ny kes­git­le­mä­ge müm­kin­çi­lik be­rer. Şun­da sag­ly­gy go­ra­ýyş, bi­lim eda­ra­la­ry­nyň äh­li amat­lyly­gy özün­de jem­le­ýän ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň, ýol inf­rast­ruk­tu­ra­sy­nyň gur­lu­şy­gy, tä­ze iş orun­la­ry­nyň dö­re­dil­me­gi esa­sy we­zi­pe­le­riň ha­ta­ryn­da dur­ýar.

Ilat ýa­zu­wy, il­kin­ji no­bat­da, sta­tis­tik ýaz­gy­la­ry ýö­ret­mek, göz­leg ar­ka­ly mag­lu­mat çeş­me­le­ri­ni eme­le ge­tir­mek üçin ze­rur mag­lu­mat­la­ry al­mak bi­len bag­la­ny­şyk­ly döw­let we­zi­pe­si üçin mö­hüm bo­lup dur­ýar. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ni onuň «Ilat ýa­zu­wy – 2022: Je­bis­lik, Bag­ty­ýar­lyk, Röw­şen gel­jek» şy­ga­ry as­tyn­da ge­çi­ril­ýän­di­gi hem su­but ed­ýän bol­sa ge­rek.
Mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň ýo­ka­ry de­re­je­si­ne ga­ra­maz­dan, hal­kyň gö­nü­den-gö­ni gat­naş­ýan­dy­gy üçin ilat ýa­zu­wy jem­gy­ýe­tiň mö­hüm aý­ra­tyn­lyk­la­ry, hu­su­san-da, iş üp­jün­çi­li­gi we zäh­met ba­za­ry ba­ra­da­ky res­mi sta­tis­ti­ka­nyň esa­sy hem-de aý­ryl­maz çeş­me­si bol­ma­gyn­da gal­ýar. Ilat ýa­zu­wy­nyň döw­let üçin äh­mi­ýe­ti onuň dur­muş şert­le­ri­ni ne­ti­je­li do­lan­dyr­mak we gö­zeg­çi­lik et­mek ba­bat­da mö­hüm mag­lu­mat­la­ry ýyg­na­ma­gy bi­len çäk­len­me­ýär. Ilat ýa­zu­wy dur­muş-yk­dy­sa­dy göz­leg­le­ri, iş sa­naw­la­ry­ny we Hö­kü­me­tiň ulan­ýan beý­le­ki mag­lu­mat­la­ry­ny ýyg­na­mak me­ha­niz­mi­ni saz­la­mak hem-de ba­ha ber­mek üçin-de esa­sy gu­ral­dyr.
Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy ilat ýa­zu­wy­ny on ýyl­da azyn­dan bir ge­zek ge­çir­me­gi mas­la­hat ber­ýär. Mu­nuň özi jem­gy­ýe­tiň dü­zü­min­de bo­lup geç­ýän üýt­geş­me­ler ba­ra­da mag­lu­mat­la­ry al­mak üçin ze­rur­dyr.
Ba­dal­ga alan bu çä­re ýö­ri­te okuw­la­ry ge­çen ha­sap­laý­jy­lar ta­ra­pyn­dan so­wal-jo­gap ge­çir­mek hem-de elekt­ron ýa­zuw res­mi­na­ma­la­ry­ny dol­dur­mak ar­ka­ly ama­la aşy­ryl­ýar. Şeý­le­lik­de, san­ly teh­no­lo­gi­ýa­lar has anyk mag­lu­mat­la­ry al­ma­ga müm­kin­çi­lik be­rer, şeý­le hem ilat ýa­zu­wy­nyň des­lap­ky hem-de gu­tar­nyk­ly ne­ti­je­le­ri­ni met­bu­gat­da öz wag­tyn­da we do­ly çap et­mä­ge ýar­dam be­rer.
Ra­ýat­la­ryň ilat ýa­zu­wy­na gat­naş­mak­la­ry meý­le­tin­lik ýö­rel­ge­si­ne esas­lan­ýar, em­ma şo­nuň bi­len bir­lik­de ýur­du­my­zyň her bir ýa­şaý­jy­sy bu çä­rä­niň jem­gy­ýet­çi­lik äh­mi­ýe­ti­ne anyk dü­şün­me­li­dir, ra­ýat jo­gap­kär­çi­li­gi­ni duý­ma­ly­dyr.
Ila­tyň hem-de ilat ýa­zu­wy­ny ge­çir­ýän­le­riň gat­na­şyk­la­ry oý­la­ny­şyk­ly döw­let de­re­je­li çöz­güt­le­ri ka­bul et­mek, Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de yk­dy­sa­dy­ýe­tiň we dur­muş ul­ga­my­nyň äh­li pu­dak­la­ry üçin uzak möh­let­le­ýin tas­la­ma­la­ry­dyr mak­sat­na­ma­la­ry iş­läp taý­ýar­la­mak üçin ze­rur bo­lan has do­ly, yg­ty­bar­ly mag­lu­mat­lar bin­ýa­dy­ny dö­ret­mek mak­sa­dy bi­len, öza­ra ynam, hyz­mat­daş­lyk esa­syn­da gu­ral­ýar.
Ila­tyň we ýa­şa­ýyş jaý go­ru­nyň uç­dan­tut­ma ýa­zu­wy­nyň do­wa­myn­da sa­naý­jy­lar öý­le­re ba­ryp, dört sa­ny elekt­ron ýa­zuw ka­gyz­la­ryn­da kes­git­li goý­lan so­wal­la­ryň esa­syn­da ýa­şaý­jy­lar­dan mag­lu­mat­la­ry ýyg­nar­lar. Öý­le­re aý­lan­ýan sa­naý­jy­la­ryň şah­sy­ýet­le­ri­ni tas­syk­la­ýan ýö­ri­te şa­ha­dat­na­ma­la­ry bar­dyr.
So­wal­na­ma­la­ryň jo­gap­la­ry dol­du­ry­lan­da, ýa­şaý­jy­la­ryň şah­sy­ýet­le­ri­ni tas­syk­la­ýan we ola­ryň ýa­şa­ýyş ja­ýy ba­ra­da­ky res­mi­na­ma­lary ta­lap edil­me­ýär. Öý eýe­si maş­ga­la­nyň äh­li ag­za­la­ry üçin jo­gap be­rip bi­ler. Al­nan mag­lu­mat­la­ryň ýa­şy­ryn­ly­gy üp­jün edil­ýär we olar at­syz gör­nüş­de ula­ny­lar.
Bi­rin­ji so­wal­na­ma­da ýa­şa­ýyş ja­ýy­nyň gör­nü­şi, gur­lan döw­ri, di­war­la­ry­nyň ma­te­ria­ly, üçe­gi we öý­le­riň sa­ny ba­ra­da­ky mag­lu­mat­lar ýa­zyl­ýar. Ikin­ji so­wal­na­ma­da ýa­şa­ýyş ja­ýy­na eýe­çi­li­giň gör­nü­şi, otag­la­ryň sa­ny we gör­nüş­le­ri, meý­da­ny, je­ma­gat ho­ja­ly­gy hyz­mat­la­ry we in­ter­net üp­jün­çi­li­gi ba­ra­da­ky so­wal­la­ra jo­gap­lar be­ril­ýär.
Üçün­ji so­wal­na­ma­da ýa­şa­ýyş ja­ýyn­da ýa­şa­ýan­la­ryň sa­ny, ola­ryň öý ho­ja­ly­gy­nyň baş­tu­ta­ny­na bo­lan ga­ryn­daş­lyk gat­na­şy­gy ba­ra­da mag­lu­mat­lar bel­le­nil­ýär. Dör­dün­ji so­wal­na­ma­da adam­la­ryň mil­le­ti, ýa­şy, dog­lan ýe­ri, jyn­sy, di­li, ra­ýat­ly­gy, maş­ga­la ýag­da­ýy, bi­lim de­re­je­si, iş bi­len meş­gul­ly­gy, gir­de­ji­le­ri­niň çeş­me­le­ri ba­ra­da­ky so­wal­la­ra jo­gap ber­mek mö­hüm­dir.
«Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» ýy­lyn­da ge­çi­ril­ýän ilat ýa­zu­wy Türk­me­nis­ta­nyň da­şa­ry ýurt­lar­da­ky dip­lo­ma­tik we­kil­ha­na­la­ryn­da, kon­sul­lyk eda­ra­la­ryn­da hem ge­çi­ri­ler. Da­şa­ry ýurt­lar­da iş­le­ýän ra­ýat­la­ry­my­zyň we ola­ryň maş­ga­la ag­za­la­ry­nyň, ilat ýa­zu­wy­nyň ge­çi­ril­ýän wag­tyn­da iş sa­pa­ry ýa-da gul­luk borç­la­ry­ny ýe­ri­ne ýe­tir­mek bi­len bag­ly­lyk­da bir ýyl­dan we on­dan köp wagt­lyk ýur­duň çäk­le­rin­den da­şar­da bo­lan Türk­me­nis­ta­nyň ra­ýat­la­ry­nyň, ýur­du­my­zyň çä­gin­de bar bo­lan bos­gun­la­ryň, ýö­ri­te­leş­di­ri­len eda­ra­lar­da ýa­şa­ýan ra­ýat­la­ryň, ýa­şa­ýyş jaý go­ru­nyň ýa­zu­wy­ny ge­çir­mek ar­ka­ly döw­le­ti­mi­ziň çä­gin­dä­ki ýa­şa­ýan ila­tyň we döw­le­ti­mi­ziň ra­ýat­la­ry­nyň äh­li to­par­la­ry ba­ra­da do­ly sta­tis­ti­ki mag­lu­mat­lar al­mak ama­la aşy­ry­lar.

Aý­gül BER­DI­LI­ÝE­WA,
Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň iňlis diliniň fonetikasy we leksikologiýasy kafedrasynyň mugallymy

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА