Äý­nek. Hä­zir­ki za­man dün­ýä­sin­de äý­nek iň köp ýaý­ran ha­ryt­la­ryň bi­ri bo­lup, esa­san, gö­züň sag­ly­gy­ny go­ra­mak mak­sa­dy bi­len ula­nyl­ýan hem bol­sa, Gün şöh­le­sin­den ýa-da ýag­ty­lyk saç­ýan dür­li en­jam­la­rdan we to­zan­dan go­ran­mak üçin hem da­kyl­ýar. Gün­den go­ra­ýan äý­nek­ler bol­sa, köp­lenç adama gel­şik ber­ýän­di­gi üçin mo­da pudagynda hem giň­den ýaý­ran­dyr. Eý­sem, adam­zat ta­ry­hyn­da­ky oý­lap ta­pyş­la­ryň iň esa­sy­la­ry­nyň bi­ri bo­lan äý­ne­gi kim, ha­çan oý­lap tap­dy­ka?!
Il­kin­ji äý­ne­giň ni­re­de oý­la­nyp ta­py­lan­dy­gy ba­ra­da dür­lü­çe pi­kir­ler bo­lup, esa­sy mag­lu­mat­lar­da rim­li­le­riň ki­çi zat­la­ry ulal­dyp gör­kez­ýän te­ge­lek aý­na­ly gu­ra­ly ula­nan­dyk­la­ry aý­dyl­ýar. XII asyr­da hy­taý­ly ka­zy­la­ryň hem gö­zü­ni ör­tüp du­ran en­jam­la­ry peý­da­la­nan­dyk­la­ry ba­ra­da ýaz­gy­lar bar. Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä, il­kin­ji da­kyl­ýan äý­ne­gi XIII asyr­da ita­li­ýa­ly Sal­wi­no Ar­ma­ti oý­lap tap­ýar. Bu äý­nek ýö­ne­keý iki sa­ny te­ge­lek aý­na bö­lek­den dü­zü­lip, agaç­dan ýa-da haý­wa­nyň şa­hyn­dan ýa­sa­lan çar­çu­wa ber­ki­di­lip­dir. Şeý­le hem bur­nuň üs­tün­de sak­lan­ýan il­gen­çe­gi ýa-da uzyn tu­ta­wa­jy bo­lup­dyr. Il­ki­baş­da köşk emel­dar­la­ry, döw­let iş­gär­le­ri ta­ra­pyn­dan ula­ny­lan äý­nek­ler, soň­lu­gy bi­len alym­dyr şa­hyr­la­ryň ara­sy­na-da ýaý­rap baş­la­ýar. 1700-nji ýyl­lar­da äý­ne­giň gu­la­ga il­di­ril­ýän bö­le­gi oý­la­nyp ta­py­lyp, oňa «el­siz äý­nek­ler» di­ýlip at be­ril­ýär. Şon­dan soň­ra äý­ne­gi el bi­len sak­la­mak ze­rur­ly­gy ara­dan aý­ryl­ýar. Ýag­ny äý­ne­giň tu­ta­wa­jy­nyň de­re­gi­ne gu­la­ga il­di­ril­ýän il­gen­çek otur­dyl­ýar. Bir­nä­çe ýyl­dan soň lon­don­ly ön­dü­ri­ji Ben­ža­min Mar­tin te­ge­lek lin­za­ly, kü­müş çar­çu­wa­ly äý­ne­gi oý­lap tap­ýar. Oý­lap ta­py­jy oňa «Mar­tin’s Mar­gins» ady­ny ber­ýär. Hä­zir­ki wagt­da iň meş­hur äý­nek­le­riň bi­ri bo­lan «Mar­tin’s Mar­gins» kol­lek­si­ýa­çy­la­ryň ar­zy­ly önüm­le­ri­niň bi­ri­dir. Bu oý­lap ta­pyş­dan soň­ra äý­ne­giň kä­mil­leş­di­ri­li­şi has-da çalt­laş­ýar. 1784-nji ýyl­da meş­hur fi­zik Ben­ža­min Frank­lin ýa­ry­sy ýa­ky­ny we ýa­ry­sy uzak­da­ky za­dy aý­dyň gör­kez­ýän iki op­ti­ka­ly lin­za­ny (bi­fo­kal) oý­lap tap­ýar. Ýag­ny äý­ne­giň te­ge­lek aý­na­sy­nyň aşa­ky bö­le­gi­ne ýe­ne bir te­ge­lek ýer­leş­dir­ýär. Fran­suz göz luk­ma­ny Lui de Wek­ker Frank­li­niň iki lin­za­ly oý­lap ta­py­şy­ny kä­mil­leş­di­rip, bir bi­te­wi te­ge­lek­de asyl nus­ga­ny dö­red­ýär. XVIII asyr­da gaý­çy ýa­ly ýyg­nal­ýan jü­bi äý­nek­le­ri has-da ýör­gün­li bo­lup baş­la­ýar. Bu äý­ne­gi er­kek adam­lar ýa­nyn­da gö­te­rip, ow­nuk hat­la­ry oka­ma­ly ýe­rin­de da­ky­nyp­dyr­lar. Jü­bi äý­ne­gi iki jü­büt lin­za­dan dü­zü­lip, ga­ňyr­çak şe­ki­lin­de bi­ri-bi­ri­niň içi­ne ep­le­nip­dir. 1800-nji ýyl­la­ryň ba­şyn­da gö­rüş bu­la­şyk­ly­gy­ny dü­zet­mek üçin öz­bo­luş­ly lin­za­lar iş­le­nip dü­zü­lip, äý­nek­le­re otur­dy­lyp baş­lan­ýar. Şeý­le­lik­de, gö­zi ýa­dad­ýan, gör­şi bu­laş­dyr­ýan äý­nek bi­len bag­ly me­se­le­ler ara­dan aý­ryl­ýar.
1900-nji ýyl­lar­da, esa­san, äý­nek­le­riň daş­ky gör­nü­şi­ne uly üns be­ril­ýär. Dür­li şe­kil­li, reňk­li çar­çu­wa­ly agaç, plas­tik, me­tal äý­nek­ler ada­myň ýüz keş­bi­ne, gö­zü­niň reň­ki­ne, eşi­gi­ne ky­bap gör­nüş­de ön­dü­ri­lip baş­lan­ýar. Müş­de­ri­le­riň ösen is­leg­le­ri­ni ka­na­gat­lan­dyr­ýan bu äý­nek­ler daş­ky gör­nüş – owa­dan­lyk üçin da­kyl­ýar. 1929-njy ýyl­dan baş­lap Gün şöh­le­si­ni yzy­na ser­pik­dir­ýän, luk­man­çy­lyk taý­dan tas­syk­la­nan ýal­pyl­da­ma­ýan gün­de­lik äý­nek­ler ön­dü­ri­lip baş­lan­ýar. 1980-nji ýyl­da dö­wül­me­ýän­di­gi hem-de ýe­ňil­di­gi bi­len ta­pa­wut­lan­ýan plas­tik lin­za­la­ryň oý­la­nyp ta­pyl­ma­gy bi­len äý­nek­ler döw­re­bap gör­nü­şe geç­ýär. Hä­zir­ki wagt­da döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­lar bi­len ugur­daş ös­dü­ril­ýän äý­nek­le­riň ýag­ty­ly­gy ser­pik­di­ri­ji, Gün şöh­le­sin­den go­ra­ýan, gör­şi go­wu­lan­dyr­ýan hem-de 3 öl­çeg­li (3D) gör­nüş­le­ri bar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА