Türkmenistan ýangyç-energetika toplumyny giňden ösdürmäge we onuň halkara energetika ulgamyna çalt depginler bilen goşulyşmagyna gönükdirilen energetika syýasatyny yzygiderli we ynamly amala aşyrmagyny dowam edýär.

Ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň dur­nuk­ly ös­me­gi we onuň mun­dan beý­läk-de ro­waç­lan­ma­gy üçin ne­bit­gaz se­na­ga­ty­nyň kuw­wa­tyn­dan ne­ti­je­li peý­da­lan­mak hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň yzy­gi­der­li dur­mu­şa ge­çir­ýän sy­ýa­sa­ty­nyň mö­hüm ug­ru­dyr. Türk­me­nis­tan ýan­gyç se­riş­de­le­ri­niň ägirt uly gor­la­ry­na eýe­dir. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz de­giş­li dü­zü­mi dö­ret­me­giň ha­sa­by­na ener­ge­ti­ka ul­ga­myn­da uzak möh­let­li dur­nuk­ly­ly­gy ga­zan­mak, sarp edi­ji­le­riň yk­dy­sa­dy taý­dan amat­ly, eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ne giň el­ýe­ter­li­li­gi­ni üp­jün et­mek üçin Ýew­ro­pa­nyň we Azi­ýa­nyň ener­ge­ti­ka ba­zar­la­ry­ny ýa­kyn­laş­dyr­mak pi­ki­ri­ni yzy­gi­der­li öňe sür­ýär.
Türk­me­nis­ta­nyň ne­bit­gaz se­na­ga­ty­ny 2030-njy ýy­la çen­li ös­dür­me­giň mak­sat­na­ma­sy­na la­ýyk­lyk­da, dür­li önüm­çi­lik­le­ri we za­wod­la­ry gur­mak göz öňün­de tu­tul­ýar. Bu­la­ryň äh­li­si yk­dy­sa­dy­ýe­tiň in­no­wa­si­on ug­ru­ny ber­kit­mä­ge, eks­port ul­ga­myn­da ýo­ka­ry goş­ma­ça ba­ha­ly önüm­le­riň pa­ýy­ny art­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik be­rer.
Şeý­le hem ýur­du­myz ha­ryt­lyk ga­zy sak­la­mak üçin hem tä­ze­çil tas­la­ma­la­ryň üs­tün­de iş­le­ýär. Bu ugur­da il­kin­ji ge­zek ýur­du­myz­da ýe­ras­ty des­ga­la­ry gur­mak göz öňün­de tu­tul­ýar. Ýur­du­myz­da şeý­le tas­la­ma­ny il­kin­ji ge­zek dur­mu­şa ge­çir­me­giň me­ýil­leş­di­ril­ýän­di­gi­ni na­za­ra alyp, bu işi hal­ka­ra tej­ri­bä la­ýyk­lyk­da ýo­la goý­mak we alyp bar­mak, onuň teh­ni­ki-yk­dy­sa­dy esas­lan­dyr­ma­sy­ny taý­ýar­la­mak, tas­la­ma­laş­dyr­mak, en­jam­laş­dyr­mak hem-de gur­mak ba­bat­da hal­ka­ra mas­la­hat­çy kom­pa­ni­ýa­la­ry işe çek­mek me­ýil­leş­di­ril­ýär.
Hä­zir­ki wagt­da Türk­me­nis­tan te­bi­gy ga­zy Hy­ta­ýa, Rus­si­ýa eks­port ed­ýär, şeý­le hem Eý­ra­nyň üs­ti bi­len Azer­baý­ja­na swop gaz iber­me­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­ýär. Mun­dan baş­ga-da, Türk­me­nis­tan-Ow­ga­nys­tan-Pa­kis­tan-Hin­dis­tan gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy­nyň tas­la­ma­sy dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.
Ýur­du­my­zyň te­bi­gy eks­por­tu­nyň dur­nuk­ly­ly­gy­ny üp­jün et­mek üçin ýe­ras­ty des­ga­lar uly äh­mi­ýe­te eýe­dir. Te­bi­gy ga­zy sak­la­mak üçin ýe­ras­ty des­ga­lar iri gaz ge­çi­ri­ji­le­ri­niň ýa-da iri gaz sarp ediş mer­kez­le­ri­niň go­la­ýyn­da gu­rul­ýar. Onuň mak­sa­dy gaz sarp ediş müm­kin­çi­lik­le­ri­ni gys­ga wagt­da ýe­ri­ne ýe­tir­mek­den yba­rat­dyr. Şeý­le hem bu des­ga­lar te­bi­gy ga­zyň stra­te­gik go­ru­ny üp­jün et­mä­ge hem müm­kin­çi­lik ber­ýär. Tu­tuş dün­ýä­de 340 mil­liard kub­metr te­bi­gy ga­zy sak­la­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýän 600-den gow­rak ýe­ras­ty des­ga­lar bar. Gaz am­ma­ry ga­zy sak­la­mak üçin ula­nyl­ýan geo­lo­gi­ki gur­luş ýa-da eme­li gaz des­ga­sy­dyr. Sak­la­ma­gyň işi iki esa­sy pa­ra­metr – göw­rüm we kuw­wat­lyk bi­len hä­si­ýet­len­di­ril­ýär. Umu­man, ýur­du­myz­da hem şeý­le des­ga­la­ryň gu­rul­ma­gy da­şa­ry ýurt ba­zar­la­ryn­da­ky sarp edi­ji­ler üçin te­bi­gy ga­zy dur­nuk­ly iber­mä­ge giň şert­le­ri dö­red­ýär.
Mun­dan baş­ga-da, ne­bit­gaz top­lu­my­nyň önüm­çi­lik­le­ri­niň kuw­wat­ly­ly­gy hem yzy­gi­der­li pug­ta­lan­dy­ryl­ýar. Dür­li ne­bit önüm­le­ri­niň önüm­çi­li­gi­ne uly äh­mi­ýet be­ril­ýär. Şeý­le önüm­çi­lik­le­riň bi­ri hem Türk­men­ba­şy­da­ky ne­bi­ti gaý­ta­dan iş­le­ýän za­wod­lar top­lu­my­dyr. Bu top­lum­da B-92 ky­sym­ly awia­ben­zin ön­dü­ri­lip baş­lan­dy. Türk­men­ba­şy­da­ky ne­bi­ti gaý­ta­dan iş­le­ýän za­wod­lar top­lu­my hem-de Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň Teh­no­lo­gi­ýa­lar mer­ke­zi ta­ra­pyn­dan bi­le­lik­de önü­miň bu gör­nü­şi­ni ön­dür­mek bo­ýun­ça teh­ni­ki şert­ler iş­le­nip taý­ýar­la­nyl­dy we de­giş­li iş­ler ýe­ri­ne ýe­ti­ril­di.
Hä­zir­ki wagt­da TNGIZT-de awia­si­ýa üçin dür­li gör­nüş­li ýan­gyç­lar ön­dü­ril­ýär, şol san­da – re­ak­tiw he­re­ket­len­di­ri­ji­ler üçin ТС-1 ýan­gy­jy, «An-2» uçar­la­ry üçin awia­ben­zin we Jet A-1 awia­si­on ýan­gy­jy ön­dü­ril­ýär. Za­wod­da şeý­le hem aw­to­ben­zin­le­riň dür­li gör­nüş­le­ri, ke­ro­sin, di­zel ýan­gy­jy, gä­mi ýan­gy­jy, su­wuk­lan­dy­ry­lan gaz, ne­bit bi­tu­my, ne­bit kok­sy, çal­gy ýag­la­ry ön­dü­ril­ýär.

Ça­ry­ýar KE­RI­MOW,
Türk­me­nis­ta­nyň In­že­ner-teh­ni­ki we ulag kom­mu­ni­ka­si­ýa­la­ry ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА