Adam­lar ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri ekin ek­mek, ha­syl al­mak, mal­la­ry bak­mak, jaý gur­mak we ýa­şa­mak üçin ge­rek bo­lan äh­li iş­le­ri ýe­ri­ne ýe­ti­ren­le­rin­de wag­ty anyk­la­ma­ly bo­lup­dyr­lar. Olar Ýy­lyň dür­li dö­wür­le­ri, pa­syl­la­ryň ça­lyş­ma­gy, Gün, Aý, ýyl­dyz beý­le­ki as­man ji­sim­le­ri­niň he­re­ke­ti hem-de guş­la­ryň gö­çüp gid­ýän ýa-da gel­ýän wag­ty ýa­ly te­bi­gy ha­dy­sa­la­ra ga­rap­dyr­lar. Aýyň he­re­ke­ti­ne gö­rä dü­zü­len, il­kin­ji se­ne­na­ma­nyň, tak­my­nan, 10 müň ýyl ozal dö­re­di­len­di­gi bel­le­nil­ýär. 5 müň ýyl mun­dan öň bol­sa, su­mer­li­ler her aýy 30 gün­den, 12 aýa bö­lü­nen ýyl se­ne­na­ma­sy­ny dö­re­dip­dir­ler. Bu se­ne­na­ma gö­rä, as­man­da ýa­rym Aýyň peý­da bol­ma­gy şol aýyň il­kin­ji gü­ni ha­sap­la­nyp­dyr.
Gü­nüň uzyn­ly­gy­ny anyk­la­mak üçin bol­sa, Gü­nüň he­re­ket­le­ri­ne gö­zeg­çi­lik edi­lip­dir. Il­kin­ji sa­gat­lar Gü­nüň as­man­da aý­lan­ma­gy bi­len te­kiz ýe­re ýer­leş­di­ri­len, bel­li bir ta­ra­pa bak­dy­ry­lan sta­sio­nar ji­si­miň kö­le­ge­si­niň uzyn­ly­gy­nyň we ug­ru­nyň üýt­ge­me­le­ri­ni kes­git­le­mä­ge esas­la­nyp­dyr. Gün sa­gat­la­ry di­ýlip at­lan­dy­ryl­ýan wagt öl­çeý­ji bu gu­ral­la­r dür­li ulu­lyk­da­ bo­lup, olar dün­ýä­niň köp ýe­ri­ne ýaý­rap­dyr. Bel­li bir wag­ty öl­çe­mek üçin bol­sa, suw sa­gat­la­ry, şem sa­gat­la­ry, gum sa­gat­la­ry ýa­ly dür­li gu­ral­lar ula­ny­lyp­dyr. Gi­je­le­ri­ne wagt kes­git­le­mek üçin suw sa­gat­la­ry ula­ny­lyp, bu sa­gat he­mi­şe­lik tiz­lik­de ak­ýan su­wuň muk­da­ry­ny öl­çe­mä­ge esas­la­nyp­dyr. Gum­ly sa­gat­lar bol­sa, köp­lenç, bel­li bir wagt ara­ly­gy­ny öl­çe­mek üçin ula­ny­lyp­dyr. Hä­zir­ki wagt­da ula­nyl­ýan me­ha­ni­ki sa­gat­la­r XIII asyr­da, teh­no­lo­gi­ýa­nyň kä­mil­leş­me­gi bi­len ýü­ze çyk­ýan «akyl­ly» sa­gat­lar bol­sa, XXI asyr­dan bä­ri giň­den peý­da­la­nyl­ýar.