Halkymyzyň baý geçmiş taryhynyň bolşy ýaly, onuň milli gymmatlyklary hem öz gözbaşyny örän gadymdan alyp gaýdýar. Medeni mirasyň ojagy bolan muzeýler täsinlikler we täsin duýgularyň mekany bolmak bilen, türkmen halkyna mahsus geçmişiň, ruhy, maddy gymmatlyklaryň hem aýdyň şaýadydyr.

Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let mu­ze­ýin­dä­ki Türk­me­nis­ta­nyň Et­nog­ra­fi­ýa­sy bö­lü­mi­niň he­mi­şe­lik ser­gi­sin­de, gaz­na­la­ryn­da türk­me­niň aw­çy­lyk kes­bi­ne de­giş­li aw es­bap­la­ry sak­la­nyl­ýar. Mu­zeý eks­po­zi­si­ýa­syn­da aw­çy­nyň awa çy­kan pur­sat­la­ry­ny su­rat­lan­dyr­ýan dio­ra­ma dö­re­dil­di, ola­ryň ula­nan aw es­bap­la­ry per­de (guş­la­ryň ün­sü­ni çek­mek mak­sady bi­len ula­ny­lan), gön­den ti­ki­len dä­ri we seç­me gap­la­ry, ýag­dan, suw gap­la­ry (my­ta­ra), dä­ri öl­çeg­ler, seç­me ga­lyp­la­ry ýer­leş­di­ril­di. Aw­çy mer­gen­le­riň wag­şy haý­wan­la­ry aw­la­mak üçin ula­nan pel­te­li, çak­mak­ly, aýak­ly hyr­ly tü­peň­le­ri we de­mir ga­pan­lar hem gör­ke­zil­ýär.
Adam­za­dyň il­kin­ji kär­le­ri­niň bi­ri aw­çy­lyk müň­ýyl­lyk­lar­dan bä­ri do­wam edip ge­lip­dir. Ir­ki dö­wür­de ýa­şa­ýyş üçin esa­sy ek­lenç çeş­me­si bo­lan aw­çy­lyk kes­bi wag­tyň geç­me­gi bi­len türk­men­le­riň ho­ja­ly­gyn­da goş­ma­ça pu­dak bo­lup hyz­mat edip, ola­ryň dur­mu­şyn­da uly or­ny eýe­läp­dir. Türk­men­le­riň dur­muş ýö­rel­ge­le­ri, te­bi­ga­ty go­ra­mak ta­gal­la­la­ry, ýo­ka­ry adam­kär­çi­lik hä­si­ýet­le­ri aw­çy­lyk­da asyl­ly däp-des­sur­la­ryň dö­re­me­gi­ne ge­ti­rip­dir.
Hal­ky­my­zyň ru­hy dün­ýä­sin­de aw­çy­lyk bi­len bag­ly bir­nä­çe gy­zyk­ly däp-des­sur­lar, tä­sin maz­mun­ly ga­dy­my ynanç­lar ýö­re­di­lip ge­lin­ýär. Ir­ki wagt­lar­da aw­çy­la­ryň ar­zy­ly däp­le­ri­niň iň esa­sy­la­ry­nyň bi­ri «aw­çy pa­ta­sy­ny» al­mak bo­lup­dyr. Adat­ça, ak pa­ta­ny al­jak ýaş aw­çy, azyn­dan üç ge­zek, ha­ly­pa­sy bi­len awa gi­den bol­ma­ly. Aw­çy­ly­ga pa­ta ber­mek­de aw­çy­nyň ýaş aý­ra­tyn­ly­gy, ba­şar­jaň­ly­gy göz öňün­de tu­tu­lyp­dyr. On bäş ýaş­dan ki­çi bo­lan aw­ça pa­ta berilmändir. Pa­ta al­nan­da, ada­ta gö­rä, şow­hun-da­ba­ra gu­ra­lyp, bu şan­ly wa­ka beý­le­ki ha­ly­pa aw­çy­lar hem şa­ýat bo­lup­dyr­lar. Bu toý des­su­ryn­da ha­ly­pa­sy ýaş aw­ça aw ýa­ra­gy­ny ýa-da beý­le­ki aw se­riş­de­si­ni ýa­dy­gär­lik hök­mün­de be­rip­dir. Ýaş aw­ça «Awuň oň­sun!», «Aw­la­myş ata, Se­ýit ata, Päl­wan Ah­met gol­da­syn!» di­ýen ýa­ly ar­zuw-ni­ýet­ler edi­lip­dir. Pa­ta al­ma­dyk aw­çy­nyň awun­da bet­bagt­lyk ýü­ze çy­kar­myş di­ýen ynan­ja gö­rä, ýaş­la­ra ha­ly­pa­nyň ak pa­ta­sy­ny alan­soň aw et­mek­ mas­la­hat ber­lip­dir.
Türk­men­ler­de go­nam­çy­lyk­la­ryň, şehitlikleriň golaýynda, ses­ýe­ti­min­de aw aw­la­mak ha­lan­man­dyr. Adat­ça, aw­da sü­ri­niň ser­da­ry, öň­baş­çy­sy atyl­man­dyr, ol atyl­sa sü­ri al­jy­rap ug­ru­ny ýi­ti­rip­dir. Aw­çy­lyk­da su­wa ok at­mak gü­nä ha­sap­la­nyp­dyr. Aga­ja ýa­kyn­dan du­rup ok çe­nel­män­dir.
Mö­jek, bars, syrt­lan ýa­ly haý­wan­lar he­mi­şe mal sü­rü­le­ri­ne howp sa­lyp­dyr. Aw­çy­lar şol haý­wan­la­ry zy­ýan ýe­tir­ýän ýyr­ty­jy­dy­gy se­bäp­li aw­lap­dyr­lar. Soň­ra aw­çy­lar de­ri­ni gurp­ly mal­dar­la­ra sy­lag-hor­mat hök­mün­de el­tip be­rip­dir­ler. Bu dä­be «de­ri çek­mek» diý­lip­dir. Gurp­ly ki­şi­ler bir mö­jek de­ri­si­ne bir go­ýun be­rip­dir­ler.
Türk­men­le­riň ara­syn­da aw­çy­lyk ba­ba­t­da çäk­len­dir­me­ler, ýö­rel­ge­ler we dür­li dü­şün­je­ler ýü­ze çy­kyp­dyr. Olar­da awuň aw­la­nyş pur­sat­la­ry­nyň aý­ra­tyn­ly­gy we muk­da­ry göz öňün­de tu­tu­lyp­dyr. Py­gam­ber awun­da her ge­zek awa gi­di­len­de je­mi aw­la­nan haý­wan­la­ryň sa­ny ýe­di baş­dan geç­män­dir. Ola­ry aw­çy­nyň özü­niň gö­te­rip bil­me­gi-de ze­rur bo­lup­dyr.
Ar­man­syz aw­da aw­la­nan haý­wa­na aw­çy­nyň özü­ni gör­ke­zip at­ma­gy hök­man bo­lup­dyr. Ýag­ny haý­wan aw­çy­ny gör­se, şol aw ar­man­syz ha­sap­lan­ýar. Aw­çy­nyň aw­lan haý­wa­ny­nyň sa­ny müň­den ge­çen­de, onuň awy om­pa otu­rar­myş. Şu ýag­daý ýü­ze çy­ka­nyn­dan soň, aw­çy­nyň şol ýer­de ýa­ra­gy­ny taş­lap gaýt­ma­gy ha­la­nyp­dyr. Türk­men­ler­de «awuň om­pa otu­ra­nyn­da», ýe­di ýyl aw et­me­li däl di­ýen ynanç bolupdyr.
Türk­men aw­çy­la­ry­nyň ara­syn­da «tü­peň müň­le­di» diý­len ynanç hem bolupdyr. Aw­çy bir aw tü­pe­ňi bi­len müň aw aw­lan­soň, «tü­peň müň­le­ýär­miş», «tü­peň müň­län­de» ok at­ma­ýar ýa-da bir ena­ýy ses çy­ka­ryp, nä­saz­ly­gy­ny bil­dir­ýär. Şon­dan soň aw­çy tü­pe­ňi­ni taşlap, ýe­di ýyl­ aw et­mändir. Ýe­di ýyl­dan soň, tä­ze ýa­rag alyp, awa baş­la­saň, ýe­ne pa­ta al­mak ze­rur bo­lup­dyr. Bu dä­be aw­çy­lyk­da «pa­ta­ňy tä­ze­le­mek» diý­lip­dir.
Bu­la­ryň äh­li­si te­bi­gat­da bi­ha­sap baý­ly­gyň ýok­du­gy­ny aň­la­dyp, adam­lar­da re­him­li­lik, ka­na­gat­ly­lyk duý­gu­la­ry­ny oýar­ýan ýö­rel­ge­ler­dir. Aw­çy­lar­da awy alyp bar­ma­gyň öz düz­gü­ni bar eken. Şol düz­güne görä, aw­çy ke­ýik sü­rü­sine duş gelende, bir­ba­da bir­nä­çe haý­wa­ny aw­la­ma­ga ha­ky bol­man­dyr. Şu däp­den jan­dar­la­ry yn­sap­ly­lyk bi­len aw­la­ma­ga çäk­len­dir­me gi­ri­zi­len­di­gi gö­rün­ýär. Ýa­ra­la­nan haý­wan ga­çyp gu­tul­sa, awuň is­rip bol­maz­ly­gy üçin, ony hök­man yzar­lap tu­tup­dyr­lar.
Türk­men­le­riň aw­çy­lyk däp-des­sur­la­ry ola­ryň ga­dy­my ýa­şa­ýyş ynanç­la­ry we ýö­rel­ge­le­ri bi­len ut­ga­şyp­dyr. Olar­dan sag­dyn dur­muş en­dik­le­ri­ne eýer­mek zäh­met­sö­ýer­lik, ba­şar­jaň­lyk, se­re­sap­ly­lyk, te­bi­ga­ta söý­gi ýa­ly asyl­ly hä­si­ýet­ler ge­lip çyk­ýar. Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de ýo­ka­ry ah­lak­ly, sag­dyn, wa­tan­sö­ýü­ji, ru­hu­be­lent ýaş­la­ry ter­bi­ýe­le­mek­de pe­der­le­ri­mi­ziň aw­çy­lyk däp-des­sur­la­ry my­na­syp or­ny eýe­le­ýär.
Hal­ky­my­zyň mil­li mi­ra­sy­ny dün­ýä ýaý­mak­da ýur­du­my­zyň mu­zeý­le­ri­niň or­ny örän ulu­dyr. Se­bä­bi bu ýer­de geç­miş ta­ry­hy­my­zy, şu gün­ki we gel­jek­ki ösüş­le­ri­mi­zi wa­gyz ed­ýän gym­mat­ly ha­zy­na­lar sak­la­nyp, yl­my taý­dan öw­re­nil­ýär.

Ak­bi­ke JU­MA­ÝE­WA,
Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let mu­ze­ýi­niň esa­sy
hü­när­me­ni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА