Ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri hü­när­le­riň kö­pü­sin­de er­kek adam­lar ag­dyk­lyk ed­ýär. Oku­wyň hem­me­ler üçin el­ýe­ter­li bol­ma­gy so­wat­ly adam­la­ryň sa­ny­ny art­dy­ryp, tä­ze hünär­le­riň ýü­ze çyk­ma­gy­na, şol san­da ze­nan­la­ryň hem er­kek ada­ma mah­sus ha­sap­la­nan hünärleriň eýesi bolmagyna se­bäp bol­dy.
Bi­na­gär­lik we gur­lu­şyk iş­le­ri fi­zi­ki güý­ji ta­lap ed­ýär. Şol se­bäp­li bu ugur­da, esasan, er­kek­ adamlar zäh­met çek­ýärler. Şeý­le-de bol­sa, meş­hur bi­na­la­ryň kö­pü­si­ni ze­nan bi­na­gär­ler gu­rup­dyr. Ine, ze­nan bi­na­gär­le­riň tas­la­ma­sy esa­syn­da gur­lan meş­hur des­ga­la­ryň kä­bi­ri:
Ang­li­ýa­ly Eli­za­bet Wilb­ra­ha­my il­kin­ji ze­nan bi­na­gär­le­riň ara­syn­da ag­za­mak bo­lar. 1632–1705-nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da ýa­şap ge­çen Wilb­ra­ham Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­nyň kö­pü­sin­de bo­lup, meş­hur bi­na­gär­ler bi­len ta­nşypdyr.
Şe­non­so ga­la­sy. Bu tä­sin yma­rat (esasy suratda görkezilen) Fran­si­ýa­nyň ady­bir kom­mu­na­syn­da­ky ady­bir oba­da Şer der­ýa­sy­nyň üs­tün­de gur­lup­dyr. Bi­na dün­ýä­niň iň köp su­ra­ta dü­şü­ril­ýän we in­ter­net ar­ka­ly paý­la­şyl­ýan ýer­le­ri­niň bi­ri ha­sap­lan­ýar. Bäş asyr­lyk ta­ry­hy bo­lan bi­na­ny Ket­rin Bri­sonne gur­du­ryp­dyr. 1513-nji ýyl­da onuň adam­sy To­mas Boh­ýer kö­ne mül­ki we onuň çä­gin­dä­ki de­gir­me­ni sa­tyn alyp­dyr. Bri­sonne ýol­da­şy­nyň alan mül­kün­de ki­çi­räk ga­la gu­rup­dyr. Ol mül­kün­de iş­le­ýän adam­la­ra nä­mä­ni nä­hi­li gur­jak­dyk­la­ry­ny dü­şün­di­rip, esa­sy za­lyň we goş­ma­ça bi­na­la­ryň nä­hi­li bol­ma­ly­dy­gy­ny dü­şün­di­rip­dir. Bu bi­na­nyň esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy bol­sa, il­kin­ji ge­zek dog­ry bas­gan­ça­gyň ula­nyl­ma­gy­dyr. On­dan öň ýo­kar­ky gat­la­ra çyk­mak üçin peý­da­la­nyl­ýan bas­gan­çak­lar aý­law­ly bo­lup­dyr. Bri­sonne ga­la­nyň how­lu­sy­nyň ga­py­sy­na şeý­le ýaz­gy­ny goý­du­ryp­dyr: «S’il vient à point, me souviend­ra». Bu söz «Bu bi­na gurlup gutarylanda, hem­me­ler me­ni ýat­lar» diý­me­gi aň­lad­ýar.

Wil­la Be­ne­det­ti. Hä­zir­ki wagt­da Ita­li­ýa­nyň paý­tag­tyn­da­ky bu bi­na­nyň di­ňe di­war­la­ry ga­lyp­dyr. Des­ga­ny 1663-nji ýyl­da Plau­til­la Briç­çi at­ly ze­nan gur­dur­ýar. As­lyn­da, Briç­çi su­rat­keş bo­lup­dyr. Ol ital­ýan ta­ry­hy­nyň il­kin­ji ze­nan bi­na­gä­ri bo­lup­dyr. Şeý­le hem Briç­çi dün­ýä­de il­kin­ji pro­fes­sio­nal bi­na­gär ha­sap­lan­ýar. Briç­çi ka­ka­sy­nyň us­sa­ha­na­syn­da su­rat çek­ýän eken. Soň­ra bol­sa, di­wa­ry­na öz çe­ken su­rat­la­ry­ny ýer­leş­dir­mek üçin bi­na­lar gur­ma­ga gi­ri­şip­dir. Ba­rokko ähe­ňin­de gur­lan Wil­la Be­ne­det­ti bi­na­sy aý­law­ly di­war­la­ry, gipsden edi­len na­gyş­la­ry bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Bi­na­nyň iç­ki di­war­la­ry­nyň kä­bi­ri­ni Briç­çi reňk­läp­dir. Üç gat­ly bi­na 1677-nji ýyl­da gur­lup gu­ta­ry­lan­da bi­na­gär hök­mün­de Briç­çi­niň er­kek do­ga­ny­nyň ady tu­tul­ypdyr. Se­bä­bi şol dö­wür­ler zenan bi­na­gä­riň jem­gy­ýet­de ka­bul edil­me­gi aň­sat däl­ eken.

