Alo, ol ýer­de bi­ri bar­my?!

Her gün köp ge­zek ula­nyl­ýan «alo» sö­zi te­le­fon­da gep­leş­me­giň mö­hüm bö­le­gi­ne öw­rül­di. Il­ki­baş­da «ha­lo» (sa­lam) gör­nü­şin­de ýü­ze çy­kan bu söz teh­no­lo­gi­ýa­nyň we me­de­ni tä­sir­le­riň ös­me­gi bi­len «alo» gör­nü­şin­de ula­ny­lyp baş­lan­ýar. Te­le­fon jaň­la­ryn­da ula­ny­lan bu ýö­ne­keý sa­lam­laş­mak usu­ly soň­lu­gy bi­len has ýör­gün­li bo­lup, bü­tin dün­ýä ýaý­ra­ýar. Köp­ler «alo» sö­zü­ni te­le­fo­ny oý­lap ta­py­jy­nyň ady bi­len bag­la­nyş­dyr­ýar­lar. Bu ha­ky­kat­dan hem şeý­le­mi­kä? Ge­liň, te­le­fo­nyň oý­la­nyp ta­py­ly­şy we te­le­fon gep­le­şi­gin­de ula­ny­lan il­kin­ji söz­ler bi­len ta­nyş bo­la­lyň!
Öý te­le­fo­ny­nyň il­kin­ji nus­ga­sy ame­ri­kan-ka­na­da in­že­ne­ri Alek­sandr Gre­ýam Bell ta­ra­pyn­dan oý­la­nyp ta­pyl­ýar. Bell 1876-njy ýy­lyň 10-njy mar­tyn­da te­le­fo­ny oý­lap ta­pan­dan soň, il­kin­ji te­le­fon söh­bet­deş­li­gin­de şu jüm­lä­ni ulan­ýar: «Je­nap Wat­son, bä­rik ge­liň, si­zi gö­re­sim gel­ýär». Şu­ňa meň­zeş jüm­lä­ni hiç ki­miň ulan­man­dy­gy se­bäp­li oý­lap ta­py­jy gys­ga­rak bir söz tap­ma­ly­dy­gy­na dü­şün­ýär. Öý te­le­fon­la­ry­nyň köp öýe çe­kil­me­gi bi­len bu ýag­daý üýt­ge­ýär. Şeý­le­lik­de, Bell öz dö­wür­de­şi, ame­ri­kan oý­lap ta­py­jy­sy To­mas Edi­son bi­len bi­le­lik­de te­le­fon­da «ha­lo» sö­zü­ni ulan­ma­ly di­ýen ka­ra­ra gel­ýär­ler. Ýö­ne «ha­lo» sö­zü­ni «sa­lam» ma­ny­syn­da däl-de, «Ol ýer­de bi­ri bar­my?» di­ýen ma­ny­da ula­nyp baş­la­ýar­lar.
«Alo» sö­zi nä­dip dö­re­ýär?
Öý te­le­fon­la­ry­nyň ula­ny­lyp baş­la­nan il­kin­ji ýyl­la­ryn­da ja­ňy alan adam beý­le­ki ta­ra­pyň se­si­ni eşi­dip-eşit­me­ýän­di­gi­ni bar­la­mak üçin «ha­lo» sö­zü­ni ula­nyp­dyr. Wag­tyň geç­me­gi bi­len te­le­fon li­ni­ýa­la­ry has go­wu­laş­ýar. Şeý­le bo­lan­soň, «ha­lo» sö­zü­ni jaň ed­ýän adam däl-de, te­le­fo­ny gal­dyr­ýan adam «sa­lam» ma­ny­syn­da ula­nyp baş­la­ýar. Oks­ford iň­lis söz­lü­gin­de ber­li­şi­ne gö­rä, «ha­lo» ne­mes di­lin­dä­ki «ha­la, ha­lon, ho­lon» söz­le­rin­den ge­lip çy­kyp, esa­san, gä­mi­ni gar­şy al­mak üçin ula­ny­lyp­dyr. Bu söz fran­suz di­li­ne «ho­lo» gör­nü­şin­de ge­çip, «kim bar, ol ýer­de» di­ýen ma­ny­ny aň­la­dyp­dyr. Soň­lu­gy bi­len iň­lis di­li­ne «hel­lo» gör­nü­şin­de or­na­şan bu söz «sa­lam» di­ýen ma­ny­da ula­ny­lyp baş­lan­ýar. Te­le­fon­da ula­ny­lan «ha­lo» sö­zi gä­mi­çi­le­riň yşa­rat ber­mek üçin ula­nan sö­zi bo­lup, fran­suz­ça ma­ny­sy­na gö­rä al­nyp­dyr. Köp halk­da «ha­lo» sö­zün­dä­ki «h» se­si dü­şü­ri­lip, «alo» di­ýip ka­bul edi­lip­dir. Her hal­kyň me­de­ni­ýe­ti­ we dil gur­lu­şy­ bilen bag­ly­lyk­da te­le­fon söh­bet­deş­li­gin­de il­kin­ji söz hök­mün­de «alo» sö­zün­den baş­ga-da, dür­li söz­ler ula­nyl­ýar. Umu­man, dur­mu­şy­my­zyň mö­hüm bö­le­gi­ne öw­rü­len te­le­fon gep­le­şi­gi gy­zyk­ly ta­ry­hy baş­dan­ge­çir­me­le­re eýe­dir.