La­fa­ýet­te myh­man­ha­na­sy. ABŞ-nyň Nýu-Ýork şä­he­rin­dä­ki bu döw­re­bap bi­na ge­çen asy­ryň 80-nji ýyl­la­ryn­da gur­lana meň­zeýär. Şeý­le-de bol­sa bu bi­na­nyň ta­ry­hy has ga­dy­my­dyr. Be­ýik bi­na­la­ryň il­kin­ji gur­lup baş­la­nan şä­her­le­ri­niň bi­ri bo­lan ABŞ-nyň Nýu-Ýork şä­he­rin­dä­ki bu myh­ma­n­ha­na ge­çen asy­ryň baş­la­ryn­da gu­rul­ýar. Ony ABŞ-nyň il­ki­nji ze­nan bi­na­gä­ri Lui­za Blan­şar Be­týun gur­ýar. 1891-nji ýyl­da Bü­tin­dün­ýä Ko­lumb ser­gi­si­niň gur­lu­şyk bö­lü­mi bi­na­la­ryň tas­la­ma­sy­ny taý­ýar­la­mak üçin ze­nan bi­na­gär gözle­ýän­di­gi­ni mä­lim ed­ýär. Em­ma bu ýer­de gö­ze dür­tü­lip du­ran tä­sin­lik bolup, ol dö­würler er­kek bi­na­gär­le­re 10 müň dol­lar baý­rak be­ril­ýän bolsa, ze­nan bi­na­gärler üçin bu baý­ra­gyň ba­ry-ýo­gy 1 müň dol­lar­dy­gy bel­le­nil­ýär. Blan­şar bu tek­li­bi ret ed­ýär.
Şeý­le-de bol­sa Blan­şar­yň gu­ran bi­na­la­ry­nyň ara­syn­da iň meş­hu­ry Buf­fa­lo et­ra­byn­da­ky La­fa­ýet­te myh­man­ha­na­sy­dyr. 1902-nji ýyl­da gur­lu­şy­gy­na baş­la­nan 225 otag­ly bi­na fran­suz re­ne­san­sy ähe­ňin­de gur­lup­dyr. Gy­zyl ker­piç­den gur­lan bi­na­nyň esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy her otag­da te­le­fo­nyň, ýyly we so­wuk suw­ly ham­ma­myň bol­ma­gy­dyr. Ýur­duň mil­li ta­ry­hy ýer­ler sa­na­wy­na gi­ri­zi­len La­fa­ýet­te myh­man­ha­na­sy hä­zir­ki wagt­da hem iş­le­ýär.

Herst ga­la­sy. ABŞ-nyň Ka­li­for­ni­ýa şta­tyn­da, Ýu­waş um­ma­ny­nyň ke­na­ryn­da­ky bu bi­na­nyň taslamasyny Ju­li­ýa Mor­gan ýe­ri­ne ýe­ti­rip­dir. Ta­ry­hy des­gada is­pan ko­lo­ni­al, go­tik, ne­ok­la­sik we Or­taýer deň­zi­niň bi­na­gär­lik äheň­le­ri­ni gör­mek bol­ýar.
Ju­li­ýa Mor­gan bi­na­gär­lik hü­nä­ri­ni il­ki ABŞ-da, soň­ra Pa­rižde do­wam et­dir­ýär. Ol 1898-nji ýyl­da adat­ça, 4-5 ýyl do­wam ed­ýän Içe sun­gat­lar aka­de­mi­ýa­sy­ny (École des Beaux-Arts) 3 ýyl­da ta­mam­la­p, ABŞ-nyň il­kin­ji yg­ty­ýar­na­ma­ly ze­nan bi­na­gä­ri hök­mün­de 1904-nji ýyl­da öz kom­pa­ni­ýa­sy­ny dö­red­ýär. 1919-njy ýyl­da bir ne­şi­re eýe­çi­lik ed­ýän Wil­li­am Ren­dolf Herst Mor­ga­ny Herts ga­la­sy­ny we onuň ýa­na­şyk ýer­le­rin­dä­ki goş­ma­ça bi­na­la­ry tas­la­ma­gy üçin işe al­ýar.
Mor­gan ga­la­nyň gurluşygyny 28 ýyl­da ta­mam­la­ýar. Onuň äh­li ýe­ri­ni jik­me-jik ýag­daý­da özi tas­la­ýar. Mor­gan ga­la­nyň sun­gat kol­lek­si­ýa­sy­ny dö­ret­mek üçin is­land su­wo­tu­syny, su­guny we gadymy is­pan eser­le­ri­ni ýyg­na­ýar. Onuň çä­gin­de aýy, zeb­ra, geçigaplaň we dü­ýe ýa­ly şol ýer­de bar bo­lan we uzak ülkelerden ge­ti­rilen jandarlar haý­wa­nat ba­gy­ny hem dö­red­ýär.
Hä­zir­ki wagt­da bu ýe­riň myh­man­la­ry onuň how­lu­syn­da zeb­ra­la­ry gö­rüp bil­ýär­ler. Ga­la on­laýn usul­da ga­ýy­ba­na ge­ze­lenç edip bol­ýar.

Ro­ýal Şeks­pir te­at­ry. 1926-njy ýyl­da bel­li iň­lis dra­ma­tur­gy Şeks­pi­riň ady­na dün­ýä inen ýe­ri Strat­ford-apon-Eý­won şä­he­rin­de teatr gu­r­mak üçin bäs­leşik yg­lan edil­ýär. Bäs­le­şi­ge 70-den gow­rak bi­na­gär öz tek­li­bi­ni hö­dür­läp, ola­ryň ara­syn­da di­ňe bir ze­nan bar eken. 1928-nji ýyl­da bäs­le­şi­giň ýe­ňi­ji­si hök­mün­de Eli­za­bet Skottyň ady mä­lim edil­ýär. Hem­me­ler bu ýag­da­ýa haý­ran gal­ýar­lar. Şol wagt ze­nan­la­ryň bi­na­gär­lik bi­li­mi­ni al­ma­gy­na rugsat ber­le­ni­ne en­tek ba­ry-ýo­gy 9 ýyl bo­lan eken. Şeý­le­lik­de, Skott hal­ka­ra bäs­le­şik­de ýe­ňi­ji bo­lan il­kin­ji ze­nan hök­mün­de ady­ny ta­ry­ha ýaz­dyr­ýar. Şol döw­rüň iň­lis ne­şir­le­ri «ze­nan bi­na­gär er­kek­le­ri ýeňdi» di­ýen sözbaşy bilen, bu ha­ba­ry bi­rin­ji sa­hy­pada ýeleşdirýärler.
Skot­tyň tas­la­ma­sy örän ýö­ne­keý bo­lup, «Art Deco» na­gyş­la­ry skan­di­naw ähe­ňin­de göz öňün­de tu­tu­lyp­dyr. Şeý­le hem teatr bi­na­syn­da onuň gap­da­lyn­dan akyp geç­ýän Awon der­ýa­sy­nyň tol­kun­la­ry hem şöh­le­len­di­ri­lip­dir. Şol dö­wür onu­ň tas­la­ma­sy­ny kon­ser­wa­tor pi­kir­li ada­mlar ýaz­gar­sa-da bi­na­gär des­ga­nyň mak­sa­da la­ýyk ula­nyl­ma­gy­nyň hem göz öňün­de tu­tul­ma­ly­dy­gy­na ün­si çe­kip­dir.
Bi­na 1932-nji ýyl­da hyz­ma­ta hö­dür­le­nen­de, onuň açy­ly­şy­na müň­ler­çe adam gat­naş­ýar. Bi­na­nyň res­mi web sa­hy­pa­syn­da ga­ýy­ba­na ge­ze­lenç edip bol­ýar.

ÝUNESKO bi­na­sy. Pa­riž şä­he­rin­dä­ki bu bi­na­nyň bi­na­gä­ri Çi­ka­go­da dün­ýä inen ga­ra­ýa­gyz ze­nan Be­wer­li Lo­reýn Grin. 1915-nji ýyl­da dün­ýä inen Grin ABŞ-nyň il­kin­ji ga­ra­ýa­gyz ze­nan bi­na­gä­ri hök­mün­de 1942-nji ýyl­da yg­ty­ýar­na­ma al­ýar. Ol il­ki Çi­ka­go­nyň ýa­şa­ýyş jaý eda­ra­syn­da işe baş­la­ýar. Soň­ra Nýu-Ýor­ka göç­ýär. 1945-nji ýyl­da Stuy­we­sant et­ra­byn­da­ky jaý­la­ryň gu­rul­ma­gy­na gat­naş­ýar. Onuň ýe­ri­ne ýe­tir­ýän iş­le­ri şol döw­rüň bel­li bi­na­gä­ri Mar­sel Bre­ýe­riň ün­sü­ni çek­ýär. Ne­ti­je­de, Bre­ýer Grin bi­len bi­le­lik­de Pa­riž­dä­ki «Y» şe­kil­li – ÝU­NES­KO-nyň Pa­riž­dä­ki eda­ra bi­na­sy­nyň tas­la­ma­sy­ny taý­ýar­la­ýar. «Üç burç­ly ýyl­dyz» at­ly bu bi­na 1958-nji ýyl­da açyl­ýar. Bi­na tu­tuş­ly­gy­na 72 sa­ny be­ton ga­zy­gyň üs­tün­de ýer­leş­di­ri­lip­dir.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